Wo`zbekstan Respublikası Xalı`q Bilimlendiriw Ministrligi

Júrektiń islewi. Júrek nasos sıyaqlı qan tamırlarındaǵı qandı sorıp, qan tamırlarına shıǵarıp beredi. Júrektiń bul jumısı ondaǵı bulshıq etler ritmli túrde qısqarıp bosasqanda júrek aldı hám qarınshalarınıń qısqarıwı hám keńeyiwi nátiyjesinde ámelge asadı. Júrek aldı hám qarınshalarınıń qısqarıwı — sistola, keńeyiwi — diastola dep ataladı. Júrek aldı hám qarınshalar náwbet penen qısqarıpkeńeyedi. Júrek aldı hám qarınshalardıń bir ret qısqarıp bosasıwı júrek cikli dep ataladı. Júrek arqalı bir minutta 5 l qan aǵıp ótedi, biraq bul qannan óz talabı ushın paydalanbaydı. Júrek bulshıq etleri eki arnawlı taj tárizli arteriya arqalı qan menen tamiyinlenedi. Tınısh jaǵdayında eresek adamnıń júregi bir minutta 70—72 ret qısqaradı hám keńeyedi. Júrek cikli ortasha 0,8 sek. dawam etedi.
Júrektiń sistolik hám minutlıq kólemi. Júrek qarınshaları bir márte qısqarǵanında 65—70 ml qandı aortaǵa shıǵaradı. Bul júrektiń cistolik kólemi dep ataladı. Cistolik kólemin bir minuttaǵı qısqarıw sanına kóbeytiw arqalı hárbir júrek qarınshasınıń minutlıq cistolik kólemin tabıw múmkin, yaǵnıy: 70 ml x 70 = 4,9 litr.
Júrek avtomatiyası. Tınısh turǵanda júrek bir minutta 70 ret qısqaradı. Bir sutkada júrek 100000 ret qısqarıp, 10 tonnaǵa jaqın qandı qan tamırlarına shıǵarıp beredi. Júrek deneden bólingende belgili waqıt dawamında óz ózinen qısqarıp turadı. Júrektiń bul ózgesheligi onıń bulshıq etlerinde jaylasqan arnawlı kletkalarda úzliksiz payda bolıp turǵan qozǵalıslar menen baylanıslı. Júrektiń óz bulshıq etlerinde payda bolıp turatuǵın qozǵalıwlar tásirinde bir normada qısqarıp turıwı júrek avtomaciyası delinedi.
Júrek biotokları. Tiri organizmlerde kletka citoplazması menen sırtqı ortalıq ortasında bárha «bioelektrik tok» dep atalatuǵın elektrik potencial payda boladı. Bul potencial qozǵalıstı nerv hám bulshıq et talshıqları boylap jetkeretuǵın elektr signal esaplanadı. Júrektiń isleytuǵın hám islemeytuǵın bólimleri elektropotencialları arasında parıq bar. Bul parıqtı elektrokardiograf járdeminde qaǵaz lentasına túsiriw múmkin. Bul process elektrokardiogramma delinedi. onıń járdeminde júrek ritminiń ózgeriwin tekserip, júrek bulshıq etleriniń jaǵdayına baha beriledi.
V. Oqiwshilardi kishi toparlarǵa ajiratiw hámde oqiw tapsirmalarin óz betinshe sipatli orinlawǵa erisiw.

№	Oqiwshilar ózlestiriwi lazim bolǵan materiallar boyinsha oqiw tapsirmalari	Tapsirmani orinlaw boyinsha kórsetpeler
1	Sabaqliqtaǵi tekstti diqqat penen oqip shiǵip , sorawlarǵa juwap tayarlań	Oqiwshilar topari menen sheriklikte isleń
2	Qan aylaniw sistemasina qisqasha túsinik beriń	Oqiwshilar topari menen sheriklikte isleń
3	Qan aylaniwdiń áhmiyeti nede?
4	Júrektiń dúzilisin túsindiriń
5	Júrek avtomatiyasi haqqinda aytip beriń
6	Júrek cikli dep nege aytiladi?
7	Júrek jumisiniń basqariliwi haqqinda túsinik
8	Júrek jumisiniń gumoral basqariliwi haqqinda túsinik beriń
9	Júrektiń bólimsheleri haqqinda qisqasha túsinik
10	Qan aylaniw sistemasina ekologiyaniń tásiri haqqinda óz pikirlerińizdi jaziń	Oqiwshilar topari menen sheriklikte isleń
11	Ekologiyaniń qan aylaniw sistemasina qanday keri tásirleri bar?	Oqiwshilar topari menen sheriklikte isleń

Ózlestirgen bilimlerińizge tiykarlanip óz betinshe oqiw-jumis dápterlerińizge jazip qoyiń

Juwabı: Júrektiń bul jumısı ondaǵı bulshıq etler ritmli túrde qısqarıp bosasqanda júrek aldı hám qarınshalarınıń qısqarıwı hám keńeyiwi nátiyjesinde ámelge asadı. Júrek aldı hám qarınshalarınıń qısqarıwı — sistola, keńeyiwi — diastola dep ataladı.