Vazirligi alisher navoiy

Tajriba-sinovishlarinatijalari

Qaydqiluvchivashakllantiruvchitajriba-
tadqiqotlardaqo’yilganvazifalardankelibchiqibo’quvchilarningma’naviy- estetiktarbiyalashishlarinibaholashmezonlariniishlabchiqishdauchtavazifabelgilabolin ganedi.
Birinchisi - o’quvchilarningma’naviydunyosiniboyitibularningsan’at, milliyan’analarvahayotgaestetikmunosabatinishakllantirish.
Ikkinchisi - o’quvchilardama’naviygo’zallikningidealinishakllantirib, uniijtimoiy-foydalifaatningomiligaaylantirish. Vauchinchisi - o’quvchilarninghayotgaijodiymunosabatini, harqandayamaliyfaatnatijalarinima’naviy- estetikbaholashqobiliyatinirivojlantirishdir. Buuchalabirbutunmaqsadma’naviy- estetiktarbiyalanganlikmezonlariniishlabchiqishdamuhimrolo’ynaydi:

1. 
   Foyaviymunosabat;
   
2. 
   Estetikmunosabat;
   
3. 
   Go’zallikkaintilish;
   
4. 
   Ijromahorati.
   

O’quvchilardaestetikmunosabatningtabiiyasoslarinipsixologikvapedagogikrivojla ntirishko’rsatkichlarisifatidaquyidagilarnamoyonbo’lishimumkin:

1. 
   g’oyaviy-estetikbilimlilik:
   
2. 
   g’oyaviy-estetikbaholash:
   

v) go’zallikkaintilishningko’rsatkichlari:

1. 
   ma’naviy-estetikideal:
   
2. 
   ma’naviy-estetikhis-tuyg’ular:
   

v) ma’naviy-estetikdid:
Ma’naviy-estetikxulq-atvorko’rsatkichlari:

1. 
   ma’naviy-estetikmunosabat:
   
2. 
   ma’naviy-estetikmalakalar.
   

Yuqoridagilardanko’rinibturibdikig’oyaviy-estetiktarbiyalanganlikbilim, his- tuyg’uvaxatti-harakatlaruyg’unligidanamoyonbo’ladi.
G’oyaviy-
estetiktarbiyamazmunivamezonlaridankelibchiqqanholdatarbiyalanganlikko’rsatkichla rinitavsiflaydiganuchdarajanibelgiladik:

1. 
   Yuqoridaraja. Bundag’oyaviy-
   

estetiktarbiyalanganlikbelgilariyetarlidarajadayaqqolnamoyonbo’ladi.

