X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Sholini ko„chat usulida yetishtirish texnologiyasi 
Osiyo davlatlarining asosiy qismida sholi yetishtirishda ko„chat 
usuli muhim o„rini egallaydi. Dunyo miqyosida ekiladigan 
sholi 
maydonning 85-90% da shu usul qoilaniladi. Sholi ko„chat
162

---

usulida yetishtirilganda to„g„ridan-to„g„ri ekishga nisbatan ko„pgina 
afzalliklarga ega:
1. Sholi urug„i ko„chatxonalarda ekilishi munosobati bilan kech 
kuzga qolmasdan yig„ishtirib olish imkonini yaratadi.
2. Ko„chat usuli har bir yerdan unumli foydalanib, ikki marta 
(bug'doy-sholi) g„alla hosili olish imkoniyatini yaratadi.
3. Sholi urugining 60-70% iqtisod qilinadi.
4. Sholining o„suv davrining 30-35 kuni ko„chatxonada o„tishi 
munosabati bilan suv sarfi 20-25% ga qisqaradi.
5. Sholi hosildorligi esa to„g„ridan-to
£
g
s
ri ekkanga nisbatan 15- 
30% yuqori boiadi.
Sholini ko„chat usulida yetishtirishning asosiy kamchiligi qoi 
mehnatini ko
£
p talab qilishidir.
Respubiikamizda sholini bu usulda yetishtirish 1993-1995-yil- 
iarda ishlab chiqildi. A.A. Shokirov, G.N. Rahimov, U.X. Tilavov 
maiumotl&riga ko„ra, asosiy ekin sifatida sholi ekiladigan may- donlar 
bo„yicha quyidagi agrotexnik tadbirlar amalga oshirilishi lozirn. 
Toshkent, Sirdaryo, Surxondaryo, Xorazm, Andijon, Namangan, 
Farg„ona 
viloyatlarida 
“Avangard” 
navi, 
Qoraqalpogiston 
Respublikasida “Nukus” navi asosiy ekin sifatida ko„chatxonalarga 1 -10 
mayda ekiladi. Asosiy maydonga 10-20 iyunda ko„chat ko„chirib ekiladi. 
Respublikamiz bo„yicha barcha xo„jaliklarda hosildorlikni yoppasiga 30-
40 foizga bemalol oshirish uchun ichki intensiv imkoniyatlar mavjud 
boiib, ulardan eng asosiysi sholini ко„chat usulida mexanizatsiya bilan 
yetishtirishdir.
Jahon miqyosida sholikorlar ko„chat usulining urug„ni bevosita 
ekish usulidan mohiyat e‟tibori bilan bunday farq qilishiga, uning 
afzalliklari nihoyatda ko„pligiga ishonch hosil qilib va foydali barcha 
jihatlarni hisobga olib, bu usulning ogirligini, tashvish - larining bir 
qismini mexanizatsiya zimmasiga yuklash borasida har •xil moslamalar, 
ekish mexanizmlari yaratganlar, sinab ko„rganlar, qoilaganlar va bu 
jarayon uzluksiz davom ettirilib kelinmoqda.
Ko„chat usuli urug
4
ekish usulidan quyidagi foydali jihatlari bilan 
,%rq qiladi:
Ish'ni 20-30 kun avval boshlash mumkin va bunda eng kechpishaJ 
sholi navlarini ham kontinental iqlim mintaqalarida ekish va yuO°
f
i hosil 
olish imkoniyati kafolatlangan.
163

---

1 .Bir oy davomida katta maydonni o„g„itlash, sug
4
orish, o„toq 
qilish tashvishlari o„z-o„zidan bartaraf etiladi, ya‟ni sholi ko„chatlari 
ko„chatxonada kamida 1 oy o
4
stirilib, suv va o„g„it bilan ko„chatxonada 
kichik maydonchada to„liq ta‟minlanadi va 25-30% o„g„it iqtisod 
qilinadi.
2. 
An‟anaviy 
urug
4
ekish usulida 0„zbekiston 
bo'yicha tavsiyalarga binoan bir gektar maydonga 200-220 kg sholi 
urug
4
i ekilsa, ko„chat usulida 65-70 kg urug
4
sarflanib, har bir gektaridan 
150 kg urug
4
iqtisod qilinadi va ko'pgina chet mamlakatlarda 1 gektar 
yerga 30-35 kg urug
1
sarflanadi va keyingi holat sholichilik ITI 
tadqiqotlarida ham isbotlandi.
3. 
Bir oy mobaynida sholi o'simligi ko
4
chatxonada kichik may- 
donda parvarishlanishi tufayli beriladigai umumiy suv me‟yorining 30% 
dan oshig
4
i tejaladi.
4. 
Ko
4
chat 
usulida o
4
stirilgan sholining hosildorligi 
urug
4
dan ekilgan sholiga nisbatan har doim kamida 25-30% ortiq bo
4
ladi. 
Bu ma‟lumotlami ko
4
pgina adabiy manbalar ham to
4
1 iq tasdiqlaydi.
5. 
Takroriy 
ekin sifatida kuzgi g'alladan bo
4
shagan 
maydon- larda sholini ko
4
chat usulida ekib bemalol hosil olish imkoniyati 
mavjud bo
4
lib, sholi to
4
liq pishib yetilishi uchun talab etiladigan ochiq-
issiq kunlar soni va zarur foydali harorat yetarlidir.
6.Sholi ko
4
chatlari o
4
tkazilgan paytda bo
4
yi 15-25 sm bo„lib, dala 
esa begona o
4
tdan toza bo
4
ladi va begona o
4
tga qarshi maxsus 
kurashishning ayrim hollarida ehtiyoji bo„lmaydi yoki keskin qisqaradi.
7. 
Urug
4
dan o„stirilgan sholi ayrim hollarda o
4
g
4
it 
ortiqchalik qilsa, g
4
ovlab yotib qoladi va tabiiyki o
4
z-o
4
zidan hosil 
yo
4
qoladi. Ko
4
chatdan o„stirilgan sholi esa hech qachon yotib qolmaydi, 
chunki poyasi yo
4
g
4
on, baquvvat, tuplanish darajasi yuqori bo
4
lib, tashqi 
shamol ta‟sirlariga nihoyatda bardoshlidir.