Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar

 
81
  См.:  А.Волеводз.  Международные  правоохранительные  организации:  учебное  пособие  –  М., 
Проспект, 2011. С.92. 
 

115 
 
 
Tergovlarni  o‘tkazishda  qonuniylik  prinsipi  yuqorida  qayd  etilgan 
qarorlar  va  reglamentlar  qoidalarining  tergovni  amalga  oshiruvchi 
OLAF  mansabdor  shaxslari  tomonidan  qat‘iy  va  izchil  bajarilishi 
lozimligini anglatadi. 
 
Tergovni  o‘tkazishda  Mustaqillik  prinsipi.Komissiyaning  1999-yil 
28-  apreldagi  qarorining  3-moddasiga  muvofiq  OLAF  ma’muriy 
tergovni  (ya’ni  OLAFning  ichida  o‘z  xodimlariga  nisbatan  tergovni), 
ichki  ya’ni  (YIning  institutlari  ixtisoslashtirilgan  organlari  va 
muassasalari  ichida  o‘tkaziladigan  tergov),  tashqi  tergovlarni  amalga 
oshirishda  Mustaqildir
82
.  OLAFning  to‘la  Mustaqilligi  aynan  shunda 
ifodalanadi.  
 
2. OLAF tizimi, tuzilishi va tarkibi. 
 
OLAFning  funksional  Mustaqilligi  bugungi  kunda  ikki  mexanizm: 
OLAF bosh direktori va nazorat qo‘mitasi tomonidan ta‘minlanadi. 
  OLAF  Bosh  direktori  tomonidan  tayinlanadi,  komissiya  shtati 
tarkibiga kiradi va uning oldida intizomiy javobgarlikka tortiladi. Biroq 
uni tayinlash komissiyaning boshqa xizmatchilarini tayinlashdan tubdan 
farq  qiladi.  Bosh  direktor  Nazorat  qo‘mitasi,  Yevropa  palatasi  va 
Vazirlar  Kengashining  konsultativ  maslahatidan  so‘ng  bir  ovozdan 
tayinlanadi.  Bosh  direktor  OLAF  shtatini  shakllantiradi.  O‘z 
tashabbusiga  ko‘ra  Bosh  direktor  Mustaqil  tergovni  amalga  oshirishga 
vakolatli.  Bosh  direktor  komissiya  muayyan  ish  bo‘yicha  OLAF 
Mustaqilligini 
cheklayapti 
deb 
topgan 
muayyan 
holatlarda 
komissiyaning  bu  harakatlari  ustidan  Yevropa  sudiga  murojaat  qilishga 
haqli. 
Bosh direktor ma’muriy, ichki va tashqi tergovlarni amalga oshirish 
                     
