Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

14. 1. 2. Mahalli y resursl ardan ratsi onal foydal ani sh 
Ma halli y resursl ar dan r atsi onal f oydal ani sh asosi da mahal li y o` z- o`zi ni 
boshqar uv or ganl arini sa mar adorli gi ni oshirish t exnol ogi yal ari j uda keng 
qo`ll anil moqda. I nnovat si on t exnol ogi yal ar ast a-seki n ma halli y o` z- o`zi ni 
boshqar uv t ashkil otlari da eskit dan qol gan o` y fi krl ar dan qutilish yo`ll ari ni 
ani ql aydi. Ular quyi dagil ar ga oli b kelishi mu mki n:

---

73 
For mal munosabat dagi xat oli kl ar mahalli y o` z- o`zi ni boshqar uvni ng mohi yati 
uni ng t ashkili y huquqi y f or masi bil an almas htiriladi, ya` ni mahalli y hal q mahalli y 
mua mmol ari ni echi shda ishtirok etishdan ma hr u m bo`lishadi.
Ma halli y o` z- o`zi ni boshqarish me` yori y-huquqi y, t ashkili y shartl ari asosi da 
bo`lishi mu mki n. Tezl ashtirish natijasi dagi xat oli kl ar - o`z-o`zi ni boshqarish 
or ganl ari ni ng ti bii y shakill anishi ni ng buzilishi ga oli b kel adi. Ma` muri y bosi m 
xat oli kl ari - «yuqori»dan mahalli y ha mj ami yat ga t urli hil qoidal ar ga, reji mlar ga 
bog’l ab qo` yish. Mahalli y boshqaruv t ashkilotlari ni ng kontsept ual g’ oyasi - fi krl ar 
«past »dan bilan moliyavi y- huquqi y t a` minot «yuqori »dan strat egi yasi ni - mahalli y 
o` z- o`zi ni boshqar uv kont sept si yasi yangi bir g’ oya bil an t o`l diradi. Munitsi pal 
me nej ment ni ng sanoat - moli yavi y gur uhlari yor da mi da, hal q ma bl ag’l ari ha mda 
munitsi pal mul kni yig’iladi, nazorat qili nadi, oda mlarni ng mahalli y mua mmol ari ni 
hal qilishdagi i shtiroki maxsuoshqa bir mot i vatsi yasi yaratiladi, nobyudj et f oydal ar 
or qali moli yavi y mabl ag’l arni t opish manbal ari yaratiladi. Bunday ri vojl anish 
kont septsi yasi «SEPI N» dast uri da bayon etiladi. Bu dast urda mahalli y 
ha mj a mi yat ni ng antikri zis boshqar uv t exnol ogi yasi ni ng boshqacha modeli ha m 
beril adi.
Mahalli y o` z- o`zi ni boshqar uvni must ahka ml ash - hoki mi yat ni 
tashkillashtirish print si pi, de mokr ati yalashtirishni ng sa mara- dorli gi, feder al 
hoki mi yat ni «past »dan t uzish, davl at ni fuqa-roli k j a mi yati ni ng madani yl ashgan 
i nstit ut ga ayl ani shidir. Jahon t ajri basi ko`rsat adi ki,
mahalli y o` z- o` zi ni 
boshqar uvni ng ti zi mli modeli asosi ga mahalli y o` z - o`zi ni boshqar uv or ganl ari ni ng 
hal q t o moni dan saylani shi va uni ng ol di da mas` uli yat ni xi s qilish t a` mi nl ash 
qo` yilishi kerak. Asosi y shart qili b hoki mi yat or ganl ari ni shu dar aj ada ha m 
hoki mi yatl ar ga bo`lish pri ntsi pi t aqdi m etil adi. Mahalli y hoki mi yat or ganl ari 
nazor at va boshqar uv f aoli yati ni qonun doirasi da, o`zl ari ni ng mas` uli yatl ari osti da 
hal q mua mmol ari ni echi shni qandaydir bir sist e mali modeli ni na moyon etishl ari 
zar ur. Umu man ol ganda mahalli y o`z-o` zi ni boshqarish organl ari davl at ni ng
doi mi y faoli yati ga samar ali yor da m berishmoqda.
Kor por ati v pri ntsi plar ga, kor por ati v i qtisodi yot ga asosl angan mahalli y 
boshqar uv or ganl ari ni ri vojl antirishni ng yangi cha yondashuvi quyi dagi qada ml ar ni 
baj arish or qali a mal ga oshiriladi:
- Qonun doirasi da federal daraj ada hoki mi yatl ar ni mar kazl ashtirish mua mmol ari 
ani q qo` yil adi; 
- Qonun asosi da mul kchili k mua mmol ari, er, moli ya - byudj et si yosati, davl at 
funkt si yal ar va mahalli y o`z- o`zi ni boshqarish or ganl ari vazifal ari hal etiladi; 
- Munit si pal hoki mi yat, munitsi pal t a`li m, munitsi pal mul k va boshqa munitsi pal 
resursl ar t ushunchal ari ga ani qli k kiri-tiladi, bundan esa u mumi y munitsi pal 
si yosat t ushunchasi ani ql anadi;
- Da vl at t o moni dan alohi da mahalli y or ganlari ni ng vazifal ari belgil anganda ul ar 
al batt a kerakli bo`l gan moddi y moliyavi y va boshqa resursl ar bil an 
ta` mi nl anadi. 
Qonun chi qar uvchi organl ar: 

