Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar

Loyiha 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Toshkent davlat yuridik universiteti 
 
 
 
 
XALQARO HUQUQNI MUHOFAZA 
QILUVCHI TASHKILOTLAR 
 
 
 
 
O‘quv qo‘llanma 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Toshkent – 2016 

2 
 
А.Egamberdiyev, Sh.Mirzayev, Z.Borsieva, U.Zakirova. 
Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar. O‘quv 
qo‘llanma.– Т.: Nashriyot TDYU 
204– bet. 
 
 
Taqrizchilar: 
 
Аdilxodjaeva S.М. 
–  Toshkent  davlat  yuridik  universiteti  Xalqaro 
ommaviy  huquq  kafedrasi  professori,  yuridik 
fanlar doktori 
 
 
 
  Saipov I.G. 
 –  O‘zbekiston  Respublikasi  Inson  huquqlari 
bo’yicha Milliy markazi bosh maslahatchisi 
   
 
 
Davlat  va  jamiyatni  isloh  qilish  va  demokratlashtirish  sharoitlarida  yaqin 
kelajakda  shaxsni,  jamiyatni,  davlat  va  xalqaro  hamjamiyatni  xalqaro  jinoyatlar 
hamda  xalqaro  tusdagi  jinoyatlardan  himoya  qilishga  qaratilgan  yangi  tartibot  va 
institutlar  yaratilishi  va  joriy  etilishida  tashabbuskorlari,  faol  ishtirokchilari 
bo‘ladigan  yangi  avlod  huquqshunoslarini  tayyorlash  eng  dolzarb  masalaga 
aylanmoqda.  
O‘quv qo‘llanmada maxsus vakolatga ega xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi 
tashkilotlarning  institutsional  hamda  funksional  asoslari,  shuningdek  ularning 
milliy huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan o‘zaro munosabatlarining o‘ziga 
xos xususiyatlari ochib beriladi. 
O‘quv  qo‘llanma  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2013-yil  
28-iyunda  “Yuridik  kadrlarni  tayyorlash  tizimini  yanada  takomillashtirish 
to‘g‘risida”gi  Qarorda  belgilangan  vazifalarning  ijrosini  ta‘minlash  yuzasidan 
ishlab  chiqilgan  bo‘lib,  yuridik  oliygohlar  talabalari  va  o‘qituvchilari,  ilmiy 
xodimlar,  amaliyotchi  huquqshunoslar,  shuningdek,    xalqaro  huquqni  muhofaza 
qilish mаsalalari bilan qiziquvchilarga bag‘ishlanadi. 
 
 
 
 
 
 
 
© Mualliflar jamoasi. 
© Toshkent davlat yuridik universiteti, 2016 y. 

3 
 
M U N D A R I J A 
 
KIRISH............................................................................................4 
Glossariy..........................................................................................7 
I  BOB.  “Xalqaro  huquqni  muhofaza  qiluvchi  tashkilotlar”  fani 
predmeti, asosiy tushunchalari va tizimi.................................................14 
II BOB. Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi faoliyat ………......21 
III BOB. Jinoyatchilik bilan kurashda xalqaro hamkorlik.............33 
IV BOB. “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar”........43 
V BOB. Xalqaro jinoyatlardan huquqiy himoya qilishni ta‘minlash 
bo‘yicha  xalqaro  hamkorlik  va  davlatning  ichki  huquqiy  munosabatlari 
sub'ektlari................................................................................................53 
VI  BOB.  Xalqaro  jinoyat  odil  sudlovi  (xalqaro  jinoyat  adliyasi) 
tizimi: shakllanish tarixi.........................................................................59 
VII BOB. Jinoyat politsiyasi xalqaro tashkiloti – Interpol............71 
VIII  BOB.  Shanxay  hamkorlik  tashkilotining  Mintaqaviy 
aksilterror tuzilmasi (ShHT MATT)......................................................88 
IX    BOB.  Yevropa  Ittifoqida  sud  va  politsiya  hamkorligi  – 
YEVROPOL…………………………………………………………...98 
X  BOB.    Yevropa  firibgarlik  bilan  kurashish  byurosi 
(OLAF).................................................................................................108 
XI  BOB.  BMT  Xavfsizlik  Kengashi  tomonidan  qo‘shimcha 
organlar sifatida tuziladigan ad hoc Xalqaro jinoyat tribunallari….....121 
XII BOB. Aralash xalqaro jinoyat sudlar (tribunallar)................134 
XIII  BOB.  Xalqaro  jinoyatlar  bo‘yicha  jinoyat  ishlar  yuzasidan 
odil  sudlovni  halqaro  sud’yalar  va  jinoyat  sudlovining  boshqa 
ishtirokchilari ishtirokida amalga oshirishga vakolatli milliy sudlar....147 
XIV BOB. Xalqaro jinoyat sudi...................................................159 
XV  BOB.  Xalqaro  jinoyat  odil  sudlovi  (xalqaro  jinoyat  adliyasi) 
zamonaviy tizimi...................................................................................176 
Bibliografiya ...............................................................................187 
 
