X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Vaqti-vaqti bilan sug„orish.
Bunda sholi quruqlikda ekiladigan 
ekinlar singari sug'oriladi va butun o„suv davrida pollarga suv bostirib 
qo„yilmaydi. Sholi navlarining o„suv davri uzun-qisqaligiga qarab 
mavsumda 10-14 marta sug'oriladi. Shu usulda sug„orilganda sug„orish 
me‟yori ikki barobar va undan ham ko„proq qisqaradi, qimmatga 
tushadigan injenerlik tipidagi sug„orish tizimini qurishga ehtiyoj 
qolmaydi, lekin sholini hosildorligi keskin pasayib ketadi.
Yuqorida aytilgan barcha sug„orish usullari orasida 0„zbe- kiston 
sholikorligida dastlabki ikki usul eng keng tarqalgan, mana shu ikki 
usulda sug„orish suvga ekilgan sholining fiziologik talablariga to„liq 
javob beradi.
0„zbekistonning turli sholichilik tumanlarida sug„orish davri qariyb 
100 kun davom etadigan o„rtapishar nav sholini sug„orish uchun 1 ga 
yerga 20-30 ming. m
3
gacha suv talab qilinadi.
Begona о „tlar va ularga qarshi kurash choralari.
Begona o„tlar 
sholi hosildorligiga katta zarar yetqazadi, ya‟ni 20-30% gacha hosilni 
kamaytiradi. 0„zbekistondagi sholipoyalarda begona o„tlarning 50 ga 
yaqin turi aniqlangan, shulardan sholiga eng katta zarar yetkazadigan 22 
turi muttasil sholi ekiladigan maydonlarda 7- 12 turi, sholi almashlab 
ekish dalalarida yanada ko„prog„i tarqalgan. Begona o„tlaming suvga 
bo„lgan munosabatiga asoslanib, ular quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1. Quruqlikda o„sadiga begona o„tlar (mezofitlar). Oddiy 
namlangan yerlarda o'sadi. Sholi almashlab ekish dalasiga kiritilgan 
quruqlikda o„sadigan ekinlar orasida eng ko„p tarqalgan.
2. Nam sevuvchi begona o„tlar (gigrofitlar). Ular haddan tashqari 
semam yerlarda botqoqda o„sadigan o„tlar. Bular uzoq vaqt suv 
bostirilgan joylarda o„sadi. Ularning yer usti qismlari havoda (ochiqda) 
o„sishga moslashgan.
3. Suvda o„sadigan begona o„tlar (limnofiilar) muttasil suv 
bostirilgan yerlarda, tabiiy ko„l va havzalarda o„sadi. Ularning poyasi va 
barglari suvda bo
!
ladi yoki suv yuzasida qalqib yuradi.
160 

---

Eski sholipoyaiarda va ariqlarda, muttastl sholi ekiladigan joylarda ko„p 
o„sadi.
4. Suv gullar (gidrolxaritlar). Bular faqat suvli botqoqliklarda va 
ko„llarda o„sadi, ildizi bo'lmaydi. Poyasi va barglari suv tagida yoki suv 
yuzida qalqib yuradi. Ular asosan ariqlarda kamdan-kam hollarda suv 
bostirib sug'oriladigan eski sholipoyaiarda o'sadi.
5. Suv o'tlar (algarlar) ko'zga ko'rinmaydigan bir hujayrali eski 
birmuncha yirik to'p-to'p shilliqsimon parda yoki ipsimon massa hosil 
qiladigan tuban o'simliklar. Ular nam tuproqda, boshqa o'simliklaming 
suv osti qismlarida yoki suv yuzasida o'sadi, sholipoya hamda ariqlami 
ifloslantiradi.
Bulardan sholiga eng ko'p zarar yetkazadiganlari g'alladoshlar 
oilasiga mansub kurmaklar; shamak, kurmak va itqo'noqdir. Bu begona 
o'tlar biologik belgilari jihatidan sholiga yaqin turadi. Ularning hammasi 
bir yillik bahori o'simlik hisoblanadi. Faqat urug'dan ko'payadi. Ular 
O'zbekistonda sholi orasida o'sadigan begona o'tlaming eng ashadiysi 
hisoblanadi.
Begona o'tlarga qarshi agrotexnikaviy kurash choralari. Bahorda 
sholi ekishga qadar yerni ishlash imkoni boricha begona o'tlar urug'ini 
undirib olish va boshqa begona o'tlarga qarshi yerni plug, 
yumshatgichlar, har xil kultivatorlar, diskli qurollar va boronalar bilan 
bir necha marta ishlash yaxshi samara beradi. Suv qatlami begona o'tlar 
maysasini yo'qotishda katta rol yo'naydi. Sholipoyalarga bostirilgan suv 
qatlami qalin bo'lsa, ma‟lum vaqtdan keyin begona o'tlarga halokatli 
ta‟sir etadi. Masalan, kurmakni maysaligida yo'qotish uchun 5-7 kun 
davomida sholipoyalarga 20- 30 sm qalinlikda suv bostirib qo'yish keng 
qo'llaniladi.