X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

fosfor miqdorining kuzgi bug„doy hosildorligiga 
ta‟siri 
_ ______________________________________ 19-jadval 
Fosfor 
miqdori, 
mg/100 g. 
Fosforni o„zlashtirish koeffitsiyenti,% 
5 
7 
10 
14 
17 
20 
5 
6,5 
9,1 
13,0 
18,2 
22,2 
26,0 
10 
13,0 
18,3 
26,0 
36,6 
44,3 
52,0 
15 
19,6 
27,4 
39,2 
54,8 
66,5 
78,4 
20 
26,1 
36,5 
52,2 
73,0 
88,7 
104,4 
25 
32,6 
45,6 
65,2 
91,2 
110,0 
130,4 
1.10. Urug„shunoslik 
Dala ekinlarining hosildorligi va mahsulotning sifati ekish uchun 
ishlatiladigan urug„ning urugiik sifatlariga bogiiqdir. Urug„ tirik organizm 
hisoblanib, uning murtagidan kelgusida o„simlik rivojlanadi. Shuning uchun 
urugiik boiajak o„simlikning biologi- yasi, xo„jalik va nav xususiyatiarini 
o„zida mujassamlashtirgan boiadi. Shu sababdan dehqonchilik tarixida 
urugiikning sifat belgilariga katta e‟tibor berib kelingan. 
Urug„lar uch xil sifat belgilariga ega: 
1. Urugiikning sifat belgilari, ya‟ni ekishga yaroqli boiishi (unib 
chiqish darajasi, energiyasi, o„sish kuchi va tozaligi). 
2. Nav tozaligi: urug„ning maium bir nav tozaligiga ega boiishi, uning 
reproduksiyasi. 
3. Urugiikning hosildorlik xususiyatlari - urug„ning maium bir 
sharoitda yuqori hosil berish xususiyatlari. 
Urugiik va nav tozaligi sifat belgilaridan tashqari, 1000 dona 
urug„ning massasi (ogirligi), katta-kichikligi, yirikligi, zichligi, urug„ning bir 
xil yiriklikda boiishi ham katta ahamiyatga ega. 
Urug„shunoslik fani - biologik fan boiib, urug„ning rivojlanishi va 
hayoti, tashqi muhit faktorlariga talabchan!igi, yuqori sifatli 
55 

---

urug„lik yetishtirish texnologiyasi, urug„ni ekishga tayyorlash usul- larini 
o„rganadi. Bundan tashqari, urugiik xususiyatlarini aniqlash uslubini 
oiganadi. 
Demak, urug„shunoslik fani - ekish uchun ishlatiladigan urugiik bilan 
shug„ullanadi va uning maqsadi urugiik sifatini yaxshilashdir. U o„z ilmiy 
izlanish uslubiga, urugiik sifatini aniqlash uslubiga ega. Shuning uchun 
urug„shunoslik mustaqil fanlarga qo„yilgan talablarga toiiq javob beradi. 
Urug„shunoslik urug„chilik fanidan farq qiladi. Urug„chilik fanining 
vazifasi - yangi navlaming urugini ko„paytirish tizimini, uning nav tozaligini 
saqlab qolish va xo'jaliklarni shunday urugiar bilan ta‟minlashdan iboratdir. 
Dunyoda birinchi urug„ nazorat stansiyasi 1869-yili Germa- niyada 
professor F.Nobbe so„ngra 1877-yili Rossiyada professor A.F.Batilin 
tomonidan tashkil etilgan. 
Hozirgi vaqtda urugiikning har bir sifat ko„rsatkichlari davlat andozasi 
bilan belgilanadi va uning nazoratini markaziy urugiikni nazorat qilish 
rasadxonasi olib boradi. 
Madaniy 
o„simliklaming 
hayotiy 
davri 
urug„dan-urug„gacha 
hisoblanadi. 0„simlikshunoslikning asosiy maqsadi - bitta urug„ ekib hosil 
olgan holda, uni ko„p marta ko„paytirib olishdan iborat. Urug„ni har 
tomonlama va chuqur o„rganishning ahamiyati ham shundan iboratki, 
urug„ning tinim davrida har xil noqulay sharoitlarga qarshi turishi, o„zining 
hayotchanligini yo„qotmasligi, uzoq muddat yaroqli holda turishi, bir dona 
o„simlikning o„ziga o„xshagan ko„p sonda o„simlik berishi, ularning mustaqil 
ravishda ko„payishidan hamda bu xususiyatlarga ega boiishi maium bir 
vaqtda o„simlikni hayotini qayta davom ettirishga imkon beradi. 
Urug„ o„z rivojlanishini tamom qilib, ona o„simligidan kerakli zaxira 
oziq moddalami olgandan so'ng uyadan ajraladi va o„zi mustaqil hayot 
boshlaydi. Ona o„simligining yaxshi rivojlangan boiishi, sogiomligi, 
baquvvatligi yuqori sifatli urug„ paydo boiishiga asos boiadi. 
Ekish uchun madaniy o„simliklaming urugi yoki mevasi ishlatiladi. Har 
qanday o„simlik pishish davrida meva tugadi va yetilgan meva beradi, 
Dukkaklilarda mevasi dukkak, donli o'simliklarda don, g„o„za, zigirda ko„sak 
va boshqalardir. Yigish 
56 

---

hamda yanchish davrida meva qobiqlari yoriladi, ulardan urug„ ajraladi va 
ekish uchun olinadi. 
Ba‟zi 
bir mevalarda meva urug' qobiqlari bilan qo„shilib ketgan boiadi 
yoki bir necha mevalar bir-biri bilan qo„shilib o„sadi, masalan, g„allasimon 
o„simliklaming donida va qand lavlagining mevasi - yong„oqchada ko„rish 
mumkin. Shuning uchun nafaqat urug„, balki mevalar ham ekish uchun 
ishlatiladi.