2. 
   O’rtadaraja. Bundayuqoridagibelgilaraniqnamoyonbo’lmaydi.
   
3. 
   Pastdaraja. Bundako’zdatutilganbelgilarkuchsiznamoyonbo’ladi.
   

1. 
   O’quvchilarningg’oyaviy-estetikshakllanganlikmezonlari: Yuqoridaraja.
   

o’quvchiningsiymo, obrazlarvositasidagig’oyaviytafakkuri, ma’naviy- estetikmunosabatlario’quvchilarnibadiiyobrazniso’z, musiqa, harakatlaryordamidaidroketishi. Bug’oyaviy-estetikbilimlilik - xalqan’analariniularningtarixinimarosimvaurf-
odatlarmilliysan’atvama’naviyatmazmuninibilishdanamoyonbo’ladi.
O’rtadaraja.
Buguruhdagio’quvchilarningg’oyaviy-
estetikrivojlanganlikdarajasiunchalikaniqnamoyonbo’lmaydi. Ularbadiiyobrazlarni, ularningg’oyasiniso’z, musiqavaharakatlaryordamidayaxshiidroketaoladilar. Lekinxotiralaridabadiiyobrazlarni, ularningma’naviyqadr- qimmatinisaqlabqolishquvvatikuchsizroqbo’ladi.
Badiiyobrazlarnimukammalbo’lmasa-da, mustaqilyarataoladilar. Xalqan’analaritarixini, marosim, urf-odatlar, qo’shiqvashe’rlarningmazmuniniyuzakibiladilar.
Shusabablibadiiyhodisalarnitanqidiybaholashdao’rtoqlariningyokito’garakkrahbarinin gyordamidanfoydalanadilar.
Pastdaraja.
Buguruhdagio’quvchilardag’oyaviy-estetiktafakkurdarajasikuchsiz.
Badiiyobrazlarniso’z, musiqavaharakatlarorqaliidrokqilishvabuobrazlarnixotiradasaqlashdarajasipast. Mazmunnibaholashkg’nikmalarishakllanmagan. Badiiyobrazlarniyarataolmaydilar. Milliyan’analar, ularningtarixidanayrimepizodlarnibiladilar, lekinbadiiyhodisalarnitanqidiybaholashvatahlilqilishmalakalarigaegaemaslar.

2. 
   Go’zallikkaintilish:
   

Yuqoridaraja.
Buguruhdagio’quvchilardamilliyan’analar, urf- odatlarvamarosimlartarixihaqidato’latasavvurbor.
o’quvchilarbuan’analarningmaqsadi, vazifalari, mazmuniniyaxshibiladilar. Ayriman’analar, bayramlar, urf-odatlarniboshqalarigaqaragandaafzalko’radilar. o’zg’oyaviy-estetikideallarigaega. Obrazlarmazmuninitushunadilar, ulardanestetikzavqoladilar. Bilimvamuhokamalarasosidag’oyaviy- estetikdidyuqoridarajadashakllangan.
Ushbuguruhdagio’quvchilarmilliyan’analar, urf-odatlar, marosimlarhaqidato’liqsiztasavvurgaegadirlar.
Maqsadvavazifalarnianiqtasavvurqilaolmaydilar. Birmarosimniikkinchisidanfarqlashdaikkilanadilar. G’oyaviy- estetikideallaribirtizimgakeltirilmagan. Ulardaemosionalxisqilishqobiliyatibor, lekinobrazvamazmunniyaxlittushunishuchunbilimyetishmaydi. Shusabablig’oyaviy- estetikzavqlanishkamroquchraydi.
Bilimvamulohazalarkamligidano’zgaruvchang’oyaviy-estetikdidgaegadirlar.
Pastdaraja.
Buguruho’quvchilarimilliyan’analarningtariximazmunihaqidauzuq-
yuluqbilimlargaegabo’lganliklaridantabiiyki, shundayyuzakitasavvurgahamegalar.
Emosional, yorqinan’anavamarosimlarniafzalko’radilar. Ulardaobrazliidrokqilishbilanbog’liqemosionalhis-tuyg’ularbor, lekinsayoz.
Foyaviy-estetikmalakalar. Yuqoridaraja.
Buguruhdagio’quvchilardag’oyaviy- estetiktafakkurningyuqorivayaxshikg’nikmavamalakalarimavjud.
Badiiyobrazgakirabilishroldaginoziktalaffuz, mimikavaishoralar: she’rlarnio’qishda, kuylashdamusiqiylikvaritmika: raqsharakatlaridagiplastika, ijrochilikijodibadiiy- estetikfaatniimirovizasiyaqalishdako’zgatashlanadi.
O’rtadaraja.
Budarajadagio’quvchilarningg’oyaviymunosabatdoirasivamalakalaricheklangan. Ularbadiiyobrazgakiraoladilar, lekinularrolningnozikjihatlariniaksettiraolmaydilar. Agartalaffuzyaxshibo’lsa, mimikavaishoralarjoyidaemas. Imrovizasiyaqilishdagiijodkorlikkuchsiznamoyonbo’ladi.
Pastdaraja.
Ushbuguruhdagio’quvchilarningijrochilikkg’nikmavamalakalarikuchsiz.
Ularbilanbadiiyobrazgakattaqiyinchilikbilankiradilar.
She’rlarniifodalio’qiyolmaydilar. qalbakikuylaydilar. Harakatlari, munosabatlaridamoyillikyo’q. Imirovizasiyalariifodaliemas.
O’quvchilardagig’oyaviy-
estetiktarbiyalanganlikningboshlang’ichdarajasinibelgilashmaqsadidao’quvyiliningbo shidanazoratishio’tkazilganedi. Nazoratishidasavollargayozmajavoblar, shuningdeksavollarvaijro-javoblarmetodlariqo’llanildi.
Birinchitopshiriqg’oyaviyestetikmunosabatko’rsatkichlari, ya’ni: tafakkurningrivojlanganligini, bilimliliknianiqlashdaniboratedi. Shumaqsaddabizsinftaxtasiga 13 tasavolniyozibqo’ydik. Ushbusavollargao’quvchilaryozmajavobberishlaridarkoredi:
I - topshiriq.

