Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar

1. Aralash (gibrid) xalqaro jinoyat sudlar (tribunallar)ning umumiy 
tushunchasi, belgilari va turlari. 
 
 
"Aralash  (gibrid)"  tushunchasi  xalqaro  jinoiy  sudi  organlariga 
nisbatan  qo‘llaniladi  va  bu  belgilar  ichida  quyidagilar  alohida  o‘rin 
egallaydi: 
Birinchidan, ularning faoliyati va yurisdiksiya tartibi xalqaro huquq 
normalari (BMT bilan shartnomalar va boshqa xalqaro shartnomalar) va 
milliy  qonunchilik  normalari  (Jinoyat-protsessual)  majmui  bilan 
belgilanadi. 
Ikkinchidan,  bu  sudlar  tomonidan  amalga  oshiriladigan  moddiy 
huquqiy-huquqiy  asoslari  aralash  bo‘lib,  bu  sudlar  tomonidan 
qo‘llaniladigan  huquq  xalqaro  hamda  ichki  davlatchilik  jinoyat  huquqi 
normalarini o‘z ichiga oladi. 
Uchinchidan,  mazkur  sud  organlari  sudyalar,  prokurorlar,  tergov 
sudyalari,  ma’muriy  personal  aralash  tarkibiga  ega  bo‘lib,  u  o‘z  ichiga 
nafaqat  sud  davlat  vakillarini  balki  jinoyat  protsessi  xalqaro  (chet  el) 
ishtirokchilarni o‘z ichiga oladi. 
To‘rtinchidan,  ularni  ta’sis  etish  to‘g‘risidagi  shartnomalar  himoya 
tomonidan  milliy  va  xalqaro  (chet  el)  himoyachilarini  taklif  etish 
imkoniyatini beradi. 
Beshinchidan,  shartnomaga  asoslangan  organlar  sifatida,  aralash 
sudlar  ularning  suddan  tashqari  ma’muriy  va  moliyaviy  faoliyatiga 
nisbatan avtomatik ravishda qo‘llanilishi  mumkin bo‘lgan hech  qanday 
mavjud tizimga bog‘lab qo‘yilmagan.  
 
Oltinchidan,  bu  sudlar  aralash  (gibrid)  ichki  va  xalqaro  huquqiy 
layoqatga  ega.  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  bilan  imzolangan 
shartnomalarga  ko‘ra,  ular  shartnomalar  tuzish,  ko‘char  va  ko‘chmas 
mulkni  sotib  olish  va  ularni  tasarruf  etish,  huquqiy  muhokamalarni 
qo‘zg‘atish,  davlatlar  bilan  ularning  funksiyalarini  bajarishi  va  mazkur 
sudlarning  faoliyat  yuritishi  uchun  talab  etilishi  mumkin  bo‘lgan 
shartnomalar tuzish huquqi berilgan. 
Muassasaning  va  faoliyatning  aralash  (gibrid)  tavsifdaligini 

135 
 
inobatga  olib  ushbu  maxsus  sudlar  tashkil  etilish  obekti  bo‘lgan 
davlatlarning sud tizimiga kirmaydi, "Tashqi" Sudlar hisoblanadi
95
 
Xalqaro  jinoyat  huquqiga  bunday  aralash  (gibrid)  sudlarning  ikki 
turi ma‘lum: 
-  Davlatlarning  BMT  bilan  xalqaro  shartnomalariga  muvofiq  va 
uning asosida tuzilgan maxsus sudlar;  
-
 
BMTning  muvaqqat  ma’muriyati  tomonidan  tinchlikparvarlik 
operatsiyalari  amalga  oshiriladigan  davlatlar  hududida  tuziladigan 
sudlar; 
-
 
