Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

2-rasm. Aholi daromadlarining turkumlanishi.
Аhоlining pul dаrоmаdlаri – bu ish hаqi, tаdbirkоrlik fаоliyatidаn оlinаdigаn dаrоmаd, nаfаqа, pеnsiya, stipеndiya shаklidаgi bаrchа pul tushumlаri, mulkdаn fоiz, dividеnd, rеntа, qimmаtli qоg‘оzlаr, ko‘chmаs mulk, qishlоq хo‘jаligi mаhsulоtlаri, hunаrmаndchilik buyumlаrini sоtishdаn vа hаr хil хizmаtlаr ko‘rsаtishidаn kеlib tushаdigаn dаrоmаdlаrdir. Nаturаl dаrоmаdlаr – bu аsоsаn uy хo‘jаliklаri tоmоnidаn shахsiy istе’mоl uchun ishlаb chiqаrilgаn mаhsulоt (shахsiy yordаmchi хo‘jаlik, fеrmеr хo‘jаligidаn), shuningdеk, dаvlаt budjеti, kоrхоnаlаr fоndi vа turli хаyriya yordаmi mаblаg‘lаri hisоbigа оlinаdigаn nаturаl tushumlаr vа bеpul хizmаtlаrdir. Оlinish хususiyatigа bоg‘liq rаvishdа аhоli dаrоmаdlаri quyidаgilаrgа bo‘linаdi: – ishlаb chiqаrish vа tаdbirkоrlikdаgi fаоliyat аsоs bo‘luvchi mеhnаt dаrоmаdlаri. Mеhnаt dаrоmаdlаrigа shахsiy yordаmchi хo‘jаlik vа uy хo‘jаligi, хususiy mеhnаt fаоliyatidаn kеlаdigаn dаrоmаdlаr hаm хоs; – mеhnаtgа оid bo‘lmаgаn, lеkin qоnuniy yo‘l bilаn оlingаn dаrоmаdlаr (mulkdаn, ijtimоiy trаnsfеrtdаn dаrоmаdlаr). Shu bilаn birgа, hоzirgi iqtisоdiy shаrоitdа qоnun nuqtаyi nаzаridаn dаrоmаdlаrni qоnuniy vа nоqоnuniylаrgа аjrаtish to‘g‘ri bo‘lаdi. Аgаr, birinchisini mаvjud mе’yorlаrgа to‘lа muvоfiqlikdа оlinsа, ikkinchisi, uy хo‘jаliklаri tоmоnidаn mаmlаkаtdаgi аmаl qilаyotgаn qоnunlаrni buzish yo‘li bilаn ko‘prоq sаlbiy vа jinоiy iqtisоdiyot sоhаsidа оlinаdi. Ehtimоllik mеzоnigа ko‘rа, dаrоmаdlаr оlish uzluksiz vа vаqtinchаlikkа bo‘linаdi. Vаqtinchаlik yoki tаsоdifiy dаrоmаd insоn tаsоdifigа kirituvchi bаrchа оmillаr tа’sirini аks ettirаdi, ya’ni ulаr, mаsаlаn, ishdаgi fаоllikning dаvriy o‘zgаrishlаri kаbi kuchlаr hаrаkаtining prоgnоz qilinuvchi nаtijаlаri bo‘lishi mumkin.

3. Uy xoʻjaligi moliyasini rivojlantirishda xorij tajribalari

Uy xo'jaliklari o'z maqsadlariga erishish uchun uy xo'jaliklarining moliyaviy vositalardan foydalanish usullarini o'rganadi maqsadlar. Eld so'nggi yillarda tez o'sdi, xatolarga katta e'tibor qaratildi uy xo'jaliklarining moliyaviy xatti-harakatlari, bu usulda standart nans nazariyasining retseptlaridan chetga chiqadi ratsionalizatsiya qilish qiyin bo'lgan va uy xo'jaliklari va moliyaviy tizimlarning xususiyatlari haqida unda ular bunday xatolarni kuchaytiradigan yoki yumshatib qo'yadigan ishlaydi.
Ushbu turdagi tadqiqotlar uy xo'jaliklarining moliyaviy qarorlari bo'yicha yuqori sifatli mikroiqtisodiy ma'lumotlarni talab qiladi, va eldning o'sishi qisman bunday ma'lumotlarning ko'payishi bilan bog'liq.
