Xalqaro birliklar tizimi – si

Uzunlik va Masofa birligi - Metr. 
1889 yildan boshlab metr ta’rifi Platina-Irridiy asosidagi xalqaro etalonga 
asoslangan edi. Lekin uni, 1960 yilda 11 - O'TXK(O‘lchov va Tarozilar Xalqaro 
Konferensiyasi), Kripton-86 atomining vakuumdagi nurlanishining to'lqin uzunligiga 
muvofiq keluvchi ta’rifi bilan almashtirdi. Bu o'zgarish metrni aniqlashni 
takomillashtirish, natijaning aniqligini oshirish maqsadida amalga oshirilgan bo'lib, u 
Kripton-86 atomining 2Р
10
va 5d
5
sathlariaro o'tishiga muvofiq keladigan 
vakuumdagi nurlanishning 1650763,73 to'lqin uzunligiga teng ekanligi belgilangan 
edi. Bu ta’rif ham O’TXK(O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Konferensiyasi)ning 17-
Bosh konferensiyasida, (1983, Rezolyutsiya 1, CR-97 va Metrologia, 1984, 20, 25) 
quyidagi yangisi bilan almashtirildi: 
Metr- yorug'likning vakuumda soniyaning 1/299792458 qismida bosib o'tadigan 
masofasiga teng. 
Bundan ma’lum bo'ladiki, yorug'lik vakuumda soniyasiga 299792458 
metr/soniya tezlik bilan harakatlanar ekan. 
Metrning 1889 yilda 1-O‘TXQ (O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi) (CR, 
34-38) tomonidan rasman tasdiqlangan asl etaloni hali hamon O‘TXQ (O‘lchov va 
Tarozilar Xalqaro Qo‘mitasi) idorasida, 1889 yilda belgilangan sharoitlarda 
saqlanmoqda. 
Massa birligi - Kilogramm. 
Platina-Irridiy qotishmasidan tayyorlangan tarixiy artefakt - Xalqaro Kilogramm 
etaloni, 1889 yildagi 1-O‘TXK(O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Konferensiyasi) (CR, 
34-38) orqali bunday e’lon qilingan: 
Ushbu namuna etalon, bundan buyon massa birligining asosi boladi. 
3-O‘TXK(O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Konferensiyasi) (1901 yil, CR, 70) 
deklaratsiya orqali «vazn» so'zining ikki ma’noli talqin qilinishiga chek qo'yish 
maqsadida quyidagi tasdiqni qabul qildi: 
Kilogramm - massa birligi; u Xalqaro kilogramm etaloni massasiga teng. 

---

Bundan kelib chiqadiki, xalqaro kilogramm etalonining massasi doimo aniq 1 
kilogrammga teng: m(K)=1 kg. Lekin, doimiy muqarrar bo'lgan hodisa - yuza 
qismida chang to'planishi natijasida, Xalqaro kilogramm etaloni oldini olib 
bo'lmaydigan sirt ifloslanishi tufayli yiliga 1 µg vazn ortishiga uchramoqda. Shu 
sababli O‘TXI(O‘lchov va Tarozilar Xalqaro Idorasi), xalqaro etalon massasining 
keyingi tadqiqotlar uchun qiymatini, tasdiqlangan usulda (PV, 1989, 57, 104-105 va 
PV, 1990, 58, 95-97) yuvib tozalangandan so'ng, Platina-Irridiy qotishmasi etalon 
namunasining aniqlangan yangi qiymati bilan Milliy standartlarni muvofiqlashtirishni 
(kalibrovka qilishni) amalga oshiradi. (Metrologia, 1994, 31, 317-336)