 
 
 
 
 
 
 

4 
 
KIRISH  
 
Hozirgi kunda, huquq va qonunlarning ahamiyati oshib borayotgan 
bir  vaqtda,  jamiyatda  sodir  bo‘layotgan  o‘zgarishlarni  qonunchilikda, 
kodekslar  va  huquqiy  normalarda  ko‘rsatib  borish  oson  emasligini 
nazarda  tutgan  holda,  adolat  va  haqiqat  etalon  sifatida  yuridik  kasb 
faoliyatiga  nisbatan  katta  talab  qo‘yilayotganligi  bejiz  emas,  unga  ega 
bo‘lgan  shaxslarga  esa 
uning 
mavqei, 
mansabi  va  yuridik 
mutaxassisligidan  qat‘iy  nazar  faoliyatiga  jamiyatning  e’tiborini 
oshirmoqda.  
Yuridik kadrlarni hozirgi davr talabidan kelib chiqib tayyorlashda, 
respublikamizda  hukumat  tomonidan  katta  ahamiyat  qaratilmoqda. 
2013-yil  28-iyunda  “Yuridik  kadrlarni  tayyorlash  tizimini  yanada 
takomillashtirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
PQ  –  1990-sonli  qaroriga  Toshkent  davlat  yuridik  Instituti  Toshkent 
davlat  yuridik  universitetiga  aylantirildi.  hamda  “Yurisprudensiya” 
mutaxassisligi  bo‘yicha  yuridik  kadrlarni  tayyorlash  va  qayta 
tayyorlashda  oliy  o‘quv  va  ilmiy-metodik  davlat  muassasasi  deb 
belgilandi.  
Malakali yuridik kadrlarni tayyorlash borasida masalalarni amalga 
oshirish  borasida  TDYUda  bu  borada  tashkiliy-huquqiy  kompleks 
chora-tadbirlar  amalga  oshirilmoqda,  jumladan,  huquqiy  darsliklar 
“Yangi  avlod  darsliklari”ni  tayyorlash  borasida  kompeks  reja  qabul 
qilindi. 
Dasturni  tayyorlash  jarayonida  hozirgi  davr  yuridik  fan  yutuqlarini 
hamda  davlat  huquqiy,  sud  va  huquqni  muhofaza  qiluvchi  organlari 
sohasida  demokratik  o‘zgarishlarni,  shuningdek,  Oliy  va  o‘rta  maxsus 
ta’lim  vazirligi  tomonidan  2013-yil  2-avgustdagi  278-sonli  buyrug‘i 
bilan  tasdiqlangan  “Oliy  va  o‘rta  maxsus  ta‘lim  muassasalari  uchun 
yangi  avlod  o‘quv  adabiyotini  tayyorlash  bo‘yicha  Konseptsiyasi”dan 
kelib  chiqqan  holda  yangi  avlod  o‘quv  adabiyotlariga  qo‘yilgan 
talablarni inobatga olgan holda ish olib borildi.  
Bu  borada  Sud  va  huquqni  muhofaza  qiluvchi  organlar  kafedrasi 
mualliflar  jamoasi  bilan  birgalikda  tayyorlangan  “Xalqaro  huquqni 
muhofaza  qiluvchi  tashkilotlar”  yangi  avlod  darsligi  bo‘yicha  barcha 
qo‘yilgan talablarga javob beradi. 
Hozirgi  davrda  shunday  vaziyat  hosil  bo‘ldiki,  hattoki  davlatning 
o‘zi ham jinoyatchilikning ko‘pgina turlarini hal etishga qodir emas. Shu 
bilan  birgalikda  jinoyatchilik  milliy  hududlardan  chetga  chiqib 

