Xalqaro huquq

Xalqaro daryolar deb, bir necha davlatlar hududida oqib boradigan yoki ikki va undan ko‘p davlatlar hududining chegarasi o'tadigan daryolar hisoblanadi.I
Xalqaro daryolar qirg’oqbo'yi davlatlari o‘rtasidagi xalqaro-huquqiy munosabatlarning predmeti hisoblanadi. Xalqaro daryolar qatoriga Yevropada Dunay, Reyn, Afrikada Nil, Kongo, Niger, Senegal, Amerikada La-Plato, Amazonka, Osiyoda Yefrat Mekong, Braxmaputra, Irtish, Amudaryo va Sirdaryo daryolari kiradi.
Xalqaro daryolardan tashqari milliy daryolar ham mavjud.
Milliy daryolar bir davlat chegarasida joylashgan va faqat uning yurisdiksiyasi ostida bo^;ladi,
Kemalar harakatlanadigan daryolarda kemalar suzish erkinligi prinsipi qo‘llaniladi. Pozitiv xalqaro huquqda xalqaro daryolarda kemalarning harakatlanish huquqi Ьііац barcha davlatlar foydar.ishi mumkinligini inkor etadi. Ushbu huquq qirg‘oqbo‘yi davlatlar uchun taaUuqli hisoblanadi. Xalqaro daryoiarda kemalami harakatlanish rejimini qirg'oqbo'yi davlatlar o‘z shartnomalarida belgilaydi. Boshqa davlatning tasarrufidagi xalqaro daryoning qismida harakatlanayotgan kemalar mazkur davlatning tartib- qonunlariga rioya qilishlari shart. Xalqaro daryoiarda qirg‘oqbo‘yi davlatlar savdo kemalarini harakatlanishlari uchun kemalami erkin haraktlanish prinsipiga amal qilishadi.
Xalqaro huquqda 1815-yil Vena kongressida kemalaming xalqaro daryoiarda harakatlanishi bo'yicha ilk shartnomasi qabul qilingan. Unga ko'ra xalqaro daryoiarda faqat qirg‘oqbo‘yi davlatlar kemalari erkin harakatlanishi mumkin.
1966-yilgi suvlardan foydalanish bo‘yicha xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan Xelsinki qoidalarida esa qirg‘oqbo‘yi bo'lgan va qirg'oqbo yi bo‘lmagan davlatlarning xalqaro dayolarda harakatlanish qoidalaridagi farqi belgiiangan (qirg‘oqbo‘yi davlatlarning navigatsiya huquqi bilan foydalanishi xususida).
Hozirgi paytda suvlardan foydalanishga doir xalqaro hujjatlardan bin Transchegaraviy suvlarni va xalqaro ko'llaming saqlash bo‘yicha 1992-yilgi Xelsinki Konvensiyasi hisoblanadi (mazkur Konvensiyaga O'zbekiston Respublikasi 2007-yilda qo'shiigan). Unga ko‘ra suvlarni ifloslagan va zarar keltirgan davlat o‘z budjeti hisobidan kelib chiqqan muammoni bartaraf etadi va transchegaraviy suvlardan oqilona, tutash davlatlargan zarar yetkazmagan holda foydalanadi.
1997-yilda BMTning suvlardan foydalanish bo‘yicha Doiraviy konvensiyasida ham xalqaro suvlardan oqilona foydalanish masalari atroflicha belgiiangan. Shunday qilib, hozirgi zamon xalqaro huquqda qirg‘oqbo‘yi davlatlarning o‘z hududidan oqib o'tadigan xalqaro daryolarga nisbatan chegaralanmagan huquqqa egaligi to g‘risidagi Xarman doktrinasi tamoman inker etilgan.
Hozirgi zamon xalqaro huquqida xalqaro daryolardan foydalanish tartibi xalqaro huquqiy shartnomalar va kelishuviarda aniq belgiiangan va shular asosida amalga oshirilishi kerak.