Vi a guruhcha elementlari kislorod va oltingugurt

5. Oltingugurtning kislorodli birikmalari

Oltingugurt kislorod bilan bir necha hil oksidlar hosil qiladi, bular ichida SO₂ – oltingugurt (IV)-oksid va SO₃ – oltingugurt (VI)- oksid katta ahamiyatga egadir. Oltingugurt 360⁰C da yonib, SO₂ ni hosil qiladi:
^S+O2 ^=SO2. Laboratoriya sharoitida sulfitlarga va ba'zi bir metallarga xlorid va sulfat kislotalar ta'sir ettirib olinadi:
Na₂SO₃ + 2HCl = SO₂ ↑+2NaCl + H₂O
Cu + 2H₂SO₄(конц.) = SO₂ ↑+CuSO₄ + 2H₂O
Zn + 2H₂SO₄ (конц.) = SO₂ ↑+ZnSO₄ + 2H₂O
Sulfit angidrid sanoatda ZnS yoki FeS₂ –ni kuydirish yo’li bilan olinadi:
2ZnS + 3O₂ = 2ZnO + 2SO₂
4FeS2 +11O2 = 2Fe2O3 + 8SO2
Oltingugurt (IV)- oksid yoki sulfit angidrid rangsiz, o’tkir qo’lansa hidli, zaharli gazdir, -10⁰C ga sovitilsa rangsiz suyuqlikka aylanadi, u po’lat balonlarda suyuq holda saqlanadi. SO₂ oksidlanish va qaytarilish xossalariga ega:

SO₂ suvda yaxshi eriydi, 1hajm suvda 40 hajm SO₂ erib faqat suvli eritmalarda mavjud bo’ladigan sulfit kislotani hosil qiladi:

Demak, sulfit kislota ikki qator tuzlar-sulfitlar va gidrosulfitlarni hosil qiladi:
H₂SO₃ + NaOH = NaHSO₃ + H₂O
H₂SO₃ + 2NaOH = Na₂SO₃ + 2H₂O
2H₂SO₃ + Na₂CO₃ = 2NaHSO₃+H₂O +CO₂
Sulfit kislota kislorod va galogenlar ta'siridan oksidlanadi:
2H₂SO₃ +O₂ = 2H₂SO₄
H₂SO₃ + H₂O+Cl₂ = H₂SO₄ + 2HCl
Na₂SO₃ +Cl₂ + H₂O = Na₂SO₄ + 2HCl
Na₂SO₃+J₂ + H₂O = Na₂SO₄ + 2HJ
NaHSO₃ + H₂O₂ = NaHSO₄ + H₂O
NaHSO₃ konservant sifatida ishlatiladi.
Oltingugurt (IV)-oksid oksidlanganda oltingugurt (VI)- oksid hosil bo’ladi. SO₃ – suyuqlik bo’lib, zichligi 1,92 g/sm³, t_q=44,9 ⁰S, t_muz=16,8 ga tengdir.
Uzoq vaqt saqlansa polimerlanadi. SO₃ – kuchli oksidlovchi, suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib sulfat kislotasini hosil qiladi:
H₂O+SO₃ =H₂SO₄ +88kЖ
SO₃ konsentrlangan H₂SO₄ da erib oleumni hosil qiladi. Sulfat kislota rangsiz, moysimon suyuqlik, 96%- li H₂SO₄ zichligi 1,84 g/sm³ga tengdir. 100%- li H₂SO₄ 10,5⁰C da qotadi. Sulfat kislota suvga o’ch modda bo’lib, suv bilan aralashtirilganda ko’p miqdorda issiqlik chiqadi, shuning uchun suvga sulfat kislota qo’shish kerak. Sulfat kislota sanoatda ikki hil kontakt va nitroz usullarida olinadi. Kontakt usuli:
4FeS₂ +11O₂ =8SO₂ +2Fe₂O₃
2SO₂ +O₂ ↔2SO₃
SO3 +H2O=H2SO4
Nitroz usulida: SO2 + NO2 +H2O= H2SO4 + NO 2NO+O2 = 2NO2 ga aylanadi va jarayonga qaytariladi. Sulfat kislota ikki negizli kislota bo’lgani uchun ikki bosqichda dissotsialanib, o’rta va nordon tuzlarni hosil qiladi:

Suyultirilgan sulfat kislota aktivlik qatorida vodoroddan chapda turgan barcha metallar bilan reaksiyaga kirishadi:
Zn+H₂SO₄ =ZnSO₄ +H₂
Konsentrlangan sulfat kislota oltin va platinadan tashqari hamma metallarni eritadi, masalan:
Cu + 2H₂SO₄ = CuSO₄ + SO₂ + 2H₂O
Zn + 2H₂SO₄ = SO₂ + ZnSO₄ + 2H₂O
3Zn + 4H₂SO₄ = S ↓ +3ZnSO₄ + 4H₂O
4Zn + 5H₂SO₄ = H₂S + 4ZnSO₄ + 4H₂O
Konsentrlangan sulfat kislota metallmaslar bilan reaksiyaga kirishadi:
S + 2H₂SO₄ = 3SO₂ + 2H₂O, C + 2H₂SO₄ = 2SO₂ + CO₂ + 2H₂O 2P + 5H2SO4 = 2H3PO4 + 5SO2 + 2H2O
Bundan tashqari H₂SO₄ asosli oksidlar, asoslar va tuzlar bilan reaksiyaga kirishib sulfatlarni va gidrosulfatlarni hosil qiladi. Sulfat kislota va uning tuzlari 450⁰C dan yuqori haroratda parchalanadi:

Eng muhim sulfatlar:
Na₂SO₄ *10H₂O,K₂SO_4,CaSO₄ *2H₂O,MgSO₄ *7H₂O,BaSO_4,CuSO₄ *5H₂O
FeSO₄ *7H₂O,ZnSO₄ *7H₂O,KAl(SO₄ )₂ *12H₂O,K₂SO_4,Fe₂(SO₄ )₃ *24H₂O