Birinchi  turdagi  aralash  (gibrid)  sudlarga  BMT  bilan  xalqaro 
shartnomalariga muvofiq va uning asosida tuzilgan Syerra Leoni maxsus 
sudi va Livan bo‘yicha maxsus tribunal kiradi; 
Ikkinchi  turdagi  aralash  sudlarning  xususiyati,  ularning  Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti ma’muriy mandatiga taqdim qilingan tinchlikparvar 
missiyalar  bilan  ta’sis  etilishida  namoyon  bo‘ladi.  Ularga  ko‘ra,  ular 
tinchlikparvar 
operatsiyalar 
o‘tkaziluvchi 
hududlarda 
qonun 
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati vakolatlarini bajaradi. Aynan 
shunday 
keng 
mandat 
BMT 
Xavfsizlik 
Kengashi 
1244 
(1999)
1
rezolyutsiyasi bilanBMTning Kosovodagi muvaqqat ma’muriyati 
missiyasiga taqdim etilgan, BMT Xavfsizlik Kengashi 1272 (1999)-son 
rezolyutsiyasi  bilan  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti  Sharqiy  Timordagi 
(UNTAET) Muvaqqat ma’muriyatiga taqdim etilgan
96
.  
Har ikkala turdagi aralash (gibrid) jinoiy sudlar umumiy jihatlardan 
tashqari  bir  qator  farqlarga  ham  ega  bo‘lib,  tegishli  davlatlar  sud 
tizimidagi  ularning  maqomi  bu  borada  markaziy  o‘rinni  egallaydi. 
Shunday  qilib,  BMT  bilan  shartnomalar  asosida  tashkil  etilgan  sudlar, 
tegishli  davlatlarning  sud  tizimiga  kirmaydi  va  bu  davlatlarning  sudlari 
uchun  "tashqi"  hisoblanadi.  BMT  Muvaqqat  Ma’muriyati  tomonidan 
ta’sis etilgan sudlar esa bu davlatlar sud tizimiga kiradi, uning bir qismi 
hisoblanadi,  biroq  maxsus  predmetli  yurisdiksiyani  amalga  oshirishda 
“aralash” tavsifga ega.  
Ikkinchi  asosiy  farq  xalqaro  huquqiy  layoqatga  egalik  bilan 
belgilanadi.  BMT  bilan  shartnomalar  asosida  ta’sis  etiladigan  sudlar 
ularga  shartnomalar  tuzish,  ko‘char  va  ko‘chmas  mulkni  sotib  olish  va 
ularni tasarruf etish, huquqiy muhokamalarni qo‘zg‘atish, davlatlar bilan 
ularning funksiyalarini bajarishi va mazkur sudlarning faoliyat yuritishi 
                     
95
 А.Волеводз. Международные правоохранительные организации: учебное пособие – М., Проспект, 
2011. С.149. 
96
См.: Документ ООН S/2002/246, 8 March2002 //http://www.un.org. 

136 
 
uchun  talab  etilishi  mumkin  bo‘lgan  shartnomalar  tuzish  huquqini 
bergan  aralash  (gibrid)  ichki  davlat  va  xalqaro  huquqiy  layoqatga  ega. 
Tinchlikparvar  missiyalar  tomonidan  ta’sis  etilgan  aralash  sudlar  ichki 
davlat huquqiy layoqatiga ega bo‘lib, ularning xalqaror huquqiy layoqati 
teggishli missiyalar tomonidan amalga oshiriladi. 
Bundan  tashqariaralash  (gibrid)  sudlar  o‘zlarining  yurisdiksiyaga 
ko‘ra  farqlanadi.  Hududiy  yurisdiksiyasi  ular  ta’sis  etilgan  tegishli 
davlatlar  hududi  bilan  chegaralangan  xalqaro  shartnomalar  asosida 
tuzilgan  sudlardan  farqli  o‘laroq,    personal  –  faqat  cheklangan  shaxslar 
doirasiga  taalluqli,  BMT  tinchlikparvar  missiyalari  tomonidan  nazorat 
qilinuvchi  aralash  sudlar  universal  hududiy  va  personal  Yurisdiksiyaga 
ega. 
 