82
Official Journal of the European Communities № L 136. 31 May 1999. Brussels, 1999. - P.21 

116 
 
ustidan ichki nazoratni Mustaqil ravishda amalga oshiradi. 
Nazorat  qo‘mitasi  OLAF  faoliyatini  muntazam  ravishda  nazorat 
qilib boruvchi va unga  YIning institutlari ixtisoslashtirilgan organlari va 
muassasalari  mansabdor  shaxslari  aralashuvini  oldini  olishga  haqli 
yagona  organ  hisoblanadi.  Qo‘mita  OLAF  shtati  tarkibiga  kirmaydigan 
5  ta  Mustaqil  xodimdan  iborat  tarkibda  shakllantiradi.  Bosh  direktor 
muntazam ravishda OLAF tomonidan amalga oshiriladigan tekshiruvlar 
to‘g‘risida qo‘mitani xabardor qilib borishi lozim.  
Tergovni  amalga  oshirishda  inson  va  fuqarolarning  huquq  va 
erkinliklari  muhofazasini  ta‘minlash  prinsipi.  Gumon  qilinuvchiga 
huquqiy yordam ko‘rsatishning majburiyligi (himoya huquqi); aybsizlik 
prezumpsiyasi;  so‘roqni  so‘roq  qilinayotgan  shaxs  tanloviga  ko‘ra 
YIning  rasmiy  tillaridan  birida  olib  borilishi;  so‘roq  bayonnomasi 
nusxasining  so‘roq  qilinayotgan  shaxsga  taqdim  etilishi;  so‘roqda 
olingan  ma‘lumotlarning  oshkor  etilmasligi  va  boshqalar  tergovni 
amalga  oshirishda  inson  va  fuqarolarning  huquq  va  erkinliklari 
muhofazasini  ta‘minlash  prinsipini  amalga  oshirishning  asosiy  kafolati 
hisoblanadi.  OLAF  tergovni  amalga  oshirishda  jismoniy  va  yuridik 
shaxslarning  asosiy  huquqlariga  rioya  etilishini  ta‘minlaydi  va  buni  o‘z 
xodimlariga ko‘rsatmalar berish orqali hayotga joriy etishga intiladi.  
Tashqi  nazoratning  majburiyligi  prinsipi.  Nazorat  Qo‘mitasi, 
Yevropa  Parlamenti,  Komissiya,  Hisob  palatasi,  YI  sudi,  Yevropa 
Ombudsmani quyidagi tartibda OLAF faoliyati ustidan tashqi nazoratni 
amalga oshiradi.  
  OLAF  Bosh  direktori  tomonidan  tayinlanadi,  komissiya  shtati 
tarkibiga  kiradi  va  uning  oldida  intizomiy  javobgarlikka  tortiladi.  Bosh 
direktor  Nazorat  qo‘mitasi,  Yevropa  palatasi  va  Vazirlar  Kengashining 
konsultativ  maslahatidan  so‘ng  bir  ovozdan  5  yil  muddatga  tayinlanadi 
(1999-yil 28-apreldagi komissiya qarorining 5-moddasi). 
Bosh  direktor  maslahatchilari  OLAF  faoliyati  yo‘nalishlari 
bo‘yicha  konsultativ  yordam  ko‘rsatish  uchun  tayinlanadi.  Bular:  Bosh 
maslahatchi,  xalqaro  tashkilotlar  bilan  aloqalar  bo‘yicha  maslahatchi, 
korrupsiya maslalari bo‘yicha maslahatchi. 
Bosh  direktor  yordamchilari  bevosita  direktorning  vakolatiga 
kiritilgan  masalalar  yuzasidan  joriy  ishni  tashkil  etadi.  Bular:  siyosiy 
masalalar bo‘yicha yordamchi va ish yurituvi bo‘yicha yordamchi. 
Operativ  xodimlar  va  ma’muriy  personal  o‘z  faoliyatini  4  alohida 
boshqarma  tarkibida  amalga  oshiradi  va  faqat  Bosh  direktorga 
bo‘ysunadi. 

117 
 
“A” va “V” Boshqarmalar ichki va tashqi tergovni o‘tkazadi, OLAF 
vakolatiga  kiritilgan  ishlar  bo‘yicha  tezkor-qidiruv  faoliyatini  amalga 
oshiradi.  Mazkur  boshqarmalarning  shtatlariga  aksariyati  moliyaviy 
jinoyatlarni  tergov  qilishga  ixtisoslashgan  milliy  tergov  organlaridan 
ko‘chiriluvchi  OLAF  tergovchilari  kiradi.  “S”  boshqarmasi  o‘z 
faoliyatini firibgarlik, korrupsiya yoki YI moliyaviy manfaatlariga zarar 
etkazuvchi  boshqa  noqonuniy  harakatlarga  qarshi  kurash  bo‘yicha 
qonunchilik  va  siyosatni  ishlab  chiqish  sohasida  amalga  oshiradi.  “D” 
boshqarma  umumiy  masalalar  Shu  jumladan  OLAF  faoliyatining 
axborot ta‘minoti bilan shug‘ullanadi.  
Aksariyat  holatlarda  tashqi  tergov,  ya’ni  YI  a’zo  davlatlarida  sodir 
etilgan firibgarlik tergovi amalga oshiriladi.  
 
3. OLAFning  vakolati doirasi 
 
 
OLAFga  YIning  institutlari  ixtisoslashtirilgan  organlari  va 
muassasalari  Shu  jumladan  Yevropa  parlamenti  kengashi  va 
komissiyasi,  Yevropa  markaziy  banki  va  Yevropa  investitsiya  banklari 
mansabdor  shaxslariga  nisbatan  ichki  tekshiruvni  olib  borish  vakolati 
berilgan. 
 