1. 
   Milliyan’analarnimavaqaysian’analarnibilasiz?
   
2. 
   Milliymarosimnima, ularhaqidahikoyaqilibbering.
   
3. 
   Milliyurf-odatnima?
   
4. 
   Badiiyasarlarningg’oyasiqandaynamoyonbo’ladi.
   
5. 
   Sizqandayxalqcholg’uasboblarinibilasiz?
   
6. 
   Qaysixalqdostonlari, afsonalarinibilasiz?. Ularnisanabbering.
   
7. 
   Xalqqo’shiqlaridanqaysilarinibilasiz?
   
8. 
   Qandayxalqraqslarinibilasiz?
   
9. 
   Qandaybayramlardaqaysimilliytaomvaichimliklartayyorlanadi?
   
10. 
    Xalqbayramlariningma’naviymohiyatinimada?
    
11. 
    Zamonaviybayramlardanqaysilarinibilasiz?
    
12. 
    Sizqandaydiniybayramlarnibilasiz?
    

O’quvchilarningba’zilarisavollargato’liqjavobberdilar. Javoblarda «Alpomish»,
«Go’ro’g’li», «RavshanvaZulxumor», «EralivaSherali», «Zevar»,
«YusufbekvaAxmadbek» dostonlari, «Shiroq», «To’maris», «Iskandar» Zulqarnayn,
«Avazxon»
afsonavadostonlarinivamaktabdasturidantashqarichiqadiganayrimmanbalarniaytibo’td ilar. O’quvchilar 9 vaundanko’proqsavollargato’liqjavobbersa, yuqoridaraja. 5-8 tasavolgajavobbersa, o’rtadaraja. 4 vaundankamsavollargajavobbersa, pastdarajatarzdabaholaydi.
Ma’naviygo’zallikkaintilishko’rsatkichlarinianiqlashmaqsadidabizashulavaraqsto ’garaklaria’zolaribo’lgano’quvchilargaqatorsavollarbilanmurojaatqilidik:

1. 
   Qandayxalqqo’shiqlarinio’rganishnihohlaysiz?
   
2. 
   Qandayraqslarnio’rganishnihohlaredingiz?
   
3. 
   Qandayxalqcholg’uasboblarinichalishnio’rganishnihohlaysiz?
   
4. 
   Qaysispektaklvapostanovkalardaqatnashishnihohlardingiz?
   
5. 
   Xalqafsonalarivadostonlariningqaysiqahramonlaridankimlarto’g’risidahikoyaq ilibberaolasiz?
   

5 savolgaijobiyjavob - yuqoridarajali,
3-4 savolgaijobiyjavob - o’rtadarajalivanihoyat
1-2 tasavolgaijobiyjavob - pastdarajalibelgilabberdi. Uchinchitopshiriqijrochilikmalakalarinianiqlashmaqsadidatuzilib,