2. Syerra-Leone bo‘yicha Maxsus sud (tribunal) 
 
 
Syerra-Leone  bo‘yicha  Maxsus  sud  o‘rtasidagi  BMT  Xavfsizlik 
Kengashining  14.08.2000  yildagi  1315(2000)-son  Rezolyutsiyasi  ijrosi 
yuzasidan  BMT  va  Syerra-Leone    hukumati  o‘rtasida  tuzilgan 
Shartnoma  asosida  ta’sis  etilgan.  Uning  ustavi  2002-yil  16-yanvardan 
kuchga kirgan.
97
 
Uni  imzolashga  Syerra-Leone  davlati  va  hukumat  nomidan  davlat 
prezidentining  BMT  Bosh  kotibi  nomiga  yozgan  xatida  ifodalangan 
Syerra-Leoneda  samarali  va  ishonchga  sazovor  sud  tashkil  etishda 
ko‘maklashish to‘g‘risidagi murojaati turtki bo‘ldi. 
2002-yil  16-yanvarda  imzolangan  Birlashgan  Millatlar  Tashkiloti 
va  Syerra-Leone  hukumati  o‘rtasida  Syerra-Leonebo‘yicha  Maxsus 
sudni ta’sis etash to‘g‘risida shartnoma imzolangan. Shartnomaga uning 
ajralmas  qismi  bo‘lgan      Syerra-Leone  maxsus  sudining  ustavi  ilova 
qilingan  (bitimning  1  moddasi  2  bandi).  Bitimni  imzolash  BMT 
Xavfsizlik Kengashi tomonidan 2002 yil 28 martda ma’qullangan. 
Imzolangan  bitimni  va  Syerra-Leone  bo‘yicha  maxsus  sud  ustavini 
milliy  miqyosda  amalga  oshirish  konstitutsiyaviy  talablarga  muvofiq 
uning  milliy  qonunchilikka  joriy  qilinishini  talab  etdi.  Shu  bois  mzkur 
davlat  hududida  ustav  maxsus  sud  to‘g‘risidagi  bitimni  ratifikatsiya 
qilish  to‘g‘risidagi  qonun  qabul  qilingandan  so‘ng  kuchga  kirdi 
(TheSpecialCourtAgreement, 2002 (Ratification) Act, 2002)
1 
                     
97
The  Headquarters  Agreement  between  The  Republic  of  Syerra  Leone  and  The  Special  Court  for  Syerra 
Leone  [Electronic  resourse]  /  Special  Court  for  Syerra  Leone.  -  Electronic  data  (1  file).  -
http://www.sc-s  l.org/ 
Documents/ headquartersagreement.pdf. 
- 07.07.08.
 

137 
 
 
Maxsus  sud  vakolati  ustavning  birinchi  moddasida  belgilanadi  va 
sobiq  Yugoslaviya  va  Ruanda  hududlarida,  sodir  etilgan  xalqaro 
gumanitar huquq normalaraning qo‘pol ravishda buzish uchun javobgar 
bo‘lgan shaxslarni, shuningdek qo‘shni davlatlar hududida sodir etilgan 
jinoyatlar uchun  Ruanda fuqarolarini jinoiy  ta‘qib etish uchun tuzilgan 
SYXT  va  RXT  dan  farqli  o‘laroq  Syerra-Leone  bo‘yicha  maxsus  sud 
(bundan  keyingi  o‘rinlarda  SSSL  yoki  sud,  yoki  maxsus  sud  deb 
yuritiladi). Faqat xalqaro gumanitar huquq normalarini qo‘pol ravishda 
buzgan  shaxslarnigina  buzgan  shaxslarni  emas,  balki  Syerra-Leone 
hududida  1996-yil  30-noyabrdan  boshlab  qonunchilikning  jiddiy 
buzilishini sodir etgan barcha shaxslarni sud qilishga vakolatli. 
Bunda  ko‘rsatilishicha,  Syerra-Leone  hududida  tinchlikparvar 
kuchlari  tomonidan  sodir  etilgan  har  qanday  jinoyat  bo‘yicha  ish 
yurituvi  ularni  yuborgan  davlat  Yurisdiksiyaga  doir  va  faqatgina 
tinchlikparvar  kuchlarni  yuborgan  davlat  qayd  etilgan  shaxslarga 
nisbatan tergov va sudni amalga oshirishni xohlamasa yoki bunga qodir 
bo‘lmasa  sud,  basharti  u  Xavfsizlik  Kengashi  tomonidan  vakolat 
berilgan  bo‘lsa  tinchlikparvarlarni  sud  qilishi  mumkin.  Sud  tarkibi 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
1)
 
