Вазирлиги фарғона политехника институти

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ
ВАЗИРЛИГИ


ФАРҒОНА ПОЛИТЕХНИКА ИНСТИТУТИ

“ЭЛЕКТР ЭНЕРГЕТИКАСИ”

кафедраси

“5310200 – Электр энергетикаси” ва “5111000-Касбий таълим (ЭЭ)”

таълим йўналишлари талабалари учун

“ЎТКИНЧИ ЖАРАЁНЛАР, ЎТА КУЧЛАНИШ ВА ИЗОЛЯЦИЯ”

фанидан лаборатория ишларини бажариш бўйича


УСЛУБИЙ КЎРСАТМА
ФарПИ услубий кенгаши
томонидан тасдиқланган
мажлис баёни №_______
"_____" “____” 2020 йил


ФАРҒОНА - 2020
Лаборатория ишлари бажариш учун услубий кўрсатмалар Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлигининг Олий ўқув юртлари бошқармаси томонидан тасдиқланган Намунавий ва кафедрада ишлаб чиқилган ишчи ўқув дастурлари асосида тузилган.
Услубий кўрсатмалар “Электр энернетикаси” хамда "Касбий таълим" (ЭЭ) таълим йўналиши талабаларига мўлжалланган.
Услубий кўрсатмалар “Электр энергетикаси“ кафедраси услубий семинарида муҳокамадан ўтган ( мажлис баёни № “_____” “____” 2020 йил) ва "Энергетика" факультетининг услубий кенгашида чоп этишга тавсия этилган (“_____” ”_____” 2020 йил, ____–мажлис баёни).

Тузувчи: асс. А.Абдуллаев

Тақризчи: доц. Т.Жабборов

Кириш

Замонавий электр энергияси тизимлари кўплаб электр станцияларидан иборат. Энергия тизимида бирлашган станциялар шунчалик бир-бирига боғлиқки, битта электр станциясининг иш режимини бузиш бутун энергия тизимининг ишдан чиқишига олиб келиши мумкин. Электр таъминоти тизимини барқарорликни сақлаш нуқтаи назаридан таҳлил қилиш жуда муҳим вазифадир.
Катта электр тизимларида параллел ишлаш барқарорлигининг бузилиши билан боғлиқ авариялар йирик туманлар ва шаҳарларни электр таъминотида узилишларга олиб келади. Бундай бахтсиз ҳодисаларни бартараф этиш ва электр тизимларининг нормал ишлаш ҳолатини тиклаш катта қийинчиликларни келтириб чиқаради ва диспетчер ва бошқа хизмат ходимларидан кўп вақт ва эътибор талаб қилади. Нисбатан кам миқдордаги авариялар беқарорликка олиб келадиган бўлса, энг катта фавқулодда энергия танқислиги айнан мана шу авария турига тўғри келади.
Бундай аварияларнинг оғир оқибатлари бизни электр станциялари ва тармоқларини лойиҳалашда ҳам, иш пайтида барқарорликни ошириш масалаларига катта эътибор беришга мажбур қилади. Барқарорлик муаммоси коммутация занжирлари, иш режимлари ва электр тизимларининг жиҳоз параметрларида чуқур из қолдирди. Бу ерда сиз юқори тезликда ишлайдиган электрон тўхтатувчилардан, ўрни ҳимоясидан, генераторларда автоматик қўзғалишни бошқариш тизимларидан фойдаланишни, авария ҳолатини автоматлаштириш тизимларини, шунингдек электр тизимларида авариялар сонини кескин пасайишига олиб келадиган бошқа тадбирларни таъкидлашингиз мумкин.
Барқарорлик муаммоси энергияни узоқ масофаларга етказишда жуда муҳимдир. Тизимларнинг барқарорлиги катта узунликдаги ўзгарувчан ток узатишларнинг ўтказиш қобилиятини чеклайдиган асосий омиллардан бири эканлиги ҳақида баҳслашиш мумкин. Барқарорлик масаласида статик ва динамик барқарорликни фарқлаш керак.
Электр энергияси тизимларининг барқарорлигини таҳлил қилиш ёш мутахассисларни шакллантиришда муҳим рол ўйнайди.
Мазкур курс электр тизимидаги ўтиш режимларини бир ҳолатдан бошқа ҳолатга ўтишидаги жараёнларни ўргатади. Ўтиш жараёнлари, айниқса, аварияли ўтиш жараёнлари электр тизимига жуда катта талофатлар келтириши мумкин. Шунинг учун ҳам уларни ҳисоблаш ва бошқара билиш электр тизимларини лойиҳалаш ва эксплутация қилишда муҳим аҳамиятга эга.
Ушбу лаборатория ишлари тўпламига, асосан, замонавий ҳисоблаш машинасида MATLAB дастуридан фойдаланиб ўтказиладиган лаборатория ишларини бажариш учун методик кўрстмалар киритилган.
MATLAB тизимининг SimPowerSystems (MATLAB 6.1 версиясигача бўлган номи - Power System Blockset) библиотекаси аниқ қурилмаларни моделлаш учун мўлжалланган Simulink пакетининг қўшимча библиотекаларидан бири бўлиб ҳисобланади. SimPowerSystems электротехник қурилмаларни имитацион моделлаш учун блоклар тўпламига эга. Библиотеканинг таркибига пассив ва актив электротехник элементлар, энергия манбалари, электродвигателлар, трансформаторлар, электр узатиш линиялари ва бошқа қурилмаларнинг моделлари киради. Унда куч электроникаси қурилмаларини ва уларни бошқариш системаларини моделлаш учун мўлжалланган блокларни ўз ичига олувчи бўлим ҳам мавжуд. Simulink ва Sim Power Systems нинг махсус имкониятларидан фойдаланиб қуйидаги ишларни бажариш мумкин:

• 
  қурилмаларнинг ишлашини имитация қилиш;
  
• 
  системанинг режимларини ҳисоблаш;
  
• 
  занжир участкасининг импедансини (тўла қаршилигини) ҳисоблаш;
  
• 
  частотавий характеристикаларни олиш;
  
• 
  турғунликни таҳлил қилиш;
  
• 
  ток ва кучланишларни гармоник таҳлил қилиш.
  

Бундан ташқари, мураккаб электротехник тизимларни моделлашда имитацион ва таркибий моделлаш усулларидан биргаликда фойдаланиш мумкин.
Лаборатория ишларини сифатли бажарган талаба электр тизимида рўй берадиган ҳар хил қисқа туташув токларини ҳисоблашни, аварияли ўтиш жараёнлари вақтида электр тизимини, двигател ва бошқа юкламаларни статик ва динамик турғунликларини ҳисоблаш усулларини яхши ўрганиб олиши мумкин.