1. 
   Qandaycholg’uasboblarinichalilnibilasiz?
   
2. 
   Qandayxalqkuyiniijroetaolasiz?
   
3. 
   Xalqqo’shiqlaridanqaysilariniaytaolasiz?
   
4. 
   Qandayxalqraqsiniijroetaolasiz?
   
5. 
   Qandayxalqqo’shiqlarini, matalvamaqollariniyoddanbilasiz?
   
6. 
   Qandayxalqafsonalariniaytibberaolasiz? kabisavollaryordamidaoydinlashtirildi.
   

Bunda: 5-6 savollargajavobberib, bajaribko’rsatishga - yuqoridaraja, 3-4 savolgajavobvabajaribko’rsatishga - o’rtadaraja, va 1-2
savolgajavobvabajaribko’rsatishga - quyidarajaberildi.
Yozmajavoblarvakuzatishlarnatijasio’quvchilarningg’oyaviy- estetiktarbiyalanganliginingdastlabkidarajasiniko’rsatdi.
Eksperimentalto’garaklarda(8,6%), nazoratto’garaklarda (14,7%) tao’quvchiyuqori; eksperimentalto’garakda (49,3%), nazoratto’garakda (48,5%)
o’rtapastdarajanieksperimentalto’garakda (37,7%) nazoratguruhlarida (36,4%) tashkilqilishdi.
Tajriba-sinovxulosalaribayramtadbirlari, suhbatlar, og’zakijurnalvaekskursiyalartashkilqilishningtarbiyaviyvazifalarinimuayyanlashtirish gavaularnitizimshaklidabosqichma-
bosqicho’zlashtirishmetodikasiniishlabchiqishgaimkonberdi.
Ikkinchiturdagitopshiriqlargayozmajavoblarbo’yichaeksperimentalto’garaklarda 58,8% vanazoratto’garaklarda 66,6% o’quvchilaryuqoriko’rsatkichniko’rsatdi. Ulardaqo’shiqaytib, raqsgatushishni, xalqdostonlarivaafsonalarinibilishnihohlaydilar. Buqiziqisho’rtacha 12,7% o’quvchilardasustekanligima’lumbo’ldi. 87,3% o’quvchilarmilliygo’zallikniqadrlaydilarvaungaintiladilar.
Uchinchiturdagitopshiriqlarijrochilikmahoratinianiqlashgaqaratilganbo’lib,
xalqcholg’uasboblaridandoira, rubob, dutor, changvaboshqalartavsiyaetildi. Butopshiriqningko’rsatkichlariquyidarajani - 30,7%, o’rtadarajasini - 44,8%, 24,2% o’quvchilaryuqoridarajaniko’rsatdilar.
Nazoratishiharo’quvyiliningoxiridamayningikkinchiyarmidabevositadissertantva mutaxassisolimlarvao’qituvchilaryordamidaolindi. Masalan, Samarqanddavlatuniversiteti “Qo’rg’on”
dastasia’zolariorasidasosiologikso’rovlaro’tkazildi.So’rovmetodikasisavollargayozma javoblarvao’quvchilarningijrochilikfaatiko’rsatkichlarigaasoslanganedi.
Topshiriqlarningshartlarisinovsinflaridahamnazoratto’garaklaridahambirxilbelgilandi. Birinchivazifa – g’oyaviy-estetikmunosabatko’rsatkichlarinianiqlash,
ya’nitafakkur, bilimnibaholashgaqaratildi.
Bundao’quvchilarningxalqqo’shiqlarinikuylashi, xalqraqslarigatushishi, birontacholg’uasbobidaxalqkuylaridanchalibyokikuylabberishi,
xalqshe’rlariyokixalqdostonlaridanbironparchaniyokimaqol, matallardanaytibberishi, milliyan’ana, marosimyokiurf-
odatningmazmuniniso’zlabberishvakg’nikmamalakalaribaholandi.