Uchta  professional  sudyadan  iborat  bir  yoki  bir  necha  sud 
kameralari,  bunda  sudyalardan  biri  Syerra-Leone  hukumati  tomonidan 
tayinlanadi, qolgan ikkitasi BMT Bosh kotibiyati tomonidan tayinlanadi. 
2)
 
5 ta professional sudyadan iborat Apellyatsiya kamerasini  o‘z ichiga 
olib  bundan  ikkitasi  Syerra-Leone  hukumati  tomonidan  tayinlanadi  3 
Syerra-Leonebo‘yichamaxsussudningtashkiliytuzilmasi 
Uchnafarprofessionalsud
yadantashkiltopganbir 
yokibirnechtakameralard
aniborat: 
sudyalardanbiriniSyerra-
Leonehukumatitomonida
ntayinlanadi, 
qolganikkisudya 
esaBMTBoshkotibitomo
nidantayinlanadi. 
Beshnafarprofessionalsu
dyadaniboratappelyatsio
nkamera: 
ikkinafariSyerra-Leone 
hukumatitomonidantayin
lanadi,  uchnafari 
esaBMTBoshkotibitomo
nidantayinlanadi 

138 
 
tasi BMT Bosh kotibiyati tomonidan tayinlanadi. 
3)
 
BMT  Bosh  kotibiyati  tomonidan  qayta  saylanish  huquqi  bilan  3  yil 
muddatga tayinlanuvchi ayblovchi; 
4)
 
Kotib  (BMT  personali  ichidan  maxsus  sud  raisi  bilan  kelishgan 
holda  qayta  saylanish  huquqi  bilan  3  yil  muddatga  tayinlanadi) 
tomonidan  boshqariladigan  kotibiyat  hamda  ma’muriy  vazifalarni 
bajarish  va  maxsus  sudga  xizmat  ko‘rsatish  uchun  kotibiyat 
personalidan iborat kotibiyat. 
 
Tayinlanadigan  sudyalardan  har  biri  o‘z  vazifalarini  faqat  o‘zi 
tayinlangan kamerada olib boradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Apellyatsiya va sud kameralarining sudyalari  o‘z ichidan tegishli 
kamerada  sud  muhokamasini  olib  boruvchi  raisni  saylaydilar. 
Apellyatsiya  kamerasi  raisi,  ayni  vaqtda,  maxsus  sud  raisi  ham 
hisoblanadi.  Sudyalarni  tayinlashda  ularning  xalqaro  huquq,  xalqaro 
gumanitar huquqi va voyaga  yetmaganlar ishlari bo‘yicha ish ko‘rishga 
doir tajribasi inobatga olinadi. Sudyalar 3 yil muddatga qayta tayinlanish 
huquqi bilan tayinlanadi. 
 
