Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

Nazorat savoll ar: 
1. Me nej erli k i nqil obi ni ma va uni ng sababl ari ni ma? 
2. Me nej erli k madani yati, uni ng maz muni va mohi yati. 
3. Ijti moi y menej ment ni ma? 
4. Ijti moi y l oyi hani ng maz muni ? 
5. Shaxs va j a mi yat o`rtasi dagi qara ma- qarshili kl ar ni mal ar dan i borat ? 
1
Иванов В. Н., Патру шев В. И. Инновационные социальные технологии государственного и муниципального
управления. – М
.: 2011.

---

14 
2- mavzu. Ijti moi y menej me nt ni ng ri vojlani shi
va uni ng il miy makt abl ari. 
 
1- mas hg’ ul ot. Me nej ment nazari yasi va a mali yoti ni ng ri vojlani shi. 
Rej a: 
2. 1. 1. Bos hqar uv i nqil obi mohi yati. 
2. 1. 2. Bos hqar uv i nqil obi davrl ari ni ng o’zi ga xos xususi yatl ari. 
Tayanch i boral ar: boshqar uv i nqil ob, an` anavi y boshqaruv, boshqar uv 
yangil ani shl ari, kapitali z m ri vojl ani shi, burj ua i nqil obi. 
 
2. 1. 1. Bos hqaruv i nqil obi mohi yati. 
 
Ijti moi y ri vojl ani shning t urli t ari xi y bosqichl ari doirasi da me nej ment ko’ p 
asrli k evol yut si yani boshdan kechir di. Qadi mgi j a mi yatl ar da – Shu mer, Misr va 
Akkadoda – eng yuqori o’zgarishl ar kuzatil di – r uhoni yl ar – di ni y a mal dorl ar ga, 
ya’ ni menej erlarga ayl antiril di. Bu r uhoniyl ar t omoni dan di ni y t a moyillarni qayt a 
shakll antirish or qali a mal ga oshiril di: agar il gari xudol ar i nson qur bonli kl ari ni 
tal ab qilsal ar,
keyi nroq r uhoni yl ar e' l on qil gani dek, ul ar faqat ra mzi y qur bonli kka 
muht oj edil ar: agar imonlil ar pul, chor va moll ari, qo' l san' atlari va hokazol ar ni 
taklif qilsa kifoya edi. 
Mohi yati ji hati dan bu i nsoni yat j a mi yati tari xi dagi biri nchi ma' muri y i nqil ob 
bo' li b, buni ng natijasi da asosan i shbil ar monl ar ni ng yangi t uri – hali t adbir korl ar 
e mas, leki n endi di niy bo’l magan shaxsl ar paydo bo' lishi ga oli b kel di. 
Tashabbuskor r uhoni yl ar t ezda boy va t a' sirchan si nf ga ayl andilar. Shu bil an 
bir ga, ul ar uchun pul lar asosi y maqsadl ari sifati da xi z mat qil madi, ul ar di ni y va 
davl at faoli yati ni ng mahsuli dir, chunki r uhoni yl ar mar osi m j arayonl ari ni 
monit ori ng qilish bilan bir qat or da soli q yi g' ish, davl at g' aznachili k faoli yati ni 
boshqar uvchi, davl at byudj eti ni t arti bga sol uvchi va mul ki y masal al ar ni boshqari sh 
uchun mas' ul edi. Ul ar i sh hujj atl ari ni, buxgalt erli k hi sob-kit obl ari ni, yuri di k 
bayonotl ar ni, t a’ mi not ni, nazorat ni, rej alashtirishni va boshqar uv a mali yoti ga 
taall uqli boshqa funkt si yal ar ni qat' i yat bil an a mal ga oshirdi. 
Ruhoni yl ar ni ng boshqar uv f aoli yati ni ng natijasi – yozuvni ng paydo bo’lishi 
bo' li b, buni keyi nchali k aholi ni ng boshqa qatl a ml ari ha m egall adilar. 
Shunday 
qili b,
dastl abki
ma' muri y i nqil ob 
natijasi da 
menej ment
ruhoni yl ar ni ng savdo va di ni y f aoli yati ga vosit a sifati da shakllani b, vaqt o' tishi 
bil an ijti moi y muassasa va pr ofessi onal kasbl ar ga ayl andi. 
Ikki nchi ma' muri y i nqil ob biri nchi si dan mi ng yil o' ti b sodir bo' l gan va Bobil 
shohi Ha mmur api ni ng no mi bil an bog' li q ( mil oddan avval gi 1792- 1750), u davl at 
boshqar uvi t o' g' risi dagi 285 t a qonun hujj atl ari ni o' z i chiga ol gan mas hhur
qonunl ar ni e' l on qil gan.
Ha mmur api ni ng qonunl ari qadi mi y Shar q qonunl ari ni ng qi mmatli yodgorli gi 
bo' li b, ijti moi y boshqar uvni ri vojl antirishda keyi ngi bosqi chni angl at adi. 
Aholi ni ng ijti moi y gur uhl ari o' rt asi dagi ijti moi y munosabatlar ni xil ma-
xilli gi ni t arti bga sol uvchi mazkur kodeksni ng noyob aha mi yati shundaki, u but un 

