X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Tuproqdan 11. asosiy va qo„shimcha hosil hisobiga olingan va maksimal 
o„zlashtiri!gan ozuqa elementlarming miqdori 
8-jadval 
Ekin 
Mah 
sulot 
turi 
Maksimal o„zlashtirilishi 
Tu Droq
c 
an olingan 
N 
R 
К 
jami N 
R 
К 
jami 
Kuzgi 
bug„doy 
don 
35 
13 
23 
71 
30 
9 
15 
54 
Bahori 
bug„doy 
don 
42 
12 
30 
84 
35 
10 
17 
62 
Arpa 
don 
30 
11 
20 
61 
26 
9 
15 
50 
Kuzgi 
javdar 
don 
31 
14 
26 
71 
26 
11 
20 
57 
Suli 
don 
33 
14 
29 
74 
27 
11 
22 
60 
Makka- 
jo„xori 
don 
34 
12 
37 
83 
28 
10 
26 
64 
Makka- 
jo„xori 
silos 
3,6 
1 
3,8 
8,4 
3,2 
0,8 
3,0 
7 
Ko„k no„xat urug„ 
56 
23 
26 
105 
45 
20 
17 
82 
Dala no„xati urug„ 
64 
21 
29 
114 
50 
16 
24 
90 
Vika 
urug„ 
74 
20 
28 
122 
62 
14 
16 
92 
Burchoq 
urug„ 
70 
19 
39 
128 
58 
16 
30 
104 
Loviya 
urug„ 
66 
25 
40 
131 
53 
22 
29 
104 
Yasmiq 
urug„ 
70 
23 
38 
131 
59 
20 
28 
107 
No„xat 
urug„ 
64 
25 
60 
149 
52 
21 
49 
122 
28 

---

8-jadvalning davomi 
Soya 
urug„ 
82 
55 
47 
155 
72 
23 
38 
133 
0„tloq 
sebarga 
pi 
chan 
31 
9 
22 
62 
22 
5 
16 
43 
Beda 
pi 
chan 
39 
10 
24 
73 
26 
5 
14 
45 
Kartoshka 
tuga- 
nak 
3,2 
2 
8 
16,2 5 
1,5 
5,5 
12,5 
Kungaboqar 
silos 
2,8 
0,7 
6,0 
9,5 
2,4 
0,6 
6,0 
9,0 
Kungaboqar 
urug„ 
60 
26 
186 
272 
50 
22 
160 232 
Qand lavlagi ildiz- 
meva 
5,9 
1,8 
7,5 
15,3 5,1 
1,6 
7 
13,7 
Demak, dukkakli ekinlarning miqdori ko„p bo„lsa, o„simlik oqsili ko„p 
yetishtiriladi, tuproq unumdorligi va sarflangan ma‟dan o„g„it evaziga 
ko„proq mahsulot yetishtiriladi. Ushbu keltirilgan jadvaldagi raqamlardan 
o„g„itlash tizimini hisoblash uchun foydalanish mumkin. Ammo, bu 
jadvaldagi raqamlar sharoitga qarab o„zgaradi. Masalan, agar soya simbioz 
sharoitda yetishtirilsa, 115 kg gacha azot o„zlashtiradi, fosfomi o„zlashtirish 
17-18 kg gacha kamayadi. 
Dukkakli-don ekinlar ma‟dan azot bilan yetishtirilsa, azotning 
sarflanishi 1,5-2,0 barobar oshadi. 
Suv tanqis yillarda suvli yillarga nisbatan dukkakli-don ekinlar fosforni 
kam, kaliyni ko„p sarflaydi. Azotni o„zlashtirishi kamayadi. Tuproqdagi 
fosforning miqdori ekinlarni fosfomi o„zlashtirishiga ta‟sir qilmaydi. Kaliy 
miqdori tuproqda ko„p bo„lsa, ekin ham uni ko„p o„zlashtiradi. 
Tuproq va o„g„itning oziqa elementlarini o„zlashtirish koeffitsiyenti 
tuproq turiga, haroratga, yog„ingarchilik miqdoriga, o„g„it turiga, shakliga, 
sug„orish tizimiga bogTiq bo„ladi. 
A.V. Peterburgskiyning ma‟lumoti bo„yicha dala ekinlari o„g„it solingan 
yili o'rtacha tuproqdan 10% NPK, go„ngdan 25-30% N, 30% 
P2O5, 
60% 
K2O 
o„zlashtiradi, qolgani tuproqda nitrat shaklida to„planadi, suv bilan yuviladi, 
bir qismi havoga uchadi. Azotning 40-88% nobud boiadi. Ayniqsa, 
sug„oriladigan sharoitda va havo issiq bolganda azot ko„p nobud boiadi. 
29 

---

Fosfor va kaliyning o„zlashtirilishi tuproqning namligiga va simbiozni 
faolligiga bog„liqdir. Tuproqni neytral yoki biroz kislotali muhit va tarkibida 
80-140 mg/kg namlik bo„lsa, fosfoming 18-22%, kaliyning 20-25% 
o„zlashtiriladi. Mineral o„g„itdan fosfomi o„zlashtirish 35-40%, kaliyni esa 
65-80% ga yetadi. Agar biologik simbioz uchun sharoit yaxshi bo„lmay, azot 
yetarli bo„lmasa fosfor va kaliyning o„zlashtirilishi 3-7% va 5-10% bo„lishi 
mumkin. 
Tuproq muhiti neytral bo„lib, suv yetarli va biologik simbioz rivojlangan 
sharoitda ko„p yillik dukkakli o„tlar fosfor va kaliyni tuproqdan va o„g„itdan 
yaxshi o„zlashtiradi. Beda tuproqdan 24% fosfor, 27% kaliy, ma‟dan 
o„g„itdan esa 43% fosfor, 75% kaliy o„z- lashtiradi. Shuning uchun o„g„itlash 
sistemasi tuzilganda ekinlar tomonidan tuproq va mineral o„g„itning ozuqa 
elementlarini o„zlashtirish koeffitsiyentlarini bilish zarur. 
Dukkakli ekinlar uchun o„g„itlash sistemasi tuzilganda biologik simbioz 
holatini hisobga olish zarurdir. Biologik simbioz tufayli yaxshi rivojlanish 
imkoniyati bo„lsa, mineral azot qo„llanilmaydi.