Vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti magistratura bo

1 
2 
3 
 
5 
 
 
3 
1 
6 
 
5 
3 
1 
2 
 
6 
 
4 
 
5 
 
1 
 
28
Bikbayeva N.U va boshqalar ”Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi ”- 
Toshkent.: O’qituvchi, 2007, 208 bet. 

---

37 
 
4 
6 
 
3 
2 
6 
 
4 
 
2 
1 
2) 

2 

4 
5 
6 
2 

1 
6 
4 

3 
1 
2 
5 

 

 
5 
2 

3 
5 
4 

1 

5 
4 
3 


 
1-sinflar uchun ikki xonali sonni ifodalash
1. 
Sanang. Har bir o’nlikni rangli qalam bilan bo’yang. Katakchaga nеchta 
o’nlik va birlik borligini yozing. 
2. 1 dan 9 gacha bo’lgan sonlarni shunday joylashtiringki eniga ham ,
bo’yiga ham, gorizantaliga ham bir-biriga qo’shganda 15 chiqsin.

---

38 
3. Figuralarni guruhlarga ajrating. 
4.Bu ifodalardan qaysi biri rasmni ifodalaydi? Tagiga chizing. 
5-2 
1+7 
4+3 
5+2 
4+2 
2+7 
5.Tushirib qoldirilgan sonlarni yozing. 
3 
3 
3 
4 
5 
1 
6 
3 
7 
6 
8 
8 
9 

---

39 
6.Jadvalga javoblarni o’sib borish tartibida yozing va yashiringan so’zni o’qing. 
4 – 1 – 2 = 
2 – 1 + 2 = 
7 – 2 + 0 = 
4 + 2 + 1 = 
1 + 1 +0 = 
3 + 2 + 1 = 
5 + 1 – 2 = 
3 + 4 + 1 = 
2-sinf o’quvchilari uchun aqlni rivojlantiruvchi topshiriqlar: sudoku
1) 
50 
 
70 
 
 
 
90 
 
 
 
10 
80 
 
20 
90 
50 
 
 
 
60 
 
30 
 
70 
 
40 
 
60 
30 
 
90 
 
 
 
50 
 
 
 
 
20 
30 
10 
 
 
 
 
20 
 
 
 
40 
 
70 
80 
 
70 
 
10 
 
50 
 
30 
 
 
 
60 
70 
90 
 
20 
10 
 
 
 
30 
 
 
 
70 
 
50 
2) 
10 
40 
30 
 
 
 
 
 
60 
90 
 
 
60 
 
30 
 
10 
 
50 
70 
60 
40 
 
 
 
 
80 
R 
A 
A 
T 
R 
K 
O 
X 

---

40 
 
60 
 
 
40 
 
80 
 
 
 
 
 
10 
 
70 
 
 
 
 
 
10 
 
90 
 
 
40 
 
80 
 
 
 
 
90 
40 
60 
50 
 
90 
 
20 
 
40 
 
 
30 
30 
 
 
 
 
 
90 
80 
20 
2. O’sib borish tartibida joylashtiring. 
 
 
 
 
3. Katakchalarni to’ldiring.
7o’nl. 8 bir..=
3 o’nl. 1 bir. = 
9 o’nl .0 bir.. =
53 = o’nl bir. 40 = o’nl . bir.
25 = o’nl. bir.
3-sinf o’quvchilari uchun “Raqamlar o’rtasiga amallar, qavslardan foydalanib 
tеnglikni to’g’rilang?” dеgan mantiqiy topshiriqlar:
1) 2 2 2 2 2 = 7 Javob: 1) 2+2+2+(2:2)=7 
2) 2 2 2 2 2 = 7 2) (2*2)*2-(2:2)=7
3) 2 2 2 2 2 = 7 3) 2*2*2-(2:2)=7
 
31 
32 
33 
38 
35 
36 
37 
34 
39 
40 

---

41 
3-sinflar uchun 100 ichida qo’shish va ayirish.
1. Raqamni yozing.
 
 
 
100 ichida qo’shish va ayirishga doir masala yechish 
1. Rasmga ko’ra masalani yеching 
 
 
 
 
 
4-sinflar uchun arifmetik amallarni bajarish. 
 
85 
80 
77 
70 
36 
6 
48 
8 
- 12 ta.
- ? ta.
- 24 ta ko’p 

---

42 
 
 
2. 1 dan 9 gacha bo'lgan raqamlarni g'ildirak doirachalariga shunday 
joylashtiring-ki, har bir chiziqdagi 3 ta doirachadan raqamlar yig'indisi 5 ga 
teng bo'lsin. 
 
