X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Boshoqlanish davri. Boshoqlanish davri eng yuqori barg til- chasidan 
boshoqning 1/3 yoki 1/2 qismi paydo boiganda boshlanadi. Ob-havo issiq 
va quroq kelganda barg tilchasidan boshoq ko„rinmasligi mumkin. 
0„rtacha афа uzun kun sharoitida tezroq boshoq tortadi, qisqa kunli 
janubiy sharoitga qaraganda (5-rasm).
Gullash. Афа o„zidan changlanadigan o„simlik, gullash davri 
boshoqni barg tilchasida joylashgan paytida boiib o„tadi, bu esa boshoq 
tortish davri bilan to„g„ri keladi. Ob-havo issiq kelsa yoki kuchli yomglr 
yog„sa gullar changlanmaydi, oqibatda don ola boiadi, bu holat 10-15% 
lalmikor yerlarda kuzatilgan.
Pishish davri. Donni pishish jarayoni uzoq kechadi. Donni 
shakllanishi 10-15 kundan keyin kechadi. Bu davr sut pishishi davri 
hisoblanadi, bunda don hali ko„m-ko„k (xom), namligi 60-80% ni tashkil 
etadi.
Mum pishish davrida o„simlik sarglsh rangga kiradi, doni yumshoq, 
timoqda kesiladi. Don namligi 25-30% tashkil etadi. Bu davrda o„simlikda 
zarur biologik jarayon kechadi. Don asosiy o„simlikdan ajraladi, ozuqa 
oqimi to„xtaydi, murtak o„sishdan to„xtaydi. Don unuvchanligiga ega 
boiadi. Mum pishish davri sharoitga qarab 7-15 kun davom etadi. Bundan 
keyin toliq pishish davri boshlanadi. Don qattiq pishadi, shakliga, rangiga 
olchamiga o„z naviga xos belgilariga ega boiadi. Bu davrda hosilni tezda 
yigib olish talab etiladi, chunki ba‟zi navlar to„kiladi yoki har xil sababga 
ko„ra yotib qoladi. 0„sish davrining davomiyligi 55-120 kunni tashkil 
etadi.
108

---

Tashqi muhitga talabi 
Tuproqqa talabi. Bu ko„rsatkichi bilan arpa bug„doyga yaqin 
keladi, lekin tuproqning hamma turlarida ekib yetishtirish mumkin. 
Biroq kislotaligi yuqori, quruq, qumli va torfli tuproqlar yaroqsiz. Афа 
tuproq muhitiga juda ta‟sirchan. Muqobil muhit pH 6-7.
Oziqaga talabi. Donli ekinlar ichida arpa ekini oziq moddasini erta, 
naychalash davridan boshlab talab qiladi. Bu davrda arpa 2/3 kaliy va 
46% fosfor, gullash davrida esa 85% oziq modda talab qiladi. 0„rtacha 1 
s don uchun azot 1-1,5 kg, fosfor 0,6-1 kg, kaliy
0, 4 kg sarf bo„ladi. Афа azotli o„g„itlarga juda talabchan bo„ladi. 
Azotli o„g„it belgilangan me‟yorda berilganda hosildorlikni oshishiga va 
oqsilni 0,3-0,6% ga ortishiga olib keladi. Bu esa pivo pishirishda 
ishlatiladigan arpalar uchun juda muhim. Pivo pishirish sanoatida 
ishlatiladigan афап^ sifatini oshirishda fosforli va kaliyli o„g„itlaming 
ahamiyati katta.