Mazkur sudlar sudlovi quyidagi ishlar bilan chegaralanadi: 
-
 
Insoniyatga  qarshi  jinoyatlar.  Bularga  keng  miqyosda  va 
muntazam  aholiga  hujum  qilish,  qotillik,  qirg‘in,  qullik,  deportatsiya 
(surgun),  qamoqqa  olish,  qiynoq,  zo‘rlash,  jinsiy  qullik,  majburiy 
fohishabozlik,  majburiy  homiladorlik  va  jinsiy  zo‘rlikning  boshqa  har 
qanday  shakli  (bu  jinoyatlar  SYXT  va  RXT  yurisdiksiyaga  kirmagan) 
siyosiy,  irqiy,  milliy  yoki  diniy  sabablarga  ko‘ra  ta‘qib  qilish,  boshqa 

139 
 
g‘ayriinsoniy harakatlarni (Syerra-Leone bo‘yicha  maxsus sud ustavida 
u  genotsidni  sodir  etgan  shaxslarni  ta‘qib  qilishi  mumkinligi 
belgilanmagan) bajarish kirgan; 
-
 
1949-yil  12-avgustdagi  urush  qurbonlariga  qarshi  jinoyatlar 
to‘g‘risidagi  Jeneva  konvensiyasining  3-moddasida  va  1997-yil  8-
iyundagi  2-qo‘shimcha  protokolga  ko‘ra  urush  qurbonlarining  hayoti, 
sog‘ligi, jismoniy va ruhiy xavfsizligiga tajovuz qilish (qotillik, zo‘rlik, 
va qiynoqlar); 
-
 
Jamoaviy  jazolash,  garovga  olish,  terrorizm,  shaxs  shaniga 
tajovuz  qilish  (haqorat  va  qadr-qimmatni  kamsituvchi  munosabat, 
zo‘rlash,  majburiy  fohishabozlik  va  axloqsiz  munosabatning  boshqa 
shakllari),  marodyorlik;  rivojlangan  halqlar  tomonidan  sud  kafolatlari 
bo‘lganda  zarur  deb  topilgan  tegishli  tartibda  sud  organi  tomonidan 
chiqarilgan sud qarorisiz sudlash va jazo qo‘llash; shuningdek, yuqorida 
sanab o‘tilgan harakatlarni sodir etish tahdidi; 
-
 
Xalqaro  gumanitar  huquqi  sohasidagi  boshqa  jinoyatlar  (SYXT 
va  RXT  ga  nisbatan  yangilik:  bevosita  harbiy  harakatlarda 
qatnashmayotgan  fuqarolar  yoki  alohida  shaxslarga  tajovuz  qilish, 
xalqaro gumanitar tashkilotlar yoki BMT ustaviga muvofiq ta’sis etilgan 
tinchlikni  ta‘minlash  missiyalarining  personaliga,  xizmat  yoki  turar-
joylariga,  shuningdek,  transport  vositalariga  tajovuz  qilish,  15  yoshdan 
kichik  shaxslarni  qurolli  kuchlarga  yoki  harbiy  harakatlarda  faol 
foydalanish maqsadida guruhlarga, harbiy xizmatga olish yoki yollash) 
-
 
Syerra-Leone jinoyat qonunchiligiga ko‘ra ayrim jinoyatlar bilan 
1926 yilgi “Bolalarga shavqatsiz munosabatda bo‘lishning oldini olish 
to‘g‘risida”  gi  qonunda  nazarda  tutilgan  qizlar  bilan  noqonuniy 
(axloqsiz)  munosabatda  bo‘lish,  ya’ni  6-moddani  buzib  13  yoshga 
to‘lmagan  qizlar  bilan  noqonuniy  (axloqsiz)  munosabatda  bo‘lish;  7-
moddani  buzib  13  yoshdan  14  yoshgacha  to‘lmagan  qizlar  bilan 
noqonuniy  (axloqsiz)  munosabatda  bo‘lish;  12-moddani  buzib  axloqsiz 
maqsadlarda  qizlarni  o‘g‘irlash;  1861-yilgi  “qasddan  mulkiy  zarar 
etkazish  to‘g‘risida”gi  qonunda  nazarda  tutilgan  o‘zganing  mulkini 
qasddan  yo‘q  qilish,  ya’ni  2-bandni  buzib  turar  joylarni  ichidagi 
odamlar bilan yoqib yuborish; 5-6- bandlarni buzib, jamoat binolari va 
qurilmalarini  yoqib  yuborish,  6-bandini  buzib  boshqa  binolarga 
(qurilmalarga) o‘t qo‘yish. 
 