3.1 dan 16 gacha bo'lgan sonlami doirachalar ichiga shunday joylashtiring-ki, 
hamma kvadrat tomonlari yig'indisi 34 ga tcng bo'lsin. Har bir kvadrat uchidagi 
sonlar yig'indisi ham 34 bo'lsin. 

---

43 
 
4-sinflar uchun aqlni charxlovchi mantiqiy masalalar
1) Biologiya to'garagiga qatnashadigan qiz bir qutiga o'rgimchaklar 
bilan qo'ng'izlarni yig'di. Ular 8 ta bo'ldi. Qutidagi hamma oyoqlar sanalsa, 
54 ta chiqdi. Qutida ncchta qo'ng'iz va o'rgimchak bor? 
(Javob: 5 ta qo'ng'iz va 3 ta o'rgimchak; qo'ng'iz oyog'i 6 ta, o'rgimchakniki 8 
ta) 
2) Mulohazali masala: 48 ta gugurt cho'pini 3 ta bo’lakka bo'lindi. 
Ular teng emas, ammo 1 -to'pdan 2-to'pga, 2-to'pda qancha bo'lsa, shuncha; 
keyin 2-to'pdan 3-to'pga, shu 3-to'pda qancha bo'lsa shuncha; olib qo'ysam 
va nihoyat 3-to'pdan 1-to'pga qancha qolgan bo'lsa, shuncha olib qo'ysam, 
hamma to'pdagi cho'plar teng bo'ladi? Dastlab har bir to'pda qanchadan 
gugurt cho'pi bo'lgan? 
(Javob: I - 22 ta II — 14 ta III — 12 ta) 
3) 8 ta 8 raqamidan 1000 hosil qiling? (Javob: 888 + 88 
+ 8 + 8 + 8 = 1000) 
4) 3 ta 2 va 3ta 3 raqamidan foydalanib, 24 sonini hosil qiling-chi? (Javob: 22 
+ 2 = 24; 3
3
- 3 =24) 
5) Mulohazali masala. Xaridor plash, shlyapa va kalish olib, 2000 so’m to’ladi. 
Agar plash va shlyapadan 900 so’z qimmat, shlyapa bilan plash ikkisi 
kalishdan 1600 so’m qimmat tursa, har qaysinisi pulini toping? (Javob: 
kalish=200so’m, shlyapa=450so’m, plash=1350so’m)

---

44 
6) Bo’yi 2 metrli novcha kishi bo’yi 1 metrli pakana kishidan taxminan necha 
marta og’ir? (javob: 8 marta og’ir) 
7) Nimaning uchini, boshini topish mumkin emas? (Javob: halqa, doira) 
8) 4 ta gugurt cho’pidan 15 sonini yozing? (Javob: XV) 
9) Mahsulotning narxi 10%ga, so’ngra yana 120% ga ko’tarildi. Mahsulot narxi 
ikki marta necha foizga ko’tarilgan? (Javob: 130% ga)
10) 
Alidan so’rashdi: Yoshing nechada? U aytdi: mening 3 yildan keyingi 
yoshimni 3 barobarini oling-da, bundan 3 yil ilgari yoshimning 3 barobarini 
ayiring. Shunda meni yoshim chiqadi. Hozir u necha yoshda? (Javob: 18 
yoshda) 
11) 
Maktab tajriba uchastkasiga 900 ta ko’chat ekildi. Ularni 10% i unib 
chiqmadi. Ulardan qanchasi unib chiqqan? (Javob: 810 ta) 
Hozirgi kunda “intellekt”ning yetmishdan ortiq turli tariflari ma’lum bo’lib, 
ularning tahlili bunday xulosa qilishga imkon beradi: u ancha keng tushuncha 
bo’lib, bugungi kunda uning bir ma’noli talqini yo’q. 
“Intellekt” va “tafakkur” tushunchalarini yaqinlashtiradigan bir qator tariflar 
mavjud. Falsafadan ensiklopedik lug’at intellektni hissiyot, iroda, intuitsiya, 
tasavvur va h.k.lar kabi qobiliyatlardan farqli o’laroq, tafakkur qobiliyati, ratsional 
bilish qobiliyati sifatida talqin qiladi. 
“Intellekt”, “tafakkur”, “intellektual uquv”, “o’quv-intellektual uquv” 
tushunchalarining mazmunini aniqlashtirish, shuningdek, boshlang’ich sinf 
o’quvchilarining o’quv intellektual uquvlari, kriteriyalari va ko’rsatkichlarini 
ishlab chiqishga bag’ishlanadi. 
Psixologik-pedagogik 
adabiyotlar tahlilining ko’rsatishicha, mazkur 
tushunchalar to’g’risida ta’riflar va mualliflar nuqtai nazarlari mavjud. 