An'anaviy uy xo'jaliklari so'rovlari hukumatlarning ma'muriy ma'lumotlari bilan to'ldirildi, moliyaviy institutlar va eng yaqinda moliyaviy ma'lumotlarni jamlaydigan texnologiya kompaniyalari uy xo'jaliklari uchun. Amaliy mikroiqtisodiyotning boshqa joylarida bo'lgani kabi, identifikatsiyaga ham katta qiziqish mavjud uzilishlar, tabiiy tajribalar va ba'zan tasodifiy nazorat ostida sinovlar orqali.
Uy xo'jaliklarining ayniqsa jonli sohasi xalqaro ma'lumotlarni o'rganadi. Bir sabab buning uchun dunyoning istalgan nuqtasida mavjud bo'lgan eng yaxshi ma'lumotlardan, taxmin qilmasdan foydalanish kerak uy xo'jaliklari bir mamlakatda boshqasiga nisbatan har xil yo'l tutishlari. Ikkinchi sabab - bu
mamlakatlar va mintaqalar bo'yicha moliyaviy xatti-harakatlardagi farqlarni o'lchash va ularning madaniy va institutsional determinantlarini tushunish
Oddiy ma'lumotlar sifati bilan bir qatorda, mamlakatlar bo'ylab institutsional tafovutlar ma'lum manfaatlarni yanada aniqroq o'lchash imkonini beradi. Masalan, Daniyadagi ipoteka tizimi qayta moliyalash imkonini beradi salbiy uy-joy kapitali va kredit yozuvlari buzilgan qarz oluvchilar tomonidan ham foiz stavkasini pasaytirish.
Shunday qilib, agar Daniyada qayta moliyalashning sustligini kuzatsangiz, bu natija emasligiga amin bo'lishingiz mumkin.
AQShning ushbu mavzu bo'yicha tadqiqotlarini yomonlashtirgan qayta moliyalash cheklovlari (Andersen va boshq. 2015).
Xuddi shunday, Buyuk Britaniya va Singapur uy-joy bozorlarining o'ziga xos xususiyatlari Giglio va boshqalarga imkon beradi. (2015) juda uzoq ufqlarda ko'chmas mulk uchun chegirma stavkalarini taxmin qilish. Shu bilan bog'liq, boshqa mamlakatlar va shtatlarning moliyaviy tizimlarida turli xil tartibga soluvchi uzilishlar va keskin huquqiy turli vaqtlarda sodir bo'ladigan o'zgarishlar. Ularning har biri yangi tabiiy tajribani berishi mumkin identifikatsiyani taqdim eting.
Tabiiy tajribalar bo'lmagan taqdirda ham, turli mamlakatlarda makroiqtisodiy shoklarning turli xil tarixi mavjud. Uy xo'jaliklarining ushbu zarbalarga javoblari bo'yicha tadqiqotlar qachon tezroq rivojlanishi mumkin
mavjud ma'lumotlar bir mamlakat vaqt seriyasidan ko'ra ko'p mamlakat panelidir. Misol tariqasida, Badarinza va boshqalar. (2015) xed- versus determinantlarini yoritish uchun xalqaro ma'lumotlardan foydalanadi sozlanishi stavkali ipoteka tanlovi.
Xalqaro uy xo'jaligi tadqiqotlari uchun ikkinchi turtki aniq qiyosiydir. Da
asosiy faktlar darajasida qaysi mikroiqtisodiy faktlar to'g'ri ekanligini tushunish muhimdir butun dunyo bo'ylab va AQShga yoki shunga o'xshash xususiyatlarga ega mamlakatlarga xos ko'rinadigan.
Uy xo'jaliklarida ma'lum naqshlar universal bo'lib ko'rinadi. Barcha mamlakatlarda uy xo'jaliklari bilan oliy ma'lumot, daromad va boylik rasmiy moliyaviy bozorlarda faolroq ishtirok etadi va standart nans nazariyalarining bashoratlariga ko'proq mos keladi. Yoshning ta'siri mamlakatlarda ham umumiy o'xshash, moliyaviy tajribani oshirishning foydali ta'siri erta voyaga yetganlik, oxir-oqibat, kognitiv qobiliyatning pasayishining zararli ta'siri bilan to'lib-toshgan.
