Xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar

kotibiyati faoliyat yuritadi. Bosh kotibiyatning boshqa organlaridan Bosh 
kotibiyat  xizmatini,  umumiy  tavsifdagi  ishlarni  amalga  oshirish  va 
tashkilot  xavfsizligini  ta‘minlash  maxsus  bo‘limini  alohida  ajratib 
ko‘rsatish  taqozo  etiladi.  Bugungi  kunda  kotibiyat  tarkibida  4  Mustaqil 
bo‘lim:  ma’muriy,  politsiya,  ilmiy-tadqiqot  va  texnik  ta‘minot  bo‘limi 
faoliyat  ko‘rsatadi.  A’zo  davlatlar  politsiya  organlari  jinoyatchilikka 
qarshi  kurash  bo‘yicha  hamkorligini  muvofiqlashtiruvchi  politsiya 
bo‘limining  faoliyati  katta  qiziqish  tug‘diradi.  Uning  tuzilmasida 
noqonuniy  qurol  oldi-sotdisi,  xalqaro  terrorizmga  qarshi  kurash 
bo‘linmalari  mavjud.  Boshqa  bir  bo‘linmada  qalbaki  qog‘oz  va  metall 
pullarni, yo‘l chiptalarini, obligatsiyalar, aksiyalarni tayyorlash va sotish, 
shuningdek  pulni  qalbakilashtirish  bo‘yicha  boshqa  ma‘lumotlar 
to‘planadi. Bu erda qalbakilashtirilgan qimmatli qog‘ozlarni tadqiqi etish 
uchun  ekspert  laboratoriyasi  mavjud  bo‘lib,  maxsus  “Sohtalashtirish  va 
qalbakilashtirish”  byulleteni  tayyorlanadi  va  nashr  etiladi,  butun  dunyo 
bo‘ylab  15  mingdan  ortiq  banklar  va  emissiya  muassasalari  uning 
obunachilari hisoblanadi.  
Politsiya  bo‘limining  maxsus  bo‘linmasi  giyohvand  vositalarining 
noqonuniy tarqatilishi yuzasidan axborotlarni to‘plash va tahlil etish bilan 
shug‘ullanadi.  Bangkokda  (Tailand)  joylashgan  aloqalar  va  hamkorlik 
maxsus  bo‘lishmasiga  ega  bo‘linma  rahbari  xizmati,  operatsiyalarni 
o‘tkazish  guruhi  hamda  razvedka  guruhlari  uning  tarkibiga  kiradi. 
Mazkur  jinoyatlarga  qarshi  kurashuvchi  mintaqaviy  organlar  faoliyatda 
katta  yordam  ko‘rsatadilar.  AQSH  adliya  vazirligining  giyohvandlik 
vositalar  ishlari  Boshqarmasining  yuqori  amaldori  bo‘linma  ishiga 
rahbarlik qiladi. 
Interpol nizomida belgilanmagan organ va 
tashkilotlar 
 
Informatsion texnologiyalar 
bo‘yicha muntazam qo‘mita
 
Interpol akademiyasi
 
Intepol global o‘quv markazi 
 
Intepolning antikorrupsion 
akademiyasi
 
Interpolning antinarkotik  o‘quv mashq 
markazi 

82 
 
 
Interpolning  beshta  mintaqaviy  byurosi:  Harare  (Zimbabve)da, 
Abidjan  (Kot  d`Ivuar)da,  Nayrobida  (Keniya)da,  Buenos-Ayres 
(Argentina)da  va  San-Salvador  (Salvador)da,  shuningdek,  Bangkok 
(Tailand)da ofisi bo‘lib, ularning xodimlari bo‘limlarni o‘zaro bir-biri va 
tashqi dunyo bilan bog‘lash bilan shug‘ullanadilar.  
 