Bar cha xo`j ali k sub`ektl ari faoli yatl ari uchun huquqi y kekngli kni yarat adil ar, 
shu j uml adan, o`z- o`zi ni boshqarish or ganlari ga;

---

74 

Qonun va boshqa me` yori y huquqi y aktl ar qabul qili ngan hol da munitsi pal 
si yosat masal al ari ni kaf ol atl aydil ar; 

Umu mi y munitsi pal si yosat davl at dast uri ni qabul qil adil ar, shu asosda mahalli y 
o` z- o`zi ni boshqarish or ganl ari ga qonun bazasi doirasi da ani q ma qsad va vazifal ar 
taqdi m et adil ar, shu ju ml adan munitsi pal daraj asi da;

Umu mdavl at ijti moi y st andartl arni kaf ol atlaydil ar, ya` ni mi ni mu m yor da mni, 
ul ar davl at t o moni dan olishl ari shart. Bunday yondashi sh davl at ijti moi y si yosati da 
il miyli kni t a` mi n et adi. Oxiri da esa munitsi pal si yosat i shl ab chi qil adi, t adbi q 
etiladi va u quyi dagilarni baj arish i mkoni yati ga ega: a) f uqarol ar uchun qonun 
doirasi da ijti moi y-i qtisodi y j arayonl ar ni samar ali t arti bga solishni a mal ga oshirish; 
b) hal q t al abi dan keli b chi qqan hol da j ahon t ajri basi asosi da munitsi pal 
birl ash mal ar ni ng ijtimoi y ri vojl ani shi uchun shart shar oitlar yaratish.
Ma halli y o` z- o`zi ni boshqar uv or ganl ari da yashovchi hal qlarga must aqil 
ravi shda quyi dagi imkoni yatl ar berilishi mu mki n: Real o`z-o` zi ni boshqarishga 
o`tish yo`ll ari ni, bosqi chl ari ni, shakll ari ni ani ql ash; Tari xi, milli y ha mda mahalli y 
udu ml ar ni hi sobga ol i b mahalli y o` z- o`zi ni boshqar uv or ganl ari ni ng strukt urasi ni 
tashkil etish; O` z fi kr, i nitsi ati val ari ni a mal ga oshiri sh uchun o` z yo`ll ari ni i zl ab 
t opi sh i mkoni yatl ari va boshqal ar; Faqat gi na kvart al va mi kr orayon, qi shl oql ar da 
o` z- o`zi ni boshqar uv or qali za monavi y munit si pal boshqar uvni t ashkil etish va 
resurs bazal ari dan samar ali f oyl anani sh i mkoni yati paydo bo`ladi, u ri vojl antirish 
me xani z mi va boshqa bir qat or ijti moi y masal al ar ni hal qilish i mkoni ni beradi. 
Ma halli y ha mj a mi yatni ng analiti k modellari ni qo`ll ash: f unkt si onal, boshqar uv - 
tashkili y, moddi y- moli yavi y va huquqi y mexani z ml ar or qali mahalli y o` z- o` zi ni 
boshqarish or ganl arini ng f unkt si yal ari ni va st ur kt urasi ni yaxshir oq ko`ri b chi qi sh 
i mkoni yati ni beradi.