Uy xo'jaliklari balansi to'g'risidagi xalqaro dalillar
Ushbu bo'limda biz mamlakatlar bo'yicha uy xo'jaliklari balanslari bo'yicha oddiy umumlashtirilgan statistik ma'lumotlarni solishtiramiz.
Biz statistik ma'lumotlarning uchta turiga e'tibor qaratamiz. Ishtirok etish darajasi mamlakatdagi uy xo'jaliklarining ulushini beradi har qanday miqdorda muayyan turdagi aktiv yoki majburiyatga ega bo'lgan. O'rtacha va o'rtacha aktivlar, majburiyatlar,va sof boylik uy xo'jaliklari balanslarining umumiy hajmini umumlashtiradi. Nihoyat, o'rtacha aktiv va passiv ulushlar balanslarning tipik tarkibini ochib beradi.
Ushbu statistik ma'lumotlarni aniq o'lchash juda qiyin vazifadir. Ma'muriy
ma'lumotlar muayyan aktivlar va majburiyatlar bo'yicha mavjud bo'lishi mumkin, ammo to'liq ma'lumot olish uchun ularni birlashtirish qiyin
balansning rasmi. Uy xo'jaliklari so'rovlari yuqoridan pastga qarashni ta'minlaydi, ammo ular ortib bormoqda so'rovga yoki muhim individual savollarga javob bermaslik darajasi haqida tashvishlanish (Meyer va boshqalar. 2015) va nomukammal qaytarib olish, aktivlarning likvidligi tufayli noto'g'ri javoblar haqida. noto'g'ri baholashga va aktivlar qiymatini oshirib yuborish tendentsiyasiga olib keladi (Bucks va Pens 2015). Badavlat uy xo'jaliklaridan va ba'zilaridan ma'lumot beruvchi javoblarni olish ayniqsa qiyin so'rovnomalar ushbu guruhni ko'paytiradi (Kennickell 2008). Ma'lumotlar sifatini yaxshilash uchun so'nggi e ortlarni solishtirish va ma'muriy va tadqiqot mikro-ma'lumotlarini birlashtiring va ushbu uy xo'jaliklari darajasidagi ma'lumotlar manbalarini muvofiqlashtiring
milliy hisoblar ma'lumotlari bilan (Bricker va boshq. 2015, Cynamon & Fazzari 2015, Koijen va boshq. 2014).⁶
Moliyaviy tizimlar, qoidalar, so'rovni loyihalash va so'rovga javob stavkalaridagi mamlakatlararo o'zgaruvchanlik tufayli mamlakatlararo balansni taqqoslash yanada qiyinroq. Nisbatan yangi tendentsiya - uy xo'jaliklari so'rovlarini ishlab chiqish, ular bir vaqtning o'zida ko'plab mamlakatlarda taqqoslanadigan javoblarni olish uchun mo'ljallangan savollar bilan amalga oshiriladi. Biz shunday bir so'rovdan foydalanamiz Evrozona, Evrotizim uy xo'jaliklari moliyasi va iste'mol tadqiqoti (HFCS) va bir qancha Iste'molchi moliyalari tadqiqoti (SCF) bilan taqqoslanadigan boshqa milliy so'rovlar. Bu so'rovlar birgalikda ishlab chiqilgan 13 ta uy xo'jaliklari balanslarini solishtirish imkonini beradi
mamlakatlar.
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo’lsan uy xo’jaligi moliyasi daromadlar birlamchi xarajatlarga ham yetmasligi uy-xo‘jalik moliyasini yuritmaslik uchun sabab bo‘la olmaydi. Shaxsiy va oilaviy budjet hisob-kitobini qilish aholining barcha toifalari uchun birdek ahamiyatga ega.
Umuman olganda, aholining uy-xo‘jalik moliyasini yuritishi mamlakat iqtisodiyotida muhim o‘rin tutadi: jamiyatda moliyaviy savodxon va hushyor kishilar ko‘p bo‘lishi daromadlar to‘g‘ri taqsimlanishi, jamg‘arilishi, kredit-qarz munosabatlarida noxush holatlarning kamayishiga xizmat qiladi.
Ya'ni fuqarolar shaxsiy va uy-xo‘jalik budjetini yuritish orqali nafaqat o‘z moliyaviy holati barqarorligini saqlaydi, balki mamlakat iqtisodiyotiga ham ijobiy ta'sir qiladi.