5 
 
transchegaraviy  ko‘rinishga  ega  bo‘lib  kelmoqda.  Shuning  uchun  ham 
jinoyatchilikka  qarshi  kurashda  davlatning  muhim  manfaatlarini 
himoyasini  ta’milashda  ham  ichki  ham  xalqaro  darajadagi  harakatlarni 
umumlashtirish lozim. 
 
Alohida  turdagi  jinoyatlar  hamda  umumiy  ko‘rinishdagi 
jinoyatlarga qarshi kurashda xalqaro huquqiy choralarga hamda xalqaro 
huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlarga katta ahamiyat berilmoqda.  
 
Prezidentimiz  I.Karimov  1998  yildaalohida  ta’kidlaganlaridek: 
“...O‘zbekiston  o‘zining  jo‘g‘rofiy-siyosiy  holati  jihatidan  kollektiv 
xavfsizlik  tizimi  izchil  yo‘lga  qo‘yilmagan  mintaqada  joylashgan.  Bu 
ham tahdid tug‘diruvchi sababdir”
1
. 
 
Hozirgi  kunda,  jinoyatchilikka  va  boshqa  huquqbuzarliklarga 
qarshi  kurashda  davlatlar  bilan  bir  qatorda  xalqaro  hukumatlararo 
tashkilotlar  (BMT,  MAGATE,  MDH,  ShHT  va  bosh.)  muhim 
ahamiyatga  ega.  Jinoyatchilikka  qarshi  kurashda,  shuningdek,  maxsus 
xalqaro  hukumatlararo  tashkilotlar  (Interpol,  Yevropol,  XJS,  ShHT 
MATT) tashkil etilgan. 
Shu  bois  2013/2014  o‘quv  yilida  TDYU  o‘quv  rejasiga  “Xalqaro 
huquqni  muhofaza  qiluvchi  tashkilotlar”  fani  joriy  qilindi.  Fanning 
maxsus  vakolatga  ega  bo‘lgan  xalqaro  huquqni  muhofaza  qiluvchi 
tashkilotlarning  institutsional  va  funksional  faoliyat  asoslarini 
o‘rganishini inobatga olgan holda, “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi 
tashkilotlar”  fanini  talabalarga  o‘qitish  vazifasi  Sud  va  huquqni 
muhofaza qiluvchi organlar kafedrasi zimmasiga yuklatildi. 
Sud-huquq 
islohotlarini 
chuqurlashtirish 
va 
jamiyatni 
modernizatsiyasi qilish jarayonida “Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi 
tashkilotlar”  o‘quv  qo‘llanmasi  talablarida  xalqaro  huquqni  muhofaza 
qilish  faoliyatini  tartibga  soluvchi  huquqiy  normalarni  ishlab  chiqishda 
va  qo‘llashda  muhim  bo‘lgan  ko‘nikmalarni  hosil  qilish  hamda  xalqaro 
huquqiy munosabatlarga oid bilimlarni egalashda muhim ahamiyat kasb 
etadi. 
Shu bilan birgalikda, taqdim etilgan darslikning materiallari oddiy 
va barcha uchun tushunarli tilda yoritilgan  hamda alohida yoritiladigan 
tushuncha va ta‘riflar sxemalar va illustratsiyalar bilan boyitilgan.  
Alohida  ta’kidlash  lozimki,  hozirgi  paytda  “Xalqaro  huquqni 
muhofaza qiluvchi tashkilotlar” o‘quv fani TDYuUning 2-kurs talabalari 
uchun  nazarda  tutilgan.  Shu  bilan  birga,  2-kurs  talabalari  uchun  o’quv 
                     
1
Karimov  I.A.  O‘zbekiston  XXI  asr  bo‘sag‘asida:  Xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot 
kafolatlari// Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo’lida. T. 6. – T.: «O‘zbekiston», 1998. – B. 35.  
 