OLAF  ichki  tekshiruvi  faqat  YIning  institutlari  ixtisoslashtirilgan 
organlari  va  muassasalari  bilan  cheklanmaydi.  Ular  YI  bilan 
shartnomadan  daromad  olgan  yoki  YI  tomonidan  moliyalashtiriladigan 
boshqa korxonalarni ham qamrab oladi. Shu bois, bitta ichki tergov ko‘p 
sonli  tashqi  tergovlar  uchun  asos  bo‘lishi  mumkin  va  bu  holat  amalda 
ko‘plab uchraydi. 
 
Bundan  tashqari  OLAF  YI  a’zo  davlatlari  murojaatlari  asosida 
tashqi tekshiruvlarni o‘tkazishga vakolatli.  
 
Biroq  tashqi  tergovni  amalga  oshirish  tartibi  qator  qat‘iy 
cheklovlarga  ega.  OLAF  tergovchilari  voqea  joyini  ko‘zdan  kechirish, 
hujjatlarni  tadqiq  etish,  guvohlarni  so‘rov  qilishga  haqli.  Mazkur 
protsessual  harakatlarni  amalga  oshirishda  YI  ning  manfaatdor  a’zo 
davlatining  vakolatli  organlarini  ogohlantirish  va  ushbu  protsessual 
harakatlarni  tegishli  suveren  davlat  hududida  o‘tkazish  uchun  tegishli 
ruxsatnoma olish talab etiladi. 
 
Shu bilan OLAF tergovchilari Mustaqil ravishda amalga oshirishlari 
mumkin  bo‘lgan  protsessual  harakatlar  doirasi  chegaralangan.  OLAF 
tergovchilari  YI  a’zo  davlatlari  hududida  majburlov  tusidagi  qandaydir 
protsessual  harakatlar  (tintuv,  mol  mulkni  xatlash,  boshqa  ta’sir 

118 
 
choralarini qo‘llashga) ni amalga oshirishga vakolatli emas. 
 
Amalda  OLAF  funksiyalari  Mustaqil  tergovni  amalga  oshirishga 
doir  bo‘lib,  uning  materiallari  firibgarlik  yoki  YI  moliyaviy 
manfaatlariga  ta’sir  qiluvchi  boshqa  jinoyatlarni  sodir  etgan  shaxslar 
fuqarosi  hisoblangan  mamlakatlarning  milliy  qonunchiligiga  muvofiq 
jinoiy ta‘qibni amalga oshirishga asos bo‘ladi. 
 
Shakllangan  amaliyotga  ko‘ra  OLAF  tergovi  tergov  predmeti 
hisoblangan  ish  yuzasidan  vakolatli  milliy  sud  yakuniy  sud  qarori 
chiqargandan so‘ng tugallangan hisoblanadi.  
 
YI  a’zo  davlatlari  aksariyatining  konstitutsiyaviy  va  jinoyat 
protsessual  qonunchiligi  jinoyat  ishlari  bo‘yicha  ish  Yurituvida 
qonunbuzilishi  bilan  olingan  dalillarni  qo‘llashni  istisno  etadi.  Jinoyat 
protsessual  qonunchiligining  buzilishi  bilan  olingan  dalillar  nomaqbul 
hisoblanadi.  Nomaqbul  dalillar  yuridik  kuchga  ega  emas  va  ayblov 
asosini  tashkil  eta  olmaydi,  shuningdek,  isbotlash  predmetiga  kiruvchi 
holatlarni aniqlashda ham qo‘llanilmaydi. 
 
Mazkur umumiy qoidalarga amal qilib milliy sudlar asosli ravishda 
dalillar  mazkur  sud  davlati  qonunchiligida  nazarda  tutilgan  tartibda 
to‘planishini talab etadi.  
 
Mazkur  muammo  ayrim  olimlar  tomonidan  OLAF  ta’sis  etilgunga 
qadar  qayd  etilgan  bo‘lib,  ular  bu  huquq  faqat  ichki  tergovni  amalga 
oshirilishi  uchun  berilishi  lozim,  zero  tashqi  tergovlarni  amalga 
oshirishda  jinoyat  ish  yurituvida  milliy  yurisdiksiyaning  ustuvorligi 
masalasi yuzaga keladi degan fikrni ilgari surganlar
83
. 
 
