Вазорати таълими олӣ ва миёнаи ҷУМҲури ӯзбекистон донишгоҳи давлатии омӯзгории чирчиқ

3) Асосҳои психологию лингвистии методологияи таълими савод:
Таълими савод;
Усулҳои таълими савод;
Хондан ва навиштан як намуди фаъолияти нутқ аст;
Тавсифи психологию физиологии раванди хониш ва навиштан;
Хусусиятҳои хос ва аҳамияти таълими хондан ва навиштан;
Таҳсилоти мактабӣ аз таълими хониш ва навиштан дар синфҳои ибтидоӣ оғоз меёбад. Дар асоси «Алифбо» ба талабагон дар як муддати кутох хондану навиштанро омузонда, баъд махорати хониш ва навиштанро такмил дода, тадричан ба махорат табдил медиханд. Малакаҳои хондан ва навиштан маҳорати суханронӣ мебошанд. Малакаи хониш ва навиштан ба дигар намудхои фаъолияти нутк низ алокаманд аст. Барои ташаккули маҳорат машғулиятро чанд маротиба такрор кардан мумкин аст.
Забони точики — кайди фонетикй. Дар хаттӣ донишҷӯ фаъолияти мураккаби зеҳнии ба ҳарф табдил додани овозҳо ва дар хондан ҳарфҳоро ба садоҳо иҷро мекунад. Фарз мекунем, ки ин фаъолият пайваста сурат мегирад, хондан ва навиштан дар баробари амалӣ карда мешавад. Дар чараёни таълими савод муаллим хангоми ба хонандагон оид ба овозхо маълумот додан бояд хусусиятхои фонетикии забони узбекиро ба назар гирад. Савод бо усули овози аналитикй-синтетикй таълим дода мешавад. Калима ба њиљоњо људо мешавад, садои зарурї - омўхташуда аз њиљо гирифта, тањлил ва бо њарфи омўхташуда синтез карда мешавад. Системаи садоноки феълии узбеки: а) о, у, о', е, и, а. Дар таълими савод ворид намудани овозҳо ва ҳарфҳо аз садонокҳо оғоз мешавад.
Ҳарфи Е дар ибтидои калимаҳо ва ҳиҷоҳо дар ҷои садои миёнаи васеъи ғайри лаб ва пас аз ҳамсадо навишта мешавад:
Дар таълими савод аввал е, ки дар аввали калима меояд ва баъд е, ки пас аз хамсадо меояд, таълим дода мешавад. Ҳарфи о дар калимаҳои узбакӣ ва маъмулии туркӣ садои поёнии фарох, лаби оро ифода мекунад. Дар калимахои русй интернационалй бошад, он дар хати бетаъсир дар шакли а (калхоз), мисли овози о (тонна) ва дар шакли и кутох (ректир) талаффуз мешавад. Аз ин рӯ, ин вожаҳои садонок пас аз давраи саводнокӣ ба раванди таълим дохил мешаванд. Давраи алифбо аз таълими садоҳои садоӣ оғоз мешавад. Аммо садоноки нг пас аз ворид кардани ҳарфи садоноки н ва г таълим дода мешавад. Бо назардошти душвории таълими таркиби ҳарфҳо, онҳо дар охири давраи алифбо омӯхта мешаванд. Ҳарфи Ҷ ду овозро ифода мекунад, бо назардошти он, ки ба он синфҳои алоҳида ҷудо карда шудаанд. Дар раванди таълими савод истифодаи 4 намуди ҳарф (чопӣ, хаттӣ, калон ва хурд) омӯзонида мешавад. Таълими хонандагон дар асоси ҳиҷоҳо сурат мегирад. Агар дар марҳилаи ибтидоии хониш хониши орфоэпӣ истифода шавад, маҳорати хондани орфоэпӣ тадриҷан ташаккул меёбад. Барои бо ҳиҷо хондан омӯхтан муҳим аст, ки калимаро ба ҳиҷоҳо тақсим кунед, овозеро, ки ҳиҷоро ташкил медиҳад, муайян кунед, фарқ кардани ҳиҷоҳои кушод ва пӯшидаро омӯзед. Хондан ва навиштан фаъолияти мураккаби нутқ аст. Ин аз студенти чавон ирода, заковат ва хатто фаъолияти чисмонй талаб мекунад. Дар вакти таълим додани хонандаи хурдсол инхо мушохида карда мешаванд. Кӯдак ҳангоми хондан як ҳарфро мебинад, расмҳои қаблӣ ё ҳарфҳои дигарро ба хотир меорад, то онро донад, вақте ки онро ба ёд меорад, ба гуфтан мешитобад, аммо муаллим иҷозат намедиҳад, ки бигӯяд, ҳарфи дуюмро то ҳарфи аввал дар хотир нигоҳ дорад. кас фаромуш мешавад ва ё то он даме, ки ҳиҷоҳо ба ҳам омада, калимаҳоро ташкил медиҳанд, раванди хониш суст мешавад. Аксар вақт кӯдак сатри хондаашро гум мекунад, вай бояд ҳарф, ҳиҷо, калимаро дубора хонад. Дар баробари васеъ шудани таваҷҷуҳи хонанда ӯ ҳиҷоҳо ва калимаҳоро дарк мекунад. Кӯдаке, ки хонданро меомӯзад, мазмуни матни хондаашро аз худ намекунад, зеро ба маънои калима аҳамият намедиҳад, гарчанде ки ин ба ӯ барои хондани калима қувват мебахшад. Суратхои китоби дарсй, саволхои муаллим, асбобхои аёнй хониши бошууронаи онхоро таъмин мекунанд. Хонандаи бетаҷриба ин калимаро аз нигоҳи ҳиҷои аввал ё расм пайдо мекунад. Ин боиси хатогии хондан мегардад. Барои пешгирй кардани ин иштибох калимаро бо њиљо таълим медињанд, ба тањлили калима аз љониби њиљо-овозї ва тањлилу синтез аз љониби садову њарф эътибор дода мешавад. Барои бомуваффакият хондан ба инкишофи идрок, хотира, тафаккур ва нутки талабагон диккати калон додан лозим аст, инкишоф додани кобилияти чудо кардани овозхо ахамияти калон дорад. Омӯзиши навиштан аз диққати хонандагон ба дуруст нигоҳ доштани қалам, дуруст гузоштани дафтар ва диққат додан ба хатҳои навиштан ҳангоми навиштани мактуб оғоз мешавад. Дар хотир доштан лозим аст, ки дастро дар баробари онҳо ҳаракат кардан, ҳарфро ба ҳарф пайваст кардан, муайян кардани он, ки он дар қатор ҷойгир аст ё не. Инхо хонандаро аз чихати рухй ва чисмонй хаста мекунанд, махсусан мушакхои ангушту китф, ки дар дарс ду-се машки чисмониро талаб мекунад. Марҳилаҳои раванди таълими савод. Давраи тайёрӣ дар таълими савод, мавзӯҳои дарси хониш ва навиштан дар ин марҳила ва навъҳои кор.
Нақшаи лексия:
1. Раванди таълими савод ва даврахои он.
2. Давраи омодагии пеш аз алифбо ва дониши дар ин давра додашуда.
3. Давраи алифбо, максад ва вазифахои ин давра.
4. Дар рафти таълими савод ба хонандагон бо хондан таълим додан.
5. Намуд ва сохтори дарси таълими савод.
6. Усулҳои инкишофи нутқ ҳангоми таълими савод.
Раванди таълими савод