Mintaqaviy  byuro  uyushgan  jinoyatchilikka  qarshi  kurashni 
mintaqaviy miqyosda muvofiqlashtirish bilan shug‘ullanadi.  
Milliy  markaziy  byurolar  (MMB)  Interpolning  har  bir  a’zo 
mamlakati  politsiya  xizmati  tuzilmasida  yaratiladi.  Ular  davlatlarning 
jinoyatchilikka  qarshi  kurash  bo‘yicha  xalqaro  hamkorligi  markazlari, 
Interpolning  joylardagi  tayanch  punktlari  hisoblanadi.  Qayd  etilgandek, 
muayyan davlatda MMB Interpolning doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi organi 
hisoblanadi.  Ayni  vaqtda,  u  mazkur  davlatning  jinoyatchilikka  qarshi 
kurash  sohasida  keng  vakolatlar  berilgan  politsiya  organi  hisoblanadi. 
Hech  bir  xalqaro  tashkilotda  bunday  organlar  mavjud  emas.  Xalqaro 
politsiya  hamkorligining  tayanch  punktlari  sifatida  MMB 
o‘z 
mamlakatida  sud,  prokuratura,  chegara  va  bojxona  xizmatlari  bilan, 
shuningdek,  xalqaro  darajada  boshqa  davlatlar  MMB  va  Bosh  kotibiyat 
bilan aloqa qiladilar. 
 
3. Interpol faoliyatining asosiy yo‘nalishlari 
 
Birinchidan,  bu  jinoyatni  ro‘yxatdan  o‘tkazish  –  tarixdan  shaxslar 
identifikatsiyasi  va  ularni  tekshirish  Interpol  faoliyatining  bir  yo‘nalishi 
sifatida shakllangan. 
Ikkinchidan,  bu  xalqaro  jinoyatlarni  sodir  etganlikda  gumon 
qilinayotganjinoyatchilarni,  bedarak  yo‘qolgan  shaxslarni,  o‘g‘irlangan 
qimmatliklarni  va  jinoiy  tajovuzning  boshqa  obyektlarini  qidirib 
topishdir.  
Uchinchidan,Interpol    terrorizmga  qarshi  kurashda  faol  qatnashib 
keladi. 
To‘rtinchidan,Interpol 
tomonidan 
dunyoda 
giyohvandlik 
vositalarining  noqonuniy  muomalasiga  qarshilik  qilish  bo‘yicha  faol 
choralar  amalga  oshiriladi,  jinoyatchilikka  qarshi  kurashning  mazkur 
yo‘nalishi bo‘yicha loyihalarni ishlab chiqish va xalqaro politsiyaga joriy 
etish shu tadbirlardan biri hisoblandi. 
O‘z  vazifalarini  bajarish  uchun  Interpol  o‘zining  tezkor  harakat 
qiluvchi  24  soat  faoliyat  yurituvchi,  shu  jumladan,  barmoq  izlari  va 
fotosuratlarning  fototelegrafiniamalga  oshiruvchi  aloqa  yo‘llariga  ega. 