Shu  munosabat  bilan  OLAF  tomonidan  tashqi  tergovlarni  amalga 
oshirishda qo‘lga kiritilgan dalillarning maqbulligini ta‘minlash masalasi 
amalda  OLAF  tergovchilari  hamda  hududida  muayyan  jinoyatlar 
bo‘yicha  tergov  olib  borilayotgan  davlatlarning  vakolatli  huquqni 
muhofaza  qiluvchi  organlari  o‘rtasidagi  hamkorlikni  yaxshilash  yo‘li 
bilan hal etilmoqda.  
 
2003-yil  aprelda  OLAF  va  YevroYus  faoliyatini  muvofiqlashtirish 
maqsadida  o‘zaro  hamkorlik  Memorandumi  imzolandi  va  unda 
jinoyatlar  to‘g‘risida  axborot  almashinuvi,  tashkilot  vakillarini 
maslahatlashuvlar 
va 
birgalikdagi 
qo‘shma 
konferensiyalarni 
o‘tkazishga jalb etish masalalari qamrab olindi
84
.  
 
Yevropol  bilan  hamkorlik  borasida  so‘z  borganda  OLAF  mazkur 
hamkorlikni  muayyan  ichki  va  tashqi  tergovlar  doirasida  amalga 
                     
83
Strengthening OLAF, European Anti-Fraud Office/Report with Evidence. - London, 2004. - P. 24. 
84
Judicial Cooperation in the EU: the role of Eurojust / Report with Evidence. - London, 2004. - P. 26-27. 

119 
 
oshiradi. 
 
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  Yevropa  byurosi  (OLAF) 
faoliyatiga bojxona sohasidagi firibgarlikka qarshi kurash masalalarining 
kiritilishi  uning  YI  mamlakatlari  bilan  umumiy  bojxona  chegaralariga 
ega  davlatlarning  vakolatli  organlari  bilan  hamkorlik  zaruratini  yuzaga 
keltirdi. 
 
NAZORAT SAVOLLARI: 
1.
 
Nima  uchun  EIda  firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  OLAF 
tashkiloti tashkil etilgan? 
2.
 
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  OLAFning  huquqiy 
asoslarini yoriting. 
3.
 
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  OLAFning  prinsiplarini 
ochib bering.  
4.
 
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  OLAFning  vazifalariga 
to‘xtaling. 
5.
 
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  OLAFning  Evropol 
tashkilotidan farqli jihatlari? 
6.
 
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  OLAFning  tizimi, 
tuzulishi va tarkibini ochib bering. 
7.
 
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  OLAFning  vakolatlari 
qanday? 
 
KAZUS 
Turkiya fuqarosi Mexmet Unur Yaqin Sharq davlatlari hududida bir 
qator  og‘ir  jinoyatlar,  jumladan  terroristik  harakatlarni  sodir  etib, 
O‘zbekiston  hududida  bo‘lgan  vaqtida  O‘zbekiston  Respublikasi  Ichki 
Ishlar  organi  tezkor  xodimlari  tomonidan  ushlangan.  Turkiya  davlati 
vakolatli  organlari  Mexmet  Unur  Turkiya  fuqarosi  ekanligi  sababli  uni 
Turkiyaga ekstraditsiya qilishni so‘ragan. Shu bilan birga, Interpol vakili 
Mexmet  Unur  xalqaro  terrorist  ekanligi,  ko‘pgina  davlatlar  hududida 
terakt sodir etganligi sababli qidiruvdaligini ta'kidlab, uni Xalqaro jinoyat 
sudiga  berishni  talab  qilgan.  Shuningdek,  Mexmet  Unurni  ekstraditsiya 
qilish  bo‘yicha  Iordaniya  Qirolligi,  Siriya,  Misr  davlatlari  vakolatli 
organlaridan ham so‘rovlar kelib tushgan. 
 
1. Mazkur holatga huquqiy baho bering. Xalqaro huquqni muhofaza 
qiluvchi tashkilotlar faoliyatini tartibga soluvchi asosiy xalqaro huquqiy 
hujjatlar haqida ma‘lumot bering. 

