X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Bug„doyning hosildorligi. 0„zbekistonda bug„doy juda yuqori hosil 
beradi. Lekin lalmi yerlarda boshoqli don ekinlarining hosildorligi 
yoglngarchilik miqdoriga bog'liq. Bunday yerlardagi ilg'or fermerlaming 
va dehqon fermer xo'jaliklarida bug„doy hosildorligi ancha yuqori. 
Mamlakatimizning sug„oriladigan yerlarida kuzgi bug'doy hosili 
ko„pchilik tuman va ilg'or fermer xo'jalik- larida 95-100 sentnemi tashkil 
qilmoqda.
Sistematikasi - bug'doy qo'ng'irboshlilar oilasiga {Poaseae), (Triticum 
L) avlodiga mansub. Bug'doy avlodiga 27 tur kirishi aniqlangan. Bug'doy 
turlari biologik xususiyati bilan 4 genetik guruhga bo'lingan, guruhlar 
xromosomalar soni bilan farq qilinadi.
84

---

Bug„doy turlari xo„jalik xususiyati bo„yicha 2 guruhga bo„lingan: haqiqiy 
va yowoyi bug„doylar. Haqiqiy bug„doylar madaniy turlari bo„lib yer 
yuzida ekiladi, ammo turlaming hammasi bir xil tarqalmagan (1 va 2-
rasm).
Bug„doy turlarining orasida eng ko„p tarqalgan turlari - yum- shoq 
bug„doy - 
Triticum aestivum L.
va qattiq bug„doy 
- 
Triticum durum L.
0„zbekistonda ko„proq yumshoq bug„doy ekiladi.
Bug„doy biologiyasi 
Urug„ning bo„rtishi va unib chiqishi Bu jarayon murakkab, bunda 
fiziologik-biokimyo jarayonlar tashqi sharoitlar ta‟sirida kechadi. Bu 
davrda quyidagi jarayonlar kuzatiladi: suvni yutishi, bo„rtishi va nish 
urishi, birlamchi ildizchalarning o„sishi, o„simtaning rivojlanishi, 
o„simtaning qaddini rostlashi, urug„ning unib chiqishi uchun ma‟lum 
miqdorda suv talab qilinadi.
Ko'pchilik olimlaming ma‟lumotlariga qaraganda o„rtacha 45- 50% 
suv sarflanadi. Olimlaming ma‟lumotlariga qaraganda harorat- ning 
intervali juda keng. Unib chiqish hattoki 1 °C da ham boshlanishi 
mumkin, lekin eng maqbul daraja - bu 25-28 °C hisoblanadi, eng yuqorisi 
30 °C. Suvning taqchil boiishi va haroratning pasayi- shi urug„ning unib 
chiqishini to„xtatish mumkin. 19 °C da urug„ning unib chiqishi 1-3 
kuzatiladi. 15,8 °C da 2 kun, 10,2 °C da 3 kun, 4,4 °C da 6 kun. Umg„ 
bo„kkandan keyin unib chiqa boshlaydi. Dastlabki murtak ildizchalari 
bo„yiga o„sa boshlaydi, keyin poya, novdasi o„sib rivojlanadi.