83 
 
Axborot xizmati kriminalistik kartotekalar va ma‘lumotlarni qayta ishlash 
tizimlariga, xalqaro jinoyatchilar ma‘lumotlar bazasiga ega. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xalqaro jinoyatchilarni identifikatsiya qilish, shu jumladan, shaxslar 
va  ishlar  toifasiga  doir  aloqalarni  belgilash  imkoniyatini  beruvchi 
ma‘lumotlarni qayta ishlash va baholash markzi yaratilgan.  
Shaxslarni  va/yoki  buyumlarning  xalqaro  qidiruvi  Bosh  kotibiyat 
tomonidan  uning  o‘z  tashabbusiga  ko‘ra  yoki  milliy  markaziy  byurolar 
so‘roviga  asosan  e’lon  qilinadi.  Ushbu  maqsadlarda  shaxslarni  qamoqqa 
olish  to‘g‘risidagi  qidiruv  («qizilburchakli»);  ma‘lumotlarni  olish 
to‘g‘risidagi  («ko‘kburchakli»);  jinoyatning  oldini  olish  maqsadidagi 
qidiruv  («yashilburchakli»);  tanib  olinmagan  murdalarni  identifikatsiya 
Interpolning bildirginomalar belgilari 
Qizil rangdagi 
bildirginoma  
(red notices) 
Ayblanuvchi  yoki  mahkum  etilgan  shaxsni 
qamoqqa  olish  va  topshirish  maqsadidagi 
qidiruv to‘g‘risida  
Ko‘k rangdagi 
bildirginoma 
(blue notices) 
Qidiruvdagi  ayblanuvchi  yoki  mahkum 
etilgan shaxsning joyi yoki ularning joydan 
joyga ko‘chishini nazorat qilish to‘g‘risida 
Yashil rangdagi 
bildirginoma  
(green notices) 
Shaxsga  nisbatan  jinoyat  ish  bo‘yicha 
gumon 
qilinuvchi 
yoki 
ayblanuvchi 
hisoblanishi  to‘g‘risida  protsessual  qaror 
qabul qilmagan, lekin unga nisbatan tezkor-
qidiruv faoliyati  olib borilishi hamda uning 
chet  elga  chiqib  ketish  niyati  to‘g‘risidagi 
ma‘lumotlar  ham,  tezkor-qidiruv  faoliyati 
ko‘rsatiladi.       
Sariq rangdagi 
bildirginoma  
(yellow notices) 
Bedarak  yo‘qolgan    yoki  tanish  qiyin 
bo‘lgan (ushbu shaxsni tasdiqlovchi boshqa 
shaxslar) shaxslar qidiruvi to‘g‘risida  
Qora rangdagi 
bildirginoma  
(black notices) 
Shaxsi 
tasdiqlanmagan 
jasadning  
aniqlanganligi to‘g‘risida 
To‘q sariq 
rangdagi 
bildirginoma  
(orange notices) 
Jamiyat 
xavfsizligiga 
bevosita 
daxl 
soluvchi  shaxslar,  obyektlar,  holatlar  va 
faoliyatlar to‘g‘risida   

84 
 
qilish  («qoraburchakli»)  uchun  tarqatiladi.  Buyumlar  xalqaro  qidiruvi 
ham e’lon qilinishi mumkin
48
. 
Interpolning mahalliy darajada faoliyati quyidagicha tashkil etilagn: 
tashqilotga  kiruvchi  har  bir  mamlakatda,  Milliy  markaziy  byurolar 
(MMB)  mavjud.  Unda  mahalliy  tartibni  muhofaza  qiluvchi  organlar 
ishlaydi. MMB Interpolninng Liondagi shtab-kvartirasi bilan, mintaqaviy 
byurolar va boshqa davlatlarning MMB bilan bevosita aloqa qiladilar.  
Interpol  jinoyat  sodir  etishda  aybdor  bo‘lgan  shaxslarni  jinoiy 
javobgarlikka  tortuvchi  va  jazo  tayinlovchi,  xalqaro  jinoyatlarni  ko‘rib 
chiquvchi sudlov organlari bilan hamkorlik qiladi. 
 Interpol  a’zomamlakatlarning  jinoyatchilikka  qarshi  kurash 
bo‘yicha  moddiy,  kasbiy-texnik  yoki  boshqa  yordam  ko‘rsatilishini 
xalqaro  miqyosda  muvofiqlashtirib  boradi  va  mazkur  faoliyatda  faol 
ravishda  qatnashadi.  Muvofiqlashtirish  maqsadida  turli  vazifalarni  hal 
etish uchun tuziluvchi Interpol ishchi guruhlari formatidan foydalaniladi. 
So‘nggi  yillarda  buning  uchun  bir  qancha  oliy  o‘quv  Yurtlari  tashkil 
etilgan bo‘lib, Interpol Global o‘quv markazi, Interpolning Korrupsiyaga 
qarshi  Akademiyasi,  Giyohvandlikka  qarshi  tayyorlash  Markazi  shular 
jumlasidandir
49
. 
 