120 
 
2.  Bir  qancha  davlatlar  hududida  terroristik  harakatlarni  sodir 
etgan chet el fuqarolarini jinoiy javobgarlikka tortish masalasini Xalqaro 
jinoyat sudida ko‘rishga asos mavjudmi? 
3. Turkiya davlatining ekstraditsiya bo‘yicha talabnomasi asoslimi? 
4.  Iordaniya,  Siriya,  Misr  davlatlari  vakolatli  organlarining 
ekstraditsiya talabnomasi asoslimi? 
5.  Xulosalaringizda  xalqaro  huquqni  muhofaza  qilish  faoliyatini 
tartibga soluvchi normalarga asoslaning. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
XI BOB 
BMT XAVFSIZLIK KENGASHI TOMONIDAN QO‘SHIMCHA 
ORGANLAR SIFATIDA TUZILADIGAN AD HOC XALQARO 
JINOYAT TRIBUNALLARI 
 

121 
 
1.  Ad  hoc  xalqaro  jinoyat  tribunallarini  tashkil  etilishi  va 
faoliyatining  huquqiy  asoslari.  2.  Ad  hoc  xalqaro  jinoyat  tribunallari 
jinoyat sudlovi bosqichlari.  
 
1. Ad hoc xalqaro jinoyat tribunallarini tashkil etilishi va 
faoliyatining huquqiy asoslari 
 
Bosh  kotibning  1993-yil  17  va  3-maydagi
85
  sobiq  Yugoslaviya 
hududidagi  xalqaro  gumanitar  huquq  qoidalarining  keng  miqyosda  va 
qo‘pol  buzilishi  to‘g‘risidagi  maruzasini  ko‘rib  chiqib,  BMT  Xavfsizlik 
Kengashi  BMT  Ustavining  12-bobi  qoidalariga  asoslangan  holda  827 
(1993)
86
  rezolyutsiyasi  orqali  1991-yil  1-  yanvardan  sobiq  Yugoslaviya 
hududidagi  xalqaro  gumanitar  huquq  qoidalarining  keng  miqyosda  va 
qo‘pol  buzilishi  uchun  javobgar  bo‘lgan  shaxslarni  sudga  tortish 
maqsadida  Xalqaro  jinoyat  tribunallarining  ad  hoc  (bundan  keyingi 
o‘rinlarda  SYXT  deb  yuritiladi  )    tashkil  etilgan.  2014-yilda  SYXT 
tashkil etilganligiga 20 yil to‘ldi. 
 
Xalqaro  gumanitar  huquqi  shartnoma  va  odat  huquqi  normalari 
bilan  ifodalanadi.  Xalqaro  shartnoma  huquqi  normalari    qurolli 
to‘qnashuvlar  davrida  qo‘llangan  va  1949-yil  12-avgustdagi  Urush 
qurbonlarini  himoya  qilish  to‘g‘risidagi  Jeneva  konvensiyalarida,  1907-
yil  18-oktabrdagi  Quruqlik  urushi  qoidalari  va  odatlari  to‘g‘risidagi  
Gaaga  konvensiyasi  (IV)  va  unga  ilova  bo‘lgan  Qarorlar;  1948-  yil  9-
dekabrdagi  Genotsid  jinoyatlarining  oldini  olish  va  ular  uchun  jazolash 
to‘g‘risidagi  Konvensiya  va  1945-yil  8-avgustdagi  Xalqaro  harbiy 
tribunal Ustavida o‘z ifodasini topgan. 
Xalqaro  tribunalning  hududiy  yaxlitliligi  sobiq  Yugoslaviya 
Sotsialistik  Federativ  Respublikasining  butun  hududiga,  shu  jumladan, 
                     
85
 Док. ООН S/25704 (3 мая 1993 г.). 
86
 Док. ООН S/RES/827 (25 мая 1993 г.). 

122 
 
quruqlik,  havo  va  suv  hududiga  nisbatan  tatbiq  etiladi.  Xalqaro 
tribunalning    vaqtincha  yurisdiksiyasi  1991-yil  1-yanvardan  boshlangan 
davrda  amal  qilinadi.  RXT  1994-yildagi  Ruanda  davlati  hududida  va 
Ruanda  fuqarolari  tomonidan  qo‘shni  davlatlar  hududida  sodir  etilgan 
jinoyatlarni ko‘rib chiqishda vakolatli hisoblanadi. 
 