Bu  o‘rinda  shuni  inobatga  olish  joizki,  hech  bir  shaxs    ilgari 
maxsus  sud  tomonidan  sudlangan  qilmishlari  uchun  milliy  sudga 
berilishi  mumkin  emas;  ustavning  2  va  4  moddalarida  belgilangan 

140 
 
jinoyatlarni  sodir  etganlik  uchun  ilgari  Syerra-Leone  milliy  sudi 
tomonidan  sudlangan  shaxs,  basharti  agar  uning  qilmishi  umumiy 
jinoyat  sifatida  kvalifikatsiya  qilingan  bo‘lsa  yoki  milliy  suddagi  sud 
muhokamasi  xolisona  bo‘lmagan  bo‘lsa  yoxud  ayblanuvchini  xalqaro 
jinoiy  javobgarlikdan  chegaralashga  mo‘ljallangan  bo‘lsa  yoki  ish 
belgilangan  tartibda  tergov  qilinmagan  bo‘lsa  maxsus  sudga 
topshirilishi mumkin. 
 
Ta’sis  etish  va  faoliyatining  xalqaro  (gibrid)  xususiyatini, 
shuningdek parallel yurisdiksiyaning mavjudligini inobatga olgan holda 
Sud  davlatning  sud  tizimiga  kirmaydi.  Mazkur  maqom  BMTning 
yuqorida  qayd  etilgan  bitimi,  shuningdek,  2004-yil  21-oktabrdagi 
Syerra-Leone  Respublikasi  bilan  Syerra-Leone  bo‘yicha  maxsus  sud 
o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik to‘g‘risidagi shartnomada belgilangan
98
. 
 
Bunday  maqom  sudga  boshqa  xalqaro  shartnomalarni  tuzish 
vakolatini  ham  beradi,  xalqaro  jinoyat  politsiyasi  tashkiloti  Interpol  va 
Syerra-Leone  o‘rtasida  maxsus  sud  o‘rtasida  2003-yilda  imzolangan 
hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma shular jumlasidandir
99
. 
 
3. Livan bo‘yicha maxsus tribunal. Kosovo hududidagi aralash 
(gibrid) sudlar 
 
BMT  va  Livan  Respublikasi  o‘rtasidagi  Livan  bo‘yicha  maxsus 
tribunalni  tashkil  etish  to‘g‘risidagi  bitim  Livan  hukumati  va  BMT 
o‘rtasida  tegishlicha  2007  yil  23  yanvar  va  6  fevral  kunlari  BMT 
Xavfsizlik Kengashining 29.03.2006 yildagi 1664 (2006) rezolyutsiyasi 
ijrosi 
yuzasidan 
imzolangan. 
Bitimga 
uning 
ajralmas 
qismi 
hisoblanuvchi  Livan  bo‘yicha  Maxsus  tribunal  Ustavi  ilova  qilinadi 
(Bitimning 1-moddasi 2-bandi). 
Livan  bo‘yicha  Maxsus  tribunal  (LMT)  Yurisdiksiya  uning 
ustavining  1-moddasi  bilan  belgilanadi  va  Livanning  sobiqbosh  vaziri 
Livana  Rafik  Haririning  o‘limiga,  shuningdek,  boshqa  shaxslarning 
o‘limi va yarador bo‘lishiga olib kelgan 2005-yil 14-fevraldagi tajovuzni 
sodir  etishda  aybdor  bo‘lgan  shaxslarga  nisbatan  qo‘llaniladi.  Agar 
Tribunal Livandagi 2004-yil 1-oktabrdan 2005-yil 12- dekabrgacha yoki 
                     