4. Interpolning O‘zbekiston Respublikasi uchun ahamiyati 
 
O‘zbekiston  Respublikasi  MMB  –  O‘zbekiston  Respublikasi  IIV 
markaziy  apparati  tarkibiga  kiruvchi  militsiya  bo‘linmasi  bo‘lib,  bosh 
boshqarma  maqomiga  ega  va  O‘zbekiston  Respublikasining  huquqni 
muhofaza  qiluvchi  va  boshqa  organlarining  Interpolga  a’zo  davlatlar 
huquqni  muhofaza  qiluvchi  organlari  hamda  Interpol  Bosh  kotibiyati 
bilan hamkorlik qiluvchi organ hisoblanadi
50
. 
MMB  faoliyati  O‘zbekiston  Respublikasining  huquqni  muhofaza 
qiluvchi  va  boshqa  davlat  tashkilotlarining,  shuningdek,  Interpolga  a’zo 
davlatlar  xalqaro  huquqni  muhofaza  qiluvchi  organlarining  o‘zaro 
hamkorligi asosida amalga oshiriladi. 
O‘zbekiston Respublikasi MMB vazifalariga quyidagilar kiradi:  
 
                     
48
 Родионов К.С. Интерпол: миф и действительность: монография. – 2-ое изд. – М., Прогресс. 1986. 
– С.51.
 
49
  См.:  А.Волеводз.  Международные  правоохранительные  организации:  учебное  пособие  –  М., 
Проспект, 2011. С.64. 
50
 Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан № 573 от 29 ноября 1994 года «Об 
образовании Национального Центра Бюро Интерпола в Республике Узбекистан» // http.: 
www.lex.uz
. 

85 
 
 
 
Interpol  MMB  o‘z  faoliyatini  siyosiy,  irqiy  va  diniy  masalalarni 
chetlab  o‘tgan  holda,  faqat  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  sohasida  olib 
boradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Interpol MMB quyidagi funksiyalarni bajaradi:  
1)
 
O‘zbekiston  Respublikasi  davlat  organlarining  so‘rovlari,  tergov 
topshiriqlari  va  xabarlarini  qabul  qiladi,  qayta  ishlaydi,  Interpol  Bosh 
kotibiyati va boshqa davlatlar MMBga qidiruvni amalga oshirish, boshqa 
davlat hududida yashiringan jinoiy daromadlarni, o‘g‘irlangan buyum va 
hujjatlarni  xatlash  hamda  ko‘rsatilgan  organlar  ish  yurituvidagi  ishlar 
bo‘yicha  boshqa  tezkor-qidiruv  tadbirlarini  amalga  oshirish  uchun 
jo‘natadi;  
2)
 
xalqaro huquqni muhofaza qiluvchi tashkilotlar va Interpolga a’zo 
mamlakatlarhuquqni  muhofaza qiluvchi organlar tomonidan  O‘zbekiston 
Respublikasi  tomonidan  yuborilgan  so‘rovlarni  bajarish  choralarini 
ko‘radi;  
3)
 
Interpol 
Ustavi 
va 
Interpol 
Bosh 
Assambleyasining 
umummajburiy qarorlari,  O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va xalqaro 
shartnomalariga  ko‘ra  Interpolning  xorijiy  davlatlari  MMB  tomonidan 
kelib tushgan so‘rovlarning bajarilish-bajarilmasligini belgilaydi va ularni 
O‘zbekiston Respublikasining tegishli organlariga yuboradi;  
Interpolning MMB tuzilishi:
 

 
boshliq 

 
boshliq o‘rinbosari (bo’lim boshlig‘i) 

 
ma’lumotlarni tezkor qaytaishlash bo’limi 

 
umumjinoyatchilik va xalqaro qidiruv bo‘limi 

 
komputer hisobiniyuritish va texnik ta‘minot guruhi  

 
moliyaviy ta‘minot guruhi 

 
Devonxona 
 

86 
 
4)
 
MMB  to‘g‘risidagi  Qarorda  ko‘rsatilgan  boshqa  funksiyalarni 
bajaradi.  
Interpol  doirasidagi  xalqaro  hamkorlik  amalda  quyidaga  amalga 
oshiriladi.  Bosh  kotibiyat  yoxud  o‘z  hujjatlarini  “Interpol”  grifi  bilan 
belgilashga 
vakolatli 
alohida 
davlatlar 
MMB 
so‘rovlari 
va 
iltimosnomalari  Tashqi  ishlar  vazirligi  yoki  boshqa  davlat  muassasasiga 
emas, mazkur davlat MMB rahbariga kelib tushadi. MMB rahbari zudlik 
bilan  unga  bo‘ysunuvchi  xizmatlar  va  mansabdor  shaxslarga  so‘rovni 
belgilangan  muddatda  bajarishni  topshiradi  va  bu  orqali  MMB  va  butun 
Interpol faoliyatida tezkorlik va samaradorlikka erishiladi. 
 
