Вазорати таълими олӣ ва миёнаи ҷУМҲури ӯзбекистон донишгоҳи давлатии омӯзгории ҷИРҶИҚ

2) Шаклҳои нутқ
Ду шакли нутқ вуҷуд дорад: сухани шифоҳӣ ва хаттӣ.
Сухани шифоҳӣ суханест, ки дар ҷараёни гуфтор баён мешавад; Шакли асосии истифодаи забони табий дар фаъолияти нутк.
Шакли шифоҳӣ барои услуби гуфтугӯии забони бадеӣ асосист, услуби китобӣ ҳам дар шакли хаттӣ ва ҳам дар шакли шифоҳӣ кор мекунад (мақолаи илмӣ ва лексияи шифоҳии илмӣ, суханронӣ дар маҷлис бидуни матни омодашуда ва сабти ин суханронӣ дар протокол. сабти вохӯрӣ).
Мухимтарин хусусияти фарккунандаи нутки шифохй тайёр набудани он аст: нутки дахонй, чун коида, хангоми сухбат ба амал меояд. Бо вуҷуди ин, дараҷаи омодагӣ метавонад гуногун бошад. Ин метавонад суханронӣ дар мавзӯи қаблан номаълум бошад, ки ҳамчун импровизатсия гузаронида мешавад. Аз тарафи дигар, он метавонад суханронӣ дар мавзӯи қаблан маълум, ки дар ин ё он қисмат баррасӣ карда мешавад. Ин намуди гуфтор ба муоширати расмии оммавӣ хос аст. Аз нутки дахонй, яъне. нутки дар рафти нутк хосилшуда, нутки хондашуда ё азёд кардашударо фарк кардан лозим аст; барои ин навъи нутк баъзан истилохи «сухани овозй» истифода мешавад.
Сухане, ки барои бевосита фаҳмидани он гуфта шудааст, гум мешавад, агар он хеле муфассал бошад ва танҳо аз ибораҳои муфассал иборат бошад, агар он ба "агар тартиби мустақими калимаҳо бартарӣ дошта бошад".
Дар нутки ба шунавандагон мурочиатшуда симои сохторию мантикии ибора зуд-зуд тагйир меёбад, чумлахои нопурра (сарфа кардани вакт ва вакти маърузачй ва шунавандагон) басо мувофик, фикру мулохизахои иловагй, иборахои баходихй (матн ганй гардонида шуда, аз матн хеле хуб чудо карда шудааст. матни асосй аз руи интонация) гузаронда шавад.
Яке аз нуксонхои мухимтарини нутки шифохй нотамом будани он (мантикй, грамматикй ва интонацияи) мебошад, ки дар натичаи беасос катъ шудани нутк, катъ гардидани иборахо, фикрхо ва баъзан — беасос такрор шудани як калима ба амал меояд. Сабабҳои ин гуногунанд: надонистани чӣ гуфтан, ташаккул наёфтани андешаи навбатӣ, хоҳиши ислоҳи гуфтаҳо.
Камбудихои дигари маъмули нутки шифохй ин ба таксим нашудани он (интонация ва грамматики) мебошад: иборахои паси хам бе таваккуф, бе таъкиди мантикй, бе сохти грамматикии аних будани чумлахо. Албатта, ба мантики нутк чудоии грамматикй-интононационй хам таъсир мерасонад: фикрхо ба хам мепайвандад, пай дар пайи онхо абстрактй мешавад, мазмуни матн норавшан ва норавшан мегардад. Сухани хаттӣ ин суханест, ки бо истифода аз аломатҳои намоён (графикӣ) дар рӯи коғаз, маводҳои дигар ва дар экрани монитор сохта шудааст. Шакли нутқи хаттӣ барои услубҳои суханронии расмӣ ва илмӣ, забони адабии бадеӣ шакли асосӣ мебошад. Услуби публисистӣ ҳамон шаклҳои хаттӣ ва гуфторӣ (матбуоти даврӣ ва телевизион) истифода мекунад.
Истифодаи шакли хаттӣ имкон медиҳад, ки дар бораи нутқи худ муддати тӯлонӣ фикр карда, тадриҷан дуруст, ислоҳ ва пурра карда шавад, дар натиҷа, нисбат ба нутқи шифоҳӣ барои инкишоф ва истифода бурдани сохторҳои синтаксиси мураккабтар мусоидат мекунад. Дар матни хаттї хусусиятњои забони гуфторї, аз ќабили такрор, сохтори нопурра боиси хатогињои услубї мегарданд.
Агар интонация дар нутқи шифоҳӣ ҳамчун воситаи ҷудокунии семантикии қисмҳои баён истифода шавад, пас дар ҳарф аломатҳои пунктуатсия, инчунин усулҳои гуногуни аз ҷиҳати графикӣ фарқ кардани калимаҳо, таркиби матн ва қисмҳо истифода мешаванд: намудҳои гуногуни ҳарфҳо, ғафс, курсив, зерхат, чаҳорчӯба, саҳифаи ҷойгиркунии матн. Ин воситањо људо кардани ќисмњои аз љињати мантиќї муњими матн ва ифодаи нутќи хаттиро таъмин мекунанд.