---

15 
buyuk i mperi yani ng ma' murl ari ga yo’l ko’rsat gan. Bundan t ashqari, Ha mmur api, 
o' zi ni ng ijti moi y obro' si ni doi mo o' z f uqarol ari ni ng ho mi y va hi moyachi si sifati da 
qo' llab- quvvatl ovchi asl yet akchili k usl ubi ni i shl ab chi qdi. Shohl ar ni ng 
o' t mishdagi sul ol al ari ni t avsifl ovchi an' anavi y yet akchili k usuli uchun bu 
qi mmat baho yangili k edi. 
Me nej ment dagi i kkinchi i nqil obni ng mohi yati shundan i bor at ki, u oli y 
boshqar uv hul qi ni vuj udga keltirdi, i nson munosabatl ari ni t ashkil etish va nazor at
qilish ras mi y tizi mlari va harakat ni rag' batlantirish usull ari paydo bo`l di. 
Ha mmur api ni ng o' limi dan mi ng yil o' t gach, Bobil yana boshqaruv a mali yoti ni 
ri vojl antirish mar kazi sifati da o' zi ni esl ati b t uradi. 
Shoh Navuxodonosor II ( mil. Avv. 605-562) t o' qi machili k ma hs ul otl ari ni 
ishl ab chi qarishni nazor at qilish ti zi mi ni ng muallifi bo' li b, birinchi navbat da r angli 
lakl ar dan f oydal anadi, bu esa har haft a omborl ar ga kel gan ma t o va g' all a sifati ni 
ani ql ashga yor da m beradi.
Navuxodonosor II ni ng yut uql ari uchi nchi  ma' muri y 
i nqil obni t avsifl aydi. Agar biri nchi di niy-tij orat bo' lsa, i kkinchi si - dunyovi y-
ma' muri y, uchi nchi si esa ishl ab chi qarish- qurilishdir. 
Ko` p sonli boshqar uv yangil ani shl ari ni Qadi mgi Ri mda, ayni qsa Di okl eti an 
(243- 316y) hududi y boshqar uv ti zi mi da, shuni ngdek, O`rt a asrl ar da Ri m kat oli k 
cher kovi ni t uzilishi da ko`rish mu mki n. Uni hozir da ha m g’ ar b dunyosi ni ng eng 
mutl aq shakll angan tashkil oti deb hi soblashadi. Uni ng hi ssasi, menej ment ni ng 
personal ni boshqarish, hoki mi yat
va avt orit et ti zi mi, f unkt si yal ar ni ng 
ma xs usl ashuvi kabi sohal ari da j uda katt adir.