NAZORAT SAVOLLARI: 
1.
 
Xalqaro politsiya hamkorligi nima? 
2.
 
Interpol faoliyatining huquqiy asoslariga umumiy ta’rif bering. 
3.
 
Interpol  organlarini  sanang  va  ularning  tuzulishi,  faoliyat 
tartibini ochib bering. 
4.
 
Interpol  O‘zbekiston  Respublikasi  MMBning  huquqiy  asoslarini 
yoriting. 
5.
 
Interpolning  asosiy  faoliyat  yo‘nalishlari  haqida  ma‘lumot 
bering. 
6.
 
Interpolning xalqaro qidiruv faoliyatini yoriting. 
7.
 
Interpolning bildirgilari va turlariga to‘xtaling. 
KAZUSLAR 
Braziliya  fuqarosi  Rodrigez  Peral`ta  O‘zbekiston  Respublikasi 
Toshkent  shaxrida  joylashgan  tijorat  banklarining  biriga  qurolli  hujum 
qilib,  shu  kunning  o‘zida  O‘zbekiston  Respublikasi  hududini  tark  etib, 
Kanadada  yashirindi.  Interpolning  O‘zbekistondagi  Milliy  markaziy 
byurosi olib borgan tezkor-qidiruv choralar natijasida Rodrigez Peral`tani 
Kanadaning Toronto shahrida yashab turgan joyi aniqlandi. O‘zbekiston 
Respublikasi  Bosh  prokuraturasi  Kanadaning  vakolatli  organiga  rasman 
murojaat qilib, Rodrigez Peral`tani ekstraditsiya qilishni so‘radi.  
Savollar:  Interpolning  O‘zbekistondagi  Milliy  markaziy  byurosi 
Rodrigez  Peral‘tani  ekstraditsiya  qilishda  qanday  chora-tadbirlarni 
amalga  oshiradi?  Interpol  tomonidan  xalqaro  miqyosda  jinoyat  sodir 
etgan  shaxslarga  nisbatan  qidiruvni  amalga  oshirishdagi  funksiyalarini 
ochib bering. 
 

87 
 
  Interpolning 
O‘zbekistondagi  Milliy  Markaziy  byurosiga 
O‘zbekiston va boshqa qator Markaziy Osiyo davlatlari xududida yashash 
va tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish huquqigaega Pokiston fuqarosi 
B.ga nisbatan maxsus so‘rovnoma kelib tushgan.  
Savollar. Maxsus so‘rovnomaga muvofiq qanday harakatlar amalga 
oshirilishi  lozim?  Maxsus  so‘rovnomaning  qanday  xususiyatlari  mavjud 
va uning Interpol boshqa sirkulyarlaridan farqi nima? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

88 
 
VIII BOB 
SHHT (SHHT) MATT XALQARO MUNOSABATLAR 
SUBYEKTI SIFATIDA. SHHT MATT SHAKLLANISH VA 
RIVOJLANISH TARIXI 
 
1. ShHT MATT xalqaro munosabatlar subyekti sifatida. ShHT 
MATT paydo bo‘lishi va rivojlanishi tarixi. 2. ShHT MATT tizimi, 
tuzilishi va tarkibi. 3. ShHT MATT faoliyatining amaliyoti. 
 