---

45 
Psixologiyada “intellekt” tushunchasi individ aqliy qobiliyatlarining 
nisbatan barqaror strukturasi sifatida ochib beriladi, shu bilan bir vaqtda tafakkur 
individ bilish faoliyatining jarayoni sifatida muhokama qilinadi. 
S.L.Rubinshteyn 
“tafakkur operatsiyalarining mustahkamlanishi va 
takomillashishi jarayonida “tafakkur” shakllanadi va keyin qobiliyat sifatida 
intellekt qaror topadi “ deb ko’rsatadi. Bu qoida va tushunchalarning uzviy o’zaro 
bog’liqligini va shu bilan bir vaqtda, ularning mustaqil ahamiyatini ko’rsatadi. 
Shuni qayd etish lozimki, yuqorida keltirilgan nuqtai nazarlar o’zida 
“intellekt” tushunchasi muammosini o’rganishga oid umumpsixologik 
yondashuvni aks ettiradi. 
Boshlang’ich sinf o’quvchisining tafakkuri o’ziga xosdir: bu esa unda turli 
tafakkur shakllariga oid qobiliyatlar hali rivojlanmaganligi bilan ifodalanadi. 
Tabiiyki, bu o’qitishda ma’lum qiyinchiliklar yaratadi. Kichik yoshli bolalar tilga 
olingan mantiqiy tafakkur jarayonini egallaydilar. Bu ona tili, matematika kabi 
maktab o’quv fanlarini o’rganishda ravshan ko’rinib turadi. 
“Har qanday topshiriqni bajarish jarayonida o’qituvchi boshlang’ich sinf 
o’quvchisini o’z ishini ushbu sxema bo’yicha qurishga o’rgatishi lozim: 
O’z faoliyatingizni motivlang; 
Diqqatli bo’ling; 
O’quv materialini anglab, asosiysini ajrating; 
Topshiriqni mustaqil bajarishga o’rganing: 
Faoliyatingizni o’zingiz nazorat qilishga o’rganing 
Bu bosqichlarning har biri asosiy o’quv intellektual uquvlardan biridir. 
O’quvchilarning o’qish faoliyati davomida mazkur sxemani mustaqil qo’llashlari 
maktab o’quvchisining bilimlarni o’zi mustaqil egallash chorasidan iboratdir”
29
. 
29
Sultonov.M “Matematika darslarida boshlang’ich sinf o’quvchilarining oquv-intellektual qobiliyatlarini 
rivojlantirish ” T. “Fan va texnologiya” nashriyoti 2012-yil 56-bet. 

