X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Takrorlash uchun savollar: 
1. Sug„oriladigan yerlarda arpaning o„tmishdoshlari?
2. Kuzgi arpaning ekish me‟yori qanday aniqlanadi?
3. Bahorgi arpaning ekish me‟yori qancha boiadi?
4. Arpaning oziqaga talabi qanday boiadi?
5. Qaysi rivojlanish davrida qo
4
shimcha oziqlantiriladi?
6. Arpa qaysi rivojlanish davrida suvni ko„p talab qiladi?
7. Bahori arpani ekish muddati qanday aniqlanadi?
8. Sug„orish me‟yori qancha boiadi?
9. Arpani kelib chiqish markazlarini yoritib bering.
10. Pivobop arpaning sifati qanday boiishi kerak?
2.5. Javdar va tritikale 
Ahamiyati. Javdar unidan tayyorlangan non o„zining to„yimliligi va 
yaxshi ta‟mi bilan alohida ajralib turadi. Javdar doni chorva mollari 
uchun to„yimli ozuqadir. Ko„pchilik joylarda javdar va tritikale 
ekinlarining ko„k massasi chorvachilikda, ayniqsa, senaj tayyorlashda 
keng qoilaniladi. Bu ekinlar don uchun ekiiganda somoni chorva mollari 
uchun ozuqa sifatida ishlatiiadi. Shuningdek,
113

---

javdaming poxolidan (somonidan) turli xil buyumlar (qog„oz, selluloza, 
furfurol, sirka), lignin va boshqa narsalar tayyorlanadi.
Tarixi. Bizning eramizdan 1-2 ming yil ilgari madaniy javdar ekila 
boshlangan. Gretsiyada, Hindistonda, Xitoyda qadimiy sivili- zatsiya 
tarixida javdarni madaniy ekin ekanligi ma‟lum bo„lmagan. Bizning 
eramizdan oldin birinchi asrda Yevropa davlatlarida javdar ekini ekilib 
kelingan. FAO ma‟lumotlari bo„yicha 2016-yilda javdar yer yuzida 5,8 
mln. ga maydonga ekilgan, o„rtacha hosili 28,9 s/ga, yalpi hosili 16,7 mln. 
tonnani tashkil etgan.
15
Biologik xususiyatlari 
Rivojlanish qonuniyatlari. Javdarda ham boshqa donli ekinlar singari 
quyidagi davrlar bo„lib o„tadi: unib chiqish, tuplanish, maysalash, boshoq 
tortish, gullash va pishish.