Вывод отчета на печать Антиплагиат

1.2. Oraliq saralash va suzuvchilarni yo`naltirish. 
Suzuvchilarni ixtisoslashtirilgan asosiy tayyorgarligidan oldindan 
keluvchi ko`p yillik saralashni uchinchi bosqichini asosiy vazifasi – muayyan 
suzish mashg`ulotida suzuvchilarni yuqori mahoratiga erishish istiqbolini 
aniqlashdan iborat. Mazkur bosqichda suzuvchilarni muayyan ixtisoslikka 
yo`naltirish istiqbolini baholash ahamiyat ortib boradi. 
Xususan, muayyan ixtisoslikka asosli tarzda yo`naltirishga turli 
ixtisoslikdagi suzuvchilar uchun tipik bo`lgan profil konturlar, gavda konturlari 
va ko`ndalang kesmlari, uning aylanma o`lchamlari, mushaklar tarkibi va rel’efi 
yordam beradi. 
Biroq, bu bosqichda suzuvchilarni biror masofaga asosli yo`naltirish faqatgina 
uning morfotiplari ko`rsatkichlariga asoslan mosligi kerak. 
Buni anglab yetish maxsus tadqiqotlar o`tkazilishini belgilab berdi 
(Bulatova, 1999). Ularni natijalari suzuvchilarni ularni turli bellashuv 
masofalariga marfofunksional va ruhiy - fiziologik moyelligiga bog`liq holda 
beshta asosiy guruhga bo`lish imkonini berdi. 
Ko`rib turganimizdek, sprinter yoki stayyer tiplari nisbatan kam uchraydi. 
Ko`pchigina sportchilar turli xil oraliq tiplariga kiradi. Har bir guruh 
suzuvchilari antropometrik belgilalar quvvat ta`minoti tizimi imkoniyatlari, 
ruhiy-fiziologik xususiyatlar, maxsus harakatlanish hislatlarini rivojlanish 
darajasi bo`yicha bir-biridan sezilarli farq qiladi. 
“Sof” sprinterlar gavda bo`yi va vazni, oyoq-qo`llarni uzunligi, aylanma 
o`lchamlarini katta qiymatlari bilan ajralib turadi. Ular yuqori anaerob quvvat 
va funksional harakatchanlikka ega bo`lib, boshqa guruh sportchilaridan alaktat 

---

29 
va laktat ish quvvati, maksimal kislorod taxchilligi, kislorod sarfini o`sish 
koofitsienti, MKQ erishish vaqti ko`rsatkichlari bo`yicha o`zib ketadi. 
Bu suzuvchilarni ruhiy-fiziologik hususiyatlari ularni asab tizimini yuqori 
qo`zg`aluvchanlik haqida, maxsus harakatlanish sinovlari esa suzishni mutloq 
tezligi “portlovchi” kuchini yuqori darajasi haqida, sirpanish uzunligi va aerob 
chidamlilikni past ko`rsatkichlari haqida guvohlik beradi. 
Uchinchi guruh sportchilari (aralash qobilyatli mikstlar) o`rtacha 
aktropometrik ma`lumotlar, MKE’, kislorod taxchilligini yuqori ko`rsatkichlari; 
yuklamani kritik quvvatini uzoq ushlab turish vaqti, katta kislorod pul’si va 
maksimal kritik yuklama quvvati bilan ajralib turadi. Maxsus harakatlanish 
sinovlarida uchinchi guruh suzuvchilari birinchi guruhdagilardan farqli ravishda 
mutloq suzish tezligi va saqlab chiqish balandligini past darajasini ko`rsatishdi. 
Lekin 2000 m masofani erkin usulda suzib o`tishni eng maqbul vaqti va 
sirpanishini katta uzunligi bilan ajralib turdi. 
Beshinchi guruh suzuvchilari quvvat ta`minotining aerob tizimi quvvati va 
turg`unligini yuqori darajasi; maksimal kislorod pul’si, kritik yuklama quvvatini 
ushlab turish vaqtini yuqori ko`rsatkichlari bilan ajralib turadi. Shu bilan birga 
mazkur guruh sportchilari harakatlantirish reaksiyasini past ko’rsatkichlari, tez 
bo`lmagan harakat sur`ati, asab tizimini yuqori bo`lmagan labiyligini namoyon 
etdi.