Xalqaro  tribunal  va  milliy  sudlar  1991-yil  1-yanvardan  sobiq 
Yugoslaviya hududidagi xalqaro gumanitar huquq qo‘pol buzilishi uchun 
javobgar  bo‘lgan  shaxslarni  sudga  tortishda  parallel  yurisdiksiyaga  ega. 
Bunda  Xalqaro  tribunal  Yurisdiksiya  milliy  sudlar  yurisdiksiyasiga 
nisbatan  ustuvorlikka  ega.  Sud  muhokamasining  istalgan  bir  bosqichida 
Xalqaro  tribunal  milliy  sudlardan  SYXT  Ustaviga  hamda  Xalqaro 
tribunalda  isbot  qilish  va  ishni  ko‘rish  qoidalarga  muvofiq  ish  bo‘yicha 
ish  yurituvini  berilishini  rasman  talab  qilishi  mumkin.  Xalqaro 
tribunallarning ustuvorligi ularga milliy sudlardan u yoki bu ish bo‘yicha 
ish  yurituvini  to‘xtatishni  so‘rash  huquqini  beradi:  bunday  holatlarda 
milliy  sudlar  tomonidan  qo‘zg‘atilgan  va  tergov  qilinayotgan  jinoyat 
ishlari  to‘xtatiladi  va  xalqaro  tribunalga  o‘tkaziladi.  Mazkur  ustuvorlik 
yana  shunda  ko‘rinadiki  u  yoki  bu  ish  yuzasidan  xalqaro  tribunal 
tomonidan  sud  qarori  chiqarilganda,  milliy  sud  instansiyalari  ayni  shu 
qilmish  yuzasidan  yangitdan  ish  qo‘zg‘atishlari  mumkin  emas. 
Tribunallarining  Ustavlari  mazkur  qoida  non  bis  in  idem  prinsipiga 
havola bilan keltiriladi. 
Mazkur  prinsipga  muvofiq,  xalqaro  gumanitar  huquq  qo‘pol 
buzilishi  uchun  milliy  sud  tomonidan  javobgarlikka  tortilgan  shaxs  
keyinchalik  xalqaro  tribunal  tomonidan  faqat  quyidagi  holatlarda 
javobgarlikka tortilishi mumkin: 
a)  agar  u  javobgarlikka  tortilgan  qilmish  oddiy  jinoyat  sifatida 
kvalifikatsiya qilingan bo‘lsa; yoki  

123 
 
b) milliy sud Mustaqil va xolis bo‘lmagan va ayblanuvchini xalqaro 
sudlovdan himoyalash uchun mo‘ljallangan bo‘lsa yoxud ish to‘la tergov 
qilinmagan bo‘lsa. 
Sobiq  Yugoslaviya  bo‘yicha  Xalqaro  tribunalga  topshirish  uchun 
ushlangan 
dastlabki 
shaxslar Kozarach 
munitsipalitetida 
 
Serb  
Demokratik  partiyasi  raisi  Dushko  Tadich  (1994-yil  fevralida 
Germaniyada  ushlangan,  1995-yil  24-aprelida  Tribunal  ixtiyoriga 
berilgan),  Bosniyadagi  serb  armiyasi  Bosh  shtabidan  general  Djorde 
Djukich (Bosniya va  Gersegovinada ushlangan va 1996-yil 12-fevralida 
Tribunal ixtiyoriga berilgan), Xorvat Ittifoq mudofaasi qurolli kuchlarida 
Markaziy  Bosniya  operativ  hududiga  qo‘mondoni  general  Tixomir 
Blashkich,  (1996-yil  1-  aprelida  ixtiyoriy  ravishda  Tribunalga  kelgan); 
Bosniya  armiyasi  birinchi  taktik  guruhi  qo‘mondoni,  Konich  hududida 
Bosniya  Musulmonlari  va  xorvat  kuchlari  muvofiqlashtirilishi  uchun 
javobgar  bo‘lgan  Zeynil  Delalich  (Germaniyadagn  1996-yil  18-martda 
ushlangan, 1996-yil  8-mayda Tribunal ixtiyoriga berilgan) bo‘lganlar
87
. 
 