6 
 
rejasi  “Xalqaro  huquq”,  “Jinoyat  huquqi”,  “Jinoyat-prozessual  huquq” 
kabi  fanlarni  oz  ichiga  kiritmaydi,  shunga  ko’ra,  oquv  qo’llanmasi 
tarkibi  faqat  xalqaro  huquqni  muhofaza  qiluvchi  tashkilotlar  faoliyatini 
tashkil  etishning  institutsional  va  funksional  asoslarini  qamrab  oladi. 
Xususan,  qo’llanmada  ushbu  tashkilotlarning  amaliy  faoliyat  ochib 
berilmasdan,  asosan  ularning  tizimi,  tuzilishi,  shuningdek,  asosiy 
funksiyalari, vakolat doirasi yoritiladi.         
 “Xalqaro  huquqni  muhofaza  qiluvchi  tashkilotlar”  o‘quv 
qo‘llanmasi  ham  milliy  ham  xalqaro  huquq  sohalari  uchun  yuksak 
malakali professional yuristlarni tayyorlashda asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Ushbu  o‘quv  qo‘llanma  talabalar  uchun  xalqaro  huquqiy  faoliyating 
asoslarini o‘zlashtirishda yordam beradi degan umiddamiz.  
 
Mualliflardan 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
GLOSSARIY 
 
Agressiya    (lot.  aggressio  –    hujum)  –  umume‘tirof  etilgan 
prinsiplar va xalqaro huquq normalariga binoan tinchlik va xavfsizlikka 
qarshi  jinoyat  hisoblanadi.  BMT  Bosh  Assambleyasining  1974-yil  14-
dekabrda  qabul  qilingan  “Agressiya  tushunchasi”  to‘g‘risidagi 
rezolyutsiyasining  1-moddasida  belgilangan  xatti-harakatlar  agressiya 
hisoblanadi.   
Aparteid  –  insoniyatga  qarshi  yo‘naltirilgan  xalqaro  jinoyat  bo‘lib 
davlat  aholising  irqiy  belgilari  bo‘yicha  ajratishga  yo‘naltirilgan  irqiy 
siyosat.   
Biotsid  (hayotdan  mahrum  etish)  –  insoniyatga  qarshi  qaratilgan 
xalqaro jinoyat. Barcha tirik jonzotlarga qarshi qaratilgan, harbiy nizoda 
dushman ustidan g‘alaba qozonish maqsadida qasddan ommaviy qirg‘in 
qurollarini ishlatishni bildiradi.  
BMT  Xavfsizlik  Kengashi  –  BMTning  eng  muhim  organi  bo‘lib, 
15  a’zodan  iborat,  uning  eng  asosiy  vazifasi  xalqaro  tinchlik  va 
xavfsizlikni  ta‘minlashi  lozim.  Ushbu  a’zolarning  beshtasi  (AQSh, 
Buyuk  Britaniya,  Rossiya,  Fransiya  va  Xitoy)  doimiy,  qolgan  o‘ntasi 
nodoimiy bo‘lib, ular Nizomda asosan ikki yillik muddatga saylandilar.  
Birlashgan Milllatlar Tashkiloti (BMT) –  tinchlikni, xavfsizlikni 
va xalqaro hamkorlikni  ta‘minlash bo‘yicha universal xalqaro tashkilot. 
1945-yil  antigitlerchilar  koalitsiyasi  (SSSR,  AQSh,  Xitoy,  Angliya  va 
Fransiya)  tomonidan  tashkil  qilingan.  2015-yilga  kelib  BMT  a‘zolari 
soni 193 ta yetdi.  

8 
 
BMT  bosh  organlari:  BMT  Bosh  Assambleyasi,  BMT  Xavfsizlik 
Kengashi,  BMT  Iqtisodiy  va  Ijtimoiy  Kengashi,  Vasiylik  Kengashi, 
BMT Xalqaro sudi va BMT Kotibyati.  
Genotsid – xalqaro jinoyat bo‘lib, biror-bir milliy, etnik, irqiy yoki 
diniy guruhni qirib tashlash, Shu guruh a‘zolarini o‘ldirish, ularga og‘ir 
tan jarohati yetkazish yoki butunlay qirib tashlash.  
Davlat  suverenitet  (fransuz.  souverainete  –    oliy  hokimiyat)  –  
davlat  hokimiyatining  davlat  ichidagi  ustunligi  va  uni  tashqi  muhitda, 
ya‘ni  horijiy  hokimiyatini  istisno  qiluvchi  davlat  hokimyatlari  –  qonun 
chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  va  sud  hokimiyatlarining  hududida  to‘la  amal 
qilishi 
hamda 
xalqaro 
aloqalarda 
davlatning 
xorijiy 
davlat 
hokimiyatlaridan 
mustaqilligi 
(davlat 
tomonidan 
suverenitetini 
cheklashga o‘z xohishi bilan rozilik berilgan hollar bundan mustasno).  
Davlat  yurisdiksiysi  –  muayyan  davlat  sud  va  ma‘muriy 
organlarining  ishlarni  o‘z  vakolatlari  doirasida  ko‘rib  chiqish  va  hal 
qilish  huquqlari.  Xalqaro  huquqda  hududiy  va  shaxsiy  (milliy) 
yurisdiksiya 
turlari 
mavjud. 
Hududiy 
yurisdiksiyada 
davlatlar 
yurisdiksiyani amalga oshirishga haqli, agar bunda xalqaro shartnoma va 
kelishuvlarda  boshqa  holatlar  belgilanmagan  bo‘lsa.  Cheklangan 
maqsadli  yurisdiksiya  davlatlar  tomonidan  uning  zonalarida  amalga 
oshiriladi.  Shaxsiy  (milliy)  yurisdiksiya  davlat  chegaralarining 
tashqarisida bo‘lgan fuqarolariga nisbatan amalga oshiriladi.  
Diskriminatsiya  –  odatda,  davlatning,  yuridik  va  jismoniy 
shaxslarning  huquqlari  (boshqa  davlatlar  yuridik  yoki  jismoniy 
shaxslarga nisbatan) kamsitilishni anglatadigan umumhuquqiy atama.    
Ekosid (yun. oicos – uy, lot. caedo - o‘ldiraman) – genotsidning bir 
turi  bo‘lib,  o‘simlik  yoki  hayvonot  dunyosi  obyektlarini  ommaviy 
qirg‘in  qilish,  atmosfera  havosi  yoki  suvni  zaxarlash.  Shuningdek 
ekologik halokatga sabab bo‘luvchi boshqa (jinoiy) harakatlar.  
Firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  Yevropa  byurosi 
(OLAF)  –  Yevropa  Ittifoqi  siyosati  va  dasturini  amalga  oshirishda 
firibgarlikka  qarshi  kurashish  bo‘yicha  Yevropa  Komissiyasi  qoshida 
tashkil qilingan. Byuro mustaqil tashkilot bo‘lib milliy agetntliklar bilan 
birgalikda firibgarlik va poraxo‘rlikka qarshi kurashadi.    

9 
 
Jinoyatchini ushlab berish (ekstraditsiya) – bir davlatdan boshqa 
bir  (xorijiy)  davlatga  o‘z  fuqarosini  (yoki  chet  el  fuqarosini)  ushlab 
berish. Xorijiy fuqarolarni  va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarni berishga, 
xalqaro  shartnomalarda  ko‘rsatilganidek,  faqat  tegishli  davlatlar 
o‘rtasida tuzilgan shartnomada nazarda tutilgan hollarda yoki “o‘zarolik 
prinsipiga”  asosan  yo‘l  qo‘yiladi.  Xalqaro  huquqning  umum  e‘tirof  
etilgan  prinsiplariga  asosan,  fuqarolarga  nisbatan  o‘lim  jazosi  yoki 
qiynoqqa  solish  xavfi  bo‘lgan  davlatlarga  ekstraditsiya  qilishga  yo‘l 
qo‘yilmaydi.   
Jinoyatchilikni  oldini  olish  va  huquqbuzarlar  bilan  muloqot 
qilish  bo‘yicha  BMTning  Kongressi  –    1950-yil  1-yanvarda   
Birlashgan  Millatlarning  Bosh  Assambleyasi  tomonidan  415/Y 
Rezolyutsiyasiga  asosan  tashkil  qilingan  va  har  besh  yilda  bir  marta 
yig‘ilishlari lozim. Kongress o‘z vakolati doirasida jinoyatchilikni oldini 
olish bo‘yicha davlatlararo hamkorlikni amalga oshiradi, huquqbuzarlar 
bilan  muloqot  qilish  bo‘yicha  xalqaro  hamkorlik  va  o‘zaro  tajriba 
almashishni  muvofiqlashtiradi.  Kongressning  qilingan  ishlari  bo‘yicha 
ma’ruzalarini BMTning Bosh Assambleysiga taqdim etadi.  
Jinoyatchilikka qarshi  kurashish sohasidagi xalqaro hamkorlik 
–  barcha  dolzarb  muammolar  kabi  jinoyatchilikka  qarshi  kurash 
sohasidagi  davlatlar  o‘rtasidagi  xalqaro  hamkorlik.  Mamlakatlarning 
jinoyatchilikka qarshi kurashish sohasidagi xalqarohamkorlik masalalari 
bilan  BMTning  Iqtisodiy  va  Ijtimoiy  Kengashi  bevosita  shug‘ullangan. 
1993-yilda  mazkur  Kengash  Jinoyatchilikni  oldini  olish  va  jinoyat 
adliyasi bo‘yicha komissiya deb qayta nomlangan.    
Insoniylikka qarshi jinoyat  – og‘ir  turdagi xalqaro jinoyat bo‘lib, 
Xalqaro  harbiy  tribunalning  ustavining  tasnifiga  ko‘ra  umumjahon 
tinchligi  va  xalqaro  xavfsizlik,  davlatlar  va  xalqlar  va  millatlarning  o‘z 
taqdirini  o‘zi  hal  qilish  huquqi,  urush  qonunlari  va  odatlari,  inson 
huquqlari  xalqaro  jinoyatning  obyekti  insoniyat  uchun  katta  miqdorda 
zarar  yetkazishi  bilan  ajralib  turadi.  Xalqaro  jinoyat  subyektlari 
davlatlar,  xalqaro  tashkilotlar  va  jismoniy  shaxslar  bo‘lishi  mumkin. 
Ushbu  jinoyatlarni  sodir  etganlikda  aybdor  davlatlar  va  boshqa 
subyektlar ma’naviy va siyosiy javobgarlikka tortiladilar.  
Insoniyatga qarshi sodir etilgan jinoyatlar  – bu urushgacha yoki 
urush  davrida  tinch  aholini  o‘ldirish,  yo‘q  qilish,  qul  qilish,  sotish, 

10 
 
surgun  qilish  va  boshqa  qat‘iy  choralarni  qo‘llash,  siyosiy,  irqiy,  diniy 
sabablarga  ko‘ra  ularni  ta‘qib  qilish  yoki  qayerda  amal  oshirilganidan 
yoki ular davlatlarning ichki huquqini buzish yoki buzmasligidan  qat‘iy 
nazar,  tribunal  yurisdiksiyaga  kiradigan  jinoyatlar  Insoniyatga  qarshi 
sodir  etilgan  jinoyatlar  sirasiga:  kolonializm,  genotsid,  aparteid, 
atmosfera va dengizlarni ifloslash (enotsid).  
Harbiy  jinoyatlar  –  istilo  qilingan  hudud  aholisini  o‘ldirish, 
qiynash  va  qo‘llika  yoki  boshqa  maqsadlarda  haydab  ketish;  harbiy 
asirlarni  yoki  dengizda  mavjud  shaxslarni  o‘ldirish;  mahbuslarni 
o‘ldirish;  shaxslar  va  aholini  yashash  joylarini  behuda  vayron  qilish, 
mulkni talon-taroj qilish, tanlovsiz hujum qilish oqibatida tinch aholi va 
obyektlariga  hujum  qilish,  xavfli  turdagi  qurollarni  (yadroviy 
elektrostansiya, suv omborlari va gidrouzellar) o‘z ichiga olgan qurilma 
va  binolarga  hujum  qilish;  harbiy  yurushlarda  qatnashishni  to‘xtatgan 
shaxslarga  hujum  qilish,  shuningdek  bunday  harakatlarni  qilishga 
buyruq berishda ifodalangan urush qonun va udumlarni buzish. 1968-yil 
harbiy va insoniyatga qarshi sodir etilgan jinoyatchilarga nisbatan jinoiy 
javobgarlikka tortish muddati qo‘llanilmaydi.  
Segregatsiya  (lotincha.  segregacio  –    bo‘lish,  ajratish  so‘zidan)  – 
irqiy yoki milliy kamsitish ko‘rinishlaridan biri; davlatning oq tanlilarni 
qora  tanlilardan  ajratish  siyosati  –  oq  tanlilar  foydalanadigan  umumiy 
transportlardan  foydalanish,  ular  istiqomat  qiladigan  umumiy  uylarda 
yoki  shaxslarning  ma‘lum  qismlarida  birga  yashash,  teatrlar, 
restoranlarga  borishni  ta‘qiqlash  va  boshqa  diskriminatsion  choralarni 
qo‘llash.  
ShHT  MATT  –  Mintaqaviy  aksilterror  tuzilmasi  2004-yil  1-
yanvardan  faoliyat  ko‘rsatadi.  Mazkur  tuzilma  zimmasiga  extremism, 
terrorizm  va  separatism  bilan  kurash  yuzasidan  xborot  almashish, 
chegara va bojxona qo‘mitalarining, maxsus xizmatlarning hamkorligini 
muvofiqlashtirish,  shu  orqali  terrorchilikning  oldini  olish  vazifasini 
yuklangan.  Shu  maqsadda  tuzilma  tarkibida  kengash  va  ijroqo‘mitasi 
faoliyati yo‘lga qo‘yilgan.      
Tinchlikka  qarshi  jinoyatlar  –  xalqaro  jinoyatlarning  og‘ir  turi. 
Xalqaro  harbiy  tribunal  ustaviga  asosan  bu  jinoyatlar  agressiv  urushni 
tashkil  etish,  rejalashtirish,  keltirib  chiqarish  yoki  amalga  oshirish 
kabilar  o‘z  ichiga  oladi.  Bu  kabi  jinoyatlar  xalqaro  keliShuv  va 

11 
 
shartnomalarda  belgilangan  tartiblarni  buzishga  qaratilgan  harakatlarni 
o‘z  ichiga  qamrab  oladi.  1947-yil  3-noyabr  BMT  Bosh 
Assambleyasining  Rezolyutsiaysiga  asosan  urushni  targ‘ib  qilish  ham 
tinchlikka qarshi sodir etilgan jinoyat hisoblanadi.  
Xalqaro  terrorizm  (lotin.  tеrror  –    qo‘rquv)    –    odamlarning 
behuda  halok  bo‘lishiga  olib  keluvchi,  davlatlar  va  ular  vakillarining 
normal  diplomatik  faoliyatini  buzuvchi  hamda  xalqaro  aloqalar  va 
uchrashuvlarni,  shuningdek  davlatlar  o‘rtasidagi  transport  aloqalarini 
amalga  oshirishini  qiyinlashtiruvchi  xalqaro  miqyosdagi  ijtimoiy  xavfli 
qilmishlar yig‘indisi.  
Xalqaro  tribunallar  –  xalqaro  jinoyatlarni  sodir  etishda  aybdor 
bo‘lgan  jinoyatchilar  va  davlarni  sud  qilish  uchun  tuziladigan  xalqaro 
organlar.  
Xalqaro  jinoyat  –  xalqaro  huquqqa  zid  bo‘lgan,  xalqaro  huquq 
prinsiplarini  buzuvchi,  milliy  va  davlatlararo  tinchlik  va  xavfsizlik 
munosabatlarining  turli  sohalariga  tajovuz  qiluvchi  ijtimoiy  xavfli 
qilmish.  Xalqaro  huquq  komissiyasi  tomonidan  tayyorlangan  davlatlar 
javobgarligi  haqidagi  loyihaning  moddalarida:  “Xalqaro  jinoyat  bu 
davlat  tomonidan  xalqaro  huquqiy  tartibga  tajovuz  qilish  bilan  birga 
xalqaro  hamjamiyatning  muhim  manfaatalariga  zarar  keltiruvchi 
qilmish” – deb belgilaniladi.