98
The  Headquarters  Agreement  between  The  Republic  of  Syerra  Leone  and  The  Special  Court  for  Syerra 
Leone  [Electronic  resourse]  /  Special  Court  for  Syerra  Leone.  -  Electronic  data  (1  file).  -
http://www.sc-
sl.org/Documents/headquartersagreement.pdf. 
- 07.07.08 
99
Co-operation Agreement Between the International Police Organization  - Interpol and the Special Court 
for Syerra Leone [Electronic resourse]  / Special Court for Syerra Leone.  - Electronic data (1 file).  -
http://www.sc-
sl.org/Documents/interpolagreement.pdf. 
- 07.07.08. 

141 
 
BMT  Xavfsizlik  Kengashi  roziligi  bilan  belgilangan  keyingi  davrda 
sodir  etilgan  boshqa  tajovuzlaro‘z  tavsifi  va  og‘irlik  darajasiga  ko‘ra 
2005-yil  14-fevraldagi  tajovuz  bilan  bog‘liq  deb  topsa,  u  mazkur 
tajovuzlar  uchun  javobgar  bo‘lgan  shaxslar  ustidan  yurisdiksiyaga  ega 
bo‘ladi.  
Maxsus tribunal va Livanning milliy sudlari parallel vakolatga ega. 
O‘z  yurisdiksiya  doirasida  Tribunal  Livan  milliy  sudlaridan  muayyan 
ustuvorliklarga ega. Ishni ko‘rib chiqishning istalgan bosqichida tribunal 
milliy  suddan  uning  sudloviga  oid  jinoyat  ishini  rasman  so‘rashi 
mumkin. 
Tribunalning sudlovi,uning Ustavi 2-moddasiga ko‘ra: 
-
 
Terrorizm  aktlari,  hayotga  va  shaxsiy  daxlsizdikka  qarshi 
jinoyatlar  sodir  etgan,  noqonuniy  birlashmalar,  jinoyatlar  va  huquq 
buzarliklar  to‘g‘risida  xabar  bermaslik,  shu  jumladan  jinoyatning 
moddiy  qismiga  doir  ma‘lumotlarni  xabar  bermaslik,  shuningdekk 
jinoyatda yoki til biriktirishda ishtirok etishga doir Livan JK qoidalariva 
-------- 
-
 
Livanning  1958-yil  11-yanvardagi  «Qo‘poruvchilik  faoliyatini, 
fuqarolik  urushi  va  konfessiyalararo  dushmanlikni  keltirib  chiqarganlik 
uchun jazoni kuchaytirish to‘g‘risida”gi Qonunning 6-7-moddalari bilan 
belgilanadi. 
Tribunaltarkibiga quyidagilar kiradi: 
(1)
 
Dastlabki  ish  yurituv  sudyasi  kamerasi,  sudkamerasi  va 
Apellyatsionkamera; 
(2)
 
Ayblovchi va Ayblovchi o‘rinbosari; 
(3)
 
Kotibiyat; 
(4)
 
Muhofaza Kanselariyasi. 
Sudyalar,  Ayblovchilar  va  boshqa  personalni  tayinlash  tartibi 
Syerra-Leonesudini  tashkil  etish  tartibiga  o‘xshash.  Bunda  Tribunal 
muayyan  mansabdor  shaxslarining  xalqaro  tarkibiy  qismi  ustuvor 
hisoblanadi. 
Tribunalning  ish  yuritish  tartibi  dastlabki,  sud  va  apellyatsion  ish 
yurituvi  jarayonlari  va  ularda  isbotlash,  dalillarning  maqbulligi, 
jabrlanuvchilar  va  guvohlar,  shuningdek,  boshqa  tegishli  masalalrni 
muhofaza qilish Qoidalari bilan belgilab beriladi. Mazkur qoidalar Livan 
JPKga,  shuningdek,  xalqaro  jinoyat  protsessining  eng  yuqori  xalqaro 
standartlarini  o‘zida  namoyon  etuvchi  boshqa  hosila  manbalarga 
tayanishi  lozim  sudyalar    sud  muhokamasining  xolis  va  tezkor  sud 
muhomasinini  o‘tkazishlari  talab  etiladi.  Dalillar  maqbulligi  masalasi 