1. ShHT MATT xalqaro munosabatlar subyekti sifatida. ShHT 
MATT paydo bo‘lishi va rivojlanishi tarixi. 
 
ShHT  ko‘plar  tomonidan  NATOga 
qarama-qarshi 
o‘laroq 
Shimoliy 
Atlantika  blokining  Osiyo  varianti 
sifatida  tuzilgan  deb  hisoblaydi
51
. 
Biroq  ShHT  harbiy  blok  (masalan, 
NATO 
kabi) 
yoki 
xavfsizlik 
bo‘yicha  ochiq  tartibga  soluvchi 
majlis  (masalan,  ASEAN  kabi) 
hisoblanmaydi.Tashkilotning  asosiy 
vazifalari  keng  miqyosda  a’zo 
davlatlarni birlashtiruvchi tinchlik va 
barqarorlikni 
Mustahkamlash, 
terrorizm,  separatizm,  ekstremizm, 
narkotrafikka qarshi kurash, iqtisodiy 
hamkorlik,  energetik  sherikchilik,  ilmiy  va  madaniy  hamkorlikni 
rivojlantirishdan iborat. 
ShHT  tomondan  qabul  qilingan  dastlabki  hujjatlar  bu  “Shanxay 
hamkorlik tashkilotini tashkil etish to‘g‘risida”gi Deklaratsiya, Terrorizm, 
separatizm va ekstremizmga qarshi kurash bo‘yicha Shanxaykonvensiyasi 
hisoblanadi.  2002-yil  iyun  oyida  davlat  rahbarlarining  Sankt-
Peterburgdagi  uchrashuvi  ShHT  tuzilmaviy  rasmiylashtiriluvini  davom 
ettirdi.  Tashkilotni  tashkil  etish  to‘g‘risidagi  Deklaratsiya  ikki  akt— 
                     
51
 G. Sysoev, “SCO vs. NATO”, 15 June 2006. 
http://www.kommersant.com/page.asp
.  consulted 8 April 
2010. 

89 
 
ShHTga  a’zo  davlatlar  rahbarlari  Deklaratsiyasi  va  SHHT  Hartiyasi— 
asos ustav hujjatining imzolanishida o‘zining amaliy ifodasini topdi
52
. 
Moskva  sammitida  (2003-yil  28-29-may)  yakunlariga  ko‘ra  shtab-
kvartirasi  Pekinda  bo‘lgan  SHHT  Kotibiyati  va  Mintaqaviyantiterror 
tuzilmasi  (MATT)  ta’sis  etildi.  A’zo  davlatlar  rahbarlari  tomonidan 
terrorizm  va    ekstremizmga  qarshi  kurash  masalalri  muhokama  etildi. 
O‘sha 
davrda 
imzolangan 
30 
shartnoma 
ichida 
tashkilot 
organlariningfaoliyat  yuritishini  belgilab  berganlari  ham  mavjud  edi— 
Davlat  rahbarlari  Kengashi,  vazirliklar  rahbarlari  Kengashi  va  TIV 
rahbarlari  Kengashi.  Moskva  sammiti  yakunlariga  ko‘ra  ShHT  tashkiliy 
davri o‘z nihoyasiga etdi, 2004- yil 1-yanvardan u o‘z ishchi mexanizmi, 
personali va budjetiga ega tugal xalqaro tuzilma sifatida faoliyat ko‘rsata 
boshladi. 
ShHTning  faoliyati  dastlab  terroristik  aktlarni,  shuningdek, 
Markaziy  Osiyoda    separatizm  va  ekstremizmning  oldini  olishga 
yo‘naltirilgan  mintaqaviy  harakatlardan  iborat  bo‘lgan.  Ayrim  mashhur 
siyosiy arboblar fikricha, u terrorizmga qarshi kurashni o‘z faoliyatining 
asosiga aylantirgan dastlabki xalqaro tashkilot hisoblanadi
53
. Shanxaydagi 
                     
52
  Зимонин  В.П. Шанхайская  организация  сотрудничества  и  евразийское  измерение  безопасности 
// Шанхайская  организация  сотрудничества:  к  новым  рубежам  развития :  Материалы  кругл.  стола. — М.: 
Ин-т Дальн. Вост. РАН, 2008. — С. 202. 
53