Вазорати таълими олӣ ва миёнаи махсуси ҷУМҲури ӯзбекистон университети давлати педагогии шаҳри чирчиқ

БОБИ II
2.1 Машғулиятҳои саводомӯзӣ мақсад ва вазифаҳои он.
3. Машғулиятҳои саводомӯзӣ мақсад ва вазифаҳои он. Мақсади усули таълими савод аз он иборат аст, ки ба кӯдакон хониш ва навиштанро омӯзонад. Дар асоси алифбои ӯзбекӣ донишҷӯён дар як муддати кӯтоҳ малакаи хониш ва навиштанро ба даст меоранд.
Дар давраи саводомузӣ мазмуни таълимии забонро дониш ва малакаи дар соҳаи забон ва нутқи ба талабагон додашуда муайян мекунад. Қобилияти ба таври мувофиқ иҷро кардани амалҳои хониш ва навиштан ҳангоми омӯзиши саводро маҳорати хондан ва навиштан меноманд. Ин маҳорат донишро тақозо мекунад, зеро ягон маҳорат бе дониш ташаккул намеёбад. Дониш метавонад ба маҳорат табдил наёбад. Масалан, кӯдак унсурҳои харфи в, чӣ тавр дар байни сатрҳои хатти ҷойгир шудани онро намедонад ва онро дар дафтар нависад, ё хонанда харфҳоро шинохта наметавонад ва хонда наметавонад. Барои ташаккул додани малакаҳои хаттӣ, аз қабили дуруст нишастан дар сари миз, нигоҳ доштани қалам байни ангуштон ва ба кунҷ гузоштани дафтар намудҳои дигари фаъолият низ таълим дода мешаванд. Маҳорати хондан ва навиштан тадриҷан такмил ёфта, ба тахассус табдил меёбад. Барои ташаккули маҳорат машғулият бояд чанд маротиба такрор карда шавад. Дар маҳорати хаттӣ донишҷӯ бидуни андеша дар бораи чӣ гуна нигоҳ доштан ва ҳаракат додани қалам ба навиштани калимаҳо ва ҷумлаҳо шурӯъ мекунад. Пас, қобилияти хондан ва навиштан як раванди амал бидуни тафаккур аст. Маҳорат дар марҳилаҳои асосии таълим мустахкам карда, ба дарачаи автоматикунонӣ расонда мешавад.
Хондан ва навиштан як навъи фаъолияти нутқи инсон буда, маҳорати нутқ аст. Ҳам малакаи хониш ва хам малакаи хаттӣ дар робитаи ҷудонашаванда бо дигар намудҳои фаъолияти нутқ, яъне нақлкунии шифоҳӣ, шунидани сухани дигарон, нутқи дохилӣ ташаккул меёбад. Муваффакияти мактаб ба он вобаста аст, ки саводнокӣ чӣ тавр ташкил карда шудааст.
Дар раванди таълими хондан ва навиштани хониш ва навиштани ибтидоӣ талаби хонандагон ба кору фаъолияти нутқ, баён кардани фикру ақидаи худ ба таври шифоҳӣ ё хаттӣ ба миён меояд, ки ин зарурат ва ниёзро ба вуҷуд меорад. бояд сохта шавад.
Маҳорати хондан ва навиштан ичрои бомуваффакияти яку дигарро таъмин мекунад. Аз ин ҷост, ки таълими хондан ва навиштан дар баробари ба роҳ монда шуда, ин машгулият мунтазам машқ карда мешавад. Аз ин рӯ, дар раванди таълими савод кӯдак бояд бисёр хонад ва нависад. Матни нав ҳам барои хондан ва ҳам барои навиштан ба даст меояд, зеро бо чанд маротиба такрор хондани як матн ба ҳадаф расидан душвор аст. Ин аксар вақт ба дар хотир нигоҳ доштани матни хондашуда оварда мерасонад. Тағйир додани вазъият ва мазмун дар машғулиятҳои такрори ба мустаҳкам намудани маҳорат ва баланд бардоштани қобилият мусоидат мекунад. Ҳадафи дарозмуддати донишҷӯ ёд гирифтани хондан ва навиштан аст ва ҳадафи имрӯза ин хондан ва ёфтани ҷавоби муаммо, хондани калимаву ҷумлаҳо ва аз рӯи расмҳо сухан гуфтан аст, масалан додан.
Хатти забони узбекӣ хатти садоӣ, яъне хатти фонематикист. Барои хар як овоз, барои хар як фонема шакли махсуси графикӣ (ҳарф) ба даст омад. Ҳангоми хондан шаклҳои графикӣ ба садоҳо, дар навиштан, баръакс, садоҳо ба ҳарфҳо табдил меёбанд. Ҳарчанд ба назар мерасад, ки барои хонанда дар хондану навиштан мушкил эҷод мекунад, аммо дар асл раванди хондану навиштанро осон мекунад, зеро теъдоди ҳарфҳои ифодакунандаи овоз дар забони мо чандон зиёд нест. Барои ёд гирифтани хондану навиштан коидахои муносибати байни овозҳо ва харфҳоро азхуд кардан кифоя аст.
Дар методикаи таълими савод бояд хусусиятхои хоси системаи овозу харфхои узбекиро ба назар гирифт. Системаи садо ва навиштани забони узбекӣ. Хатти забони узбекӣ хатти фонетикист.
Муаллим дар раванди таълими савод ҳангоми ба хонандагон шинос кардани хонандагон бо ҳарфҳо ва синтез кардан ва хондан ба онҳо бояд хусусиятҳои фонетикии забони узбакиро ба назар гирад. Савод дар асоси усули овози аналитикӣ-синтетикӣ таълим дода мешавад. Калима ба хиҷоҳо ҷудо мешавад, аз хиҷо овози зарурии омӯхташуда гирифта, таҳлил карда мешавад, бо ҳарфи омӯхташуда синтез карда мешавад ва дар ин асос ҳарф ва тамоми раванди хониш азхуд карда мешавад. Дар ин чо системаи графикии забони узбекӣ, хусусиятхои аломатгузории овозхо дар хат ба назар гирифта шудааст. Ҳангоми таълими савод, хусусиятҳои зерини системаи графикии забони узбекиро ба назар гирифтан зарур аст.

2.