X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Boshoqlanish davri. Bu davr boshoqni yuqorigi barg qinidan 
boshoqning 1/3 qismi ko„rinishidan boshlanadi. Poya asosan ortib 
borayotgan barg vaznini va boshogini o„zida saqlab turadi. Boshoqlanish 
davri o'rtacha amal davri boshlanganga nisbatan 40- 50 kundan keyin 
boshlanadi.
Gullash davri. Bu davr 10-15 kun davom etadi. Gullash boshoqni 
o„rta qismidan boshlanadi. Gullash uchun 12,5 °C harorat zarur. Har bir 
gulning gullashi 12-25 daqiqa davom etadi.
Pishish davri. Pishish davri boshoqlanish jarayoni bir tekis 
kechmagani uchun don rivojlanishida tashqi muhit sharoitidan tashqari 
ichki muhitni ham ta‟siri boiadi. Bu donning biokimyo va morfologik 
tuzilishidan ma‟lum. Pishish davrining tezligi ob-havo sharoitiga ham 
bogiiq. Donning pishib yetilishiga shamol, havo harorati va namligi ta‟sir 
qiladi.
Sut pishish davrida don yashil rangda boiadi va 60-40% suvda 
erigan organik moddalar hosil boiadi. Mum pishish davrida o„simlik 
sarg„ayadi. Don sariq tusga kiradi. Bu davrda don onalik o„simlikdan 
ajraladi. Donni namligi 20-40% ni tashkil qiladi. Toliq pishish davrida 
o'simlik butunlay sarg„ayadi, don qattiqlashadi, 14- 16% namlik boiadi. 
Pishish davrida donda kraxmal moddasi oshadi, poyada qand miqdori 
kamayadi.
115

---

Tashqi muhit sharoitiga talabi 
Issiqlikka talabi.
Javdar mo„tadi! iqlim ekini guruhiga mansub. 
Urug„lari 0 °C yuqori haroratda ham ko„karadi. Unib chiqish uchun 52 
°C ni tashkil etadi, unib chiqishdan tuplanishgacha 67 °C. Javdar 12 °C 
haroratda yaxshi tuplanadi, 3-4 °C da o„simlikning o„sishi to„xtaydi. 
Gullash uchun 14-15 °C zarur. Faol harorat yig„indisi erta pishar 
navlarda 1000-1700 °C ni, o„rta pishar navlarda 1200-1800 °C va kech 
pishar navlarda 1300-1850 °C ni tashkil qiladi. Harorat nafas olish 
jarayoniga ta‟sir qilib 4 °C haroratda nafas olish pasayadi.
Suvga talabi. Javdar namga talabchan ekin. Urug„ni unib chiqishi 
uchun 48-55% suv talab qiladi.
Tuproqning namligi 21,8% (75% DNS) tashkil qilganda ko„chat 3 
kunda chiqqan. Tuproq namligi 18,5% (50% DNS) bo„lganda 7 kunda 
ko„karib chiqqan. Suvga talabi javdar o„simligining tuplanishi va gullash 
davrida oshadi, pishish davrida kamayadi. Olim Tiunov ma‟lumotiga 
qaraganda bir gektardan 45 s. hosil boiishida quruq holda (don va somon) 
javdar ekini 1 ga maydondan o„sish va rivojlanish davrida 1570,5 t suv 
sarf qilar ekan. Transpiratsiya koeffitsiyenti 400 ga teng. Ulardan 90% 
bug'lanadi, 9% oziq moddalami singdirishga va 1% hujayra molekulasida 
va quruq moddada saqlanadi. Bahorgi javdar 1 s quruq modda uchun 338 
s. suv sarf qiladi.