---

46 
Matematika bilan shug’ullanish faqat xotira va tafakkurni shakllantirib 
qolmay, balki bolalarning mehnat tarbiyasi maktabi hamdir. U mehnat qilishga 
odat qilishni va mehnatga ehtiyojni tarbiyalash bo’yicha doimiy sistemali ishlash 
uchun material beradi. Tafakkur intizomini va mehnatni aniq tashkil etishni, 
fikrning bir joyga to’plashni, aniqlikni talab qiladi. Tafakkur shakllari va 
qonunlarini o’rganish mantiq ilmining asosiy vazifasidir. Bu qonunlar esa til orqali 
ifoda qilinadi. Mantiq ilmini o’rganishning obyektini tafakkur tashkil qiladi. 
Tafakkur arab tilidan kirgan so’z bo’lib, “fikrlash”, “aqliy bilim” kabi mazmunni 
ifoda etadi. Bilishning dastlabki bosqichi hissiy bilishdir. Barchaga ma’lumki, 
hissiy bilishga 3 ta shakl kiradi: sezgi, idrok, tasavvur. Har bir sohada 
samaradorlikka erishish uchun inson ruhiyatiga, hissiyotiga birinchi navbatda ta’sir 
eta olish kerak. O’quvchilardagi mustaqil fikr, tafakkur, dunyoqarash, e’tiqodni 
shakllantirishi bir qancha omillarga bog’liq: a) o’quvchilarda o’zini anglash 
tuyg’usini shakllantirish; b) motivatsiya hosil qilish; d) nazariya bilan amaliyot 
munosibligini ta’minlash. 
“Shaxs rivojlanishida tafakkur o’sishi uchun pedagogik faoliyatda 
psixologiyani olib kirishni zamon taqozo etmoqda. Tilni o’qitishda 
o’quvchilarning psixik xususiyatlarining inobatga olinishi metodik talablar 
doirasiga kiradi. O’qituvchi darsga tayyorgarlik ko’rishda o’quvchilarda faollik 
oshirish yo’llarini, mavzuni o’tish modellarini, mashg’ulot jarayonida foydalanish 
lozim bo’lgan vositalarni, dars samarasini beradigan usullarni, motivatsiya hosil 
qiladigan yo’l-yo’riqlarni oldindan aniqlab olmog’i lozim”
30
. Pedagogik metodik 
nuqtai nazardan olib qaraganda, u o’qishga ishtiyoq uyg’otish, qiziqish kabi 
hissiyotlarni ro’yobga chiqara olishdir. Shuning uchun ham o’quvchilarda mantiqiy 
fikr yuritishdan oldin motivatsiyani vujudga keltirish kerak. Ana shundagina ular 
o’z qiziqishlari asosida o’qiydilar, maqsadga intiluvchanlik paydo bo’ladi.
30
Ahmedov M., Ibragimov P., Abdurahmonova N., Jumayev M. E. “Birinchi sinf matematika 
darsligi.” – T.: ”Sharq”, 160-bet. 

---

47 
Yuqorida aytilgan fikrlarga asoslanib, biz maktab o’quvchilarida o’zi 
mustaqil aqliy faoliyatini shakllantirish bo’yicha maqsadga yo’naltirilgan ishni 
boshlang’ich ta’lim davridan boshlashni lozim deb hisoblaymiz. Shuning uchun 1-
2 sinf o’quvchilarida o’quv- intellektini shakllantirishga oid topshiriqlarni 
keltiramiz.
Maqsad: Bolalarning xotirasi, diqqati, aqliy faoliyatini, idrokini 
rivojlantirish. "Kim ziyrak" 
O‘yin ishtirokchilari yarim doira bo‘lib o‘tiradilar va boshlovchi tanlaydilar. 
boshlovchi 1-2 daqiqa ichida o‘yin ishtirokchilarining joylashish tartibini eslab 
qolishi kerak. So‘ng teskarisiga qarab ularni nomma-nom eslaydi. Har bir bola 
yetaklovchi bo‘lib chiqishi shart. 
1-sinf o’quvchilariga nomerlash metodikasini o’rgatish jarayonida o’quvchilar 
sonlarni oson eslab qolishlari, hamda ularning yosh xususiyatlarini hisobga olib, 
mavzuga nisbatan qiziqish orttirish maqsadida bir qancha topshiriqlar ishlab 
chiqilgan. Quyida ulardan namunalar keltiramiz.
Sonlar bilan tanishish. 1 soni bor figuralarni bo‘yab chiqing 
1 
1 1 
1 
1 
1 
1 
1 

---

48 
2 raqamini rangli qalam bilan bo‘yab chiqing va rasmda nima tasvirlanganligini 
ayting.
1 
1 
1 
1 
2
1 
1 
1 1 
2 
2 
1 
2 
2 
2 2 
2 
2 
2 
2 
1 
1 
2 
2 
1 
1
1 
1 
1 
1 
1 1 
1 
1 
4 soni bor geometrik figuralarni bo‘yab chiqing va qanday tasvir aks etganligini 
ayting 
1 
4 
2 
3 
4 
1 
4 
4 
4 
4 
4 
4 
4 
4 
1 
4 
4 
4 
4 
1 
4 
4 
2 
4 
4 
4 
4 
4 
4 
1 
1 
4 
4 
1 
2 
4 
4 
1 
1 
2 
2 
1 
4 
4 
1 
1 
3 
4 
4 
2 
1 

---

49 
Qolgan sonlarni o’rgatishda ham bu usuldan foydalanish mumkin. 
3 soni, 5 soni, 6 soni, 7 soni, 8 soni, 9 soni, 10 soni bor geometrik figuralarni 
bo‘yang va qanday tasvir aks etganligini ayting (1-ilova).