Mazkur  ro‘yxat  sobiq  Yugoslaviya  bo‘yicha  Xalqaro  tribunal 
nizoning  turli  tomoniga  tegishli  bo‘lgan  shaxslarni  javobgarlikka 
tortganligidan,  va  ushlangan  shaxslar  harbiy  va  fuqaro  iyerarxiyasining 
turli  darajalarini  taqdim  etuvchi  shaxslar  ekanligidan  dalolat  bermoqda. 
Hokimiyat barcha eshelonlari vakillariga nisbatan  jinoyat ishi qo‘zg‘atish 
orqali xalqaro gumanitar huquq qo‘pol buzganlik uchun  turli darajadagi 
javobgarlikni  belgilashga  intilgan.  Biroq  barcha  kurashuvchi  tomonlarga 
tegishli  bo‘lgan  va  harbiy  hamda  fuqarolik  ma’muriyatining  turli 
bo‘g‘inlarida  xizmat  qilgan  shaxslarga  qarshi  jinoyat  ishini  qo‘zg‘atib, 
                     
87
  С.  Лауччи.  Преследовать  в  судебном  порядке  и  обеспечивать  судебное  преследование  лиц, 
совершивших серьёзное  нарушение  международного гуманитарного права. МККК. Сборник статей. 2011г. 
С.55. 

124 
 
Tribunal sobiy Yugoslaviyada sodir etilgan jinoyatlarga aloqador bo‘lgan 
barcha shaxslarni, istisnosiz potensial ayblanuvchilar doirasiga kiritgan. 
 
Tribunal o‘zining siyosiy va harbiy iyerarxiyadagi yuqori mavqeiga 
asosan  uning  vakolatiga  kiruvchi  jinoyatlarni  sodir  etish  to‘g‘risida 
buyruq berishga yoki bunday jinoyatlarning oldini olish yoki ularni sodir 
etgan  shaxslarni  jazolashdan  o‘zini  saqlab  qoluvchi  shaxslarni 
javobgarlikka  tortishga    jiddiy  asoslarga  ega.  Bunday  shaxslar 
“buyruqlarni  bajarishdan  tashqari  bu  bilan  xalqaro  jamoat  tartibini 
buzadilar (Karadjich, Mladich va Stanishich ishi, IT-95-5-D). 
Xalqaro 
tribunalni 
tashkil 
etish. 
Xalqaro 
tribunal 
quyidagi 
organlardan 
iborat: 
ikki 
(BMT 
Xavfsizlik  Kengashining  1166(1998)-
rezolyutsiyasi 
bilan 
kiritilgan 
o‘zgartirishlarga 
asosan 
uchta) 
kamerani  o‘z  ichiga  oluvchi  Sud 
kameralari 
va 
Apellyatsiya; 
ayblanuvchi 
kameralari; 
ham 
kameralarni,  ham  Qoralovchiga  xizmat  ko‘rsatuvchi  kotibiyat.  Bugungi 
kunda SYXT prezidenti Teodor Meron hisoblanadi. 
SYXT  Ustavining  12-moddasiga  muvofiq,  kameralar  16ta  doimiy 
Mustaqil  sudyalardan  iborat  bo‘lib,  ular  ichida  ayni  bir  davlatning  ikki 
fuqarosi bo‘lishi mumkin emas va istalgan vaqt oralig‘ida eng ko‘pi bilan 
to‘qqizta ad litem Mustaqil sudyalari bo‘lishi lozim. Uchta doimiy sudya 
va eng ko‘pi bilan oltita ad litem Mustaqil sudyalari  har bir Sud kamerasi 
tarkibiga  kiradi.  Doimiy  sudyalarning  yettitasi  apellyatsiya  kamerasi 
tarkibiga  kiradi.  Har  bir  Apellyatsiyani  ko‘rib  chiqishda  apellyatsiya 
kamerasi o‘z a’zolarining besh kishidan iborat tarkibda majlis qiladi. 
Boshqaxalqaro maxsus (ad hoc)va 
aralash jinoyat sudlaridan hamda 
ularning sud, ayblovchi, tergovchi 
sudyalarning va ma’muriyatning tarkibi 
turli davlatlar vakillari  va xalqaro 
qatnashchilari tashkil qilsa, XSesa 
doimiy tashkilot hisoblanadi. Uning 
vakolatiga Rim statuti qabul 
qilingandan so
‘
ng sodir etilgan 
jinoyatlar kiradi. 

125 
 
 
2.