Xalqaro birliklar tizimi – si
Download 136.22 Kb. Pdf ko'rish
|
2-ma\'ruza. SIning asosiy birliklari (metr, kilogramm, soniya, amper).
|
2-mavzu: SIning asosiy birliklari (metr, kilogramm, soniya, amper). SI ning barcha asosiy birliklarining ta’riflari O'TXK (O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Konferensiyasi) tomonidan rasman tasdiqlangan. Dastlabki ikkita ta’rif 1889 yilda, eng so'nggisi esa 1983 yilda qabul qilingan. Bularning barchasi vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadi chunki fan doimiy ravishda rivojlanmoqda. SI ning barcha asosiy birliklarining rasmiy ta’riflari O‘TXQ (O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi) ning rasmiy axborotnomasi - Copmtes Rendus (CR) orqali belgilangan. Ta’rif yaqinidagi kichik o'lchamli shriftli matn, ta’rifning tarkibiy qismi hisoblanmaydi, lekin unga izoh berib o'tadi. Qavslar ichidagi matn ham ta’rifning o’ziga tegishli emas va u mazkur ta’rifning tarixiy kelib chiqishi va qabul qilinishiga oid ma’lumotlarni beradi. Birlikning rasmiy ta’rifi matndan yaqqol ajratilgan qalin shriftda keltirilgan. Ta’rifning hamda, o'lchov birligining amaliy keltirib chiqarish usullari haqida O‘TXQ (O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi)ning rasmiy saytidagi quyidagi manzildan ma’lumot olishingiz mumkin: www.bipm.org/si/sibrochure/appendix2/ Kogerent hosilaviy birliklarning o'lchamliklari, SI ning asosiy birliklari orqali keltirib chiqarilishiga ko'ra bir-birini takrorlamaydi. Masalan, SI dagi kogerent hosilaviy birlik bo'lmish qarshilik birligi Om, elektr qarshilikning fizik kattaligidan kelib chiqsak, asosiy birliklarning o'lchamiklariga ko'ra, Ω=m 2 kg*s -3 A -2 tenglama orqali ifodalanadi. Shunga qaramay, SI ning istalgan birligini amalda keltirib chiqarish uchun, fizika qonunlari doirasidagi har qanday usuldan foydalanish mumkin. Masalan, qarshilik birligi om uchun, O‘TXI(O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Idorasi) ning tavsiyasiga ko'ra, Hall kavnt effektini qo'llash va fon Klitsing doimiysidan foydalanish orqali yuqori darajadagi aniqlik bilan amaliy keltirib chiqarilishi mumkin. Shuni doimo e’tiborga olish kerakki, garchi asosiy fizik kattaliklar - uzunlik, massa, vaqt, tok kuchi, harorat, modda miqdori va yorug'lik kuchi, shuningdek, ularning o'lchov birliklari - metr, kilogramm, soniya, amper, kelvin, mol, hamda, kandelalar - kelishuvga ko'ra, amalda bir-biridan o'zaro mustaqil deb qaralsa hamki, aslida ular o'zaro chambarchas bog'liqlikka egadirlar. Xususan, metrning o'lchami soniya orqali keltirib chiqariladi; amperning o'lchami metr, kilogramm va soniya orqali; mol esa kilogramm orqali; hamda, kandela metr, kilogramm va soniya orqali keltirib chiqariladi. Download 136.22 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|