X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

2.3. 
Bug„doy
Ahamiyati. Bug'doy eng ko„p tarqalgan asosiy donli ekinlari- dan 
biri hisoblanadi. Butun dunyo xalqlarining yarmidan ko„prog„i oziq-ovqat 
sifatida bug„doy nonidan foydalanadi. Bug„doy nonining tarkibida oqsil 
va kraxmal ko„p, oqsil moddalar asosan kleykovina tarkibida boiganligi 
uchun uning unidan sifatli non tayyorlanadi. Bug'doy noni o„zining ta‟mi, 
to„yimliligi va hazm boiishi bilan yuqori baholanadi. Bug„doy donining 
tarkibida uning naviga, ekish sharoitiga qarab 11,0% dan 18-19% gacha 
oqsil moddasi boiadi. Bug„doy nonidagi oqsilni hazm boiishi 95% ni 
tashkil qiladi. Bundan tashqari, bug„doy donidan yorma tayyorlanadi, 
uning uni makaron va konditer sanoatida ishlatiiadi. Bug'doyning somoni 
va poxoli yem-xashak sifatida chorva mollariga beriladi, yanchishdan 
chiqqan chiqindilari yuqori sifatli ozuqa hisoblanadi. Texnikada bug„doy 
donidan spirt, kraxmal, kleykovina, dekstrin, kley va boshqa har xil 
mahsulotlar olinadi.
Bug„doy donining. sifati, ya‟ni tarkibidagi oqsil, kleykovina uning 
naviga bug„doy yetishtirilayotgan mintaqaning tuproq-iqlim sharoitiga 
qarab o„zgaradi.
Tarixi. Bug„doy eng qadimgi madaniy o„simliklardan hisoblanadi. U 
Misrda eramizdan 6000 yil oldin ekilgan, bu davrda Misrda 
sug„oriladigan dehqonchilik rivojlangan. Zakavkazeda. Ukrainada, 
Yevropa va Osiyoda bug„doy eramizdan 4000 yil oldin ekilgan. 
Bug„doyning kelib chiqishi va uning birinchi ekilgan mintaqalari 
to„g„risida aniq bir ma‟lumot yo„q.
Amerika olimlarining fxkrlariga ko„ra, bug'doy yer yuzida keng 
yetishtirilayotgan muhim donli ekin va butun dunyoda non
82 

---

mahsuloti uchun ekiladi. Zamonaviy bug„doylar yowoyi holda o„sadigan 
bug„doy o„simliklardan kelib chiqqan.
11
Bug'doy donining kimyoviy tarkibi,% 
23-jadva
Bug
„doy
Un chiqishi
Tarkibi
Butun
don
Faqat
murtak
72%
80%
Xom oqsil
13,3
26,6
11,8
12,0
Moy
2,0
10,9
1,2
1,3
Mineral moddalar
1,7
4,3
0,46
0,65
To„qima
2,3
2,5
0,40
0,65
Boshqa uglevodlar
68,7
44,2
74,1
73,6
Suv
12,0
11,5
12,0
12,0