142 
 
kameralar  tomonidan  dalillar  to‘plashning  xalqaro  standartlariga 
muvofiq  hal  qilinadi.  Bu  dalillarning  ahamiyatlilik  darajasi  ham 
kameralar tomonidan belgilanadi. 
Gumon  qilinuvchi  (ayblanuvchi)  va  sudlanuvchi  ular  tomonidan 
tanlangan  himoyachi  xizmatidan  bepul  foydalanish  yoki  bepul  yuridik 
yordam olish (agar uni to‘lash uchun yetarli mablag‘larga ega bo‘lmasa, 
shuningdek,  tarjima  xizmatidan  foydalanishi  mumkin.  Ayblov  xulosasi 
tasdiqlanganidan so‘ng sudya qamoqqa olish to‘g‘risida order beradi va 
shaxs  qamoqqa  olinadi.  Ayblanuvchi  unga  nisbatan  e’lon  qilingan  ayb 
bilan zudlik bilan tanishtiriladi va Tribunal joylashgan joyga yuboriladi. 
Ayblanuvchining  huquqlari  SYXT  vav  RXTga  o‘xshash  bo‘lib,  sud 
oldida  tenglik,  aybsizlik  prezumpsiyasi,  himoya  huquqi  va  xalqaro 
jinoyat  huquqi  va  jinoyat  protsessidagi  boshqa  umume’tirof  etilgan 
prinsiplar ta‘minlanishi lozim. 
Kosovo  hududidagi  aralash  (gibrid)  sudlari.Kosovo  hududida 
amal  qilishning  huquqiy  asoslari  sifatida  BMT  Xavsizlik  Kengashining 
1999-yil  10-iyundagi  1244  (1999)Rezolyutsiyasi  hisoblanadi
100
  va 
BMT  ning  Kosovodagi  Missiyasi  muvaqqat  Ma’mumuriyatinining 
(BMTKMOM)25.07.1999 dagi № 1999/1 son «Kosovodagi muvaqqat 
Ma’muriyat organi to‘g‘risida»gi farmoyishi
101
hisoblanadi. 
Ularga  muvofiq  «Kosovoga  nisbatan  barcha  qonunchiqaruvchi  va 
ijro  funksiyalari,  Shu  jumladan  sudga  qayta  yuborish  BMTKMOMga 
topshiriladi  va  BMT  Bosh  kotibining  maxsus  vakili  tomonidan  amalga 
oshiriladi». 
Kosovo hududida quyidagilar yaratilgan: 
-
 
Oxirgi instansiya muvaqqta sudiad hoc va prokuratura ad hoc; 
-
 
Sud  tizimi  va  prokuror  xizmati  bo‘yicha  texnik  konsultativ 
kengash; 
-
 
Konsultativsudkomissiyasi. 
Mazkur  hujjatdlar  sudya  ,  prokuror  va  sud  raislarini  lavozimiga 
tayinlash va undan ozod qilish tartibi belgilandi. 
BMT  Bosh  kotibining  23.12.1999dagi  BMT  ning  Kosovodagi 
muvaqqat  Ma’muriyati  ishlari  bo‘yicha  Missiyasi
102
to‘g‘risidagisud 
axborot  bazasini  shakllantirish  uchun    umumiy  hisobda572  suhbat 
o‘tkazilgan.  
Shu bilan birga 6 nafar sudyanng nafaqaga chiqishi va 1 sudyaning 
                     
100
См.: ДокументООНS/RES/1244 (1999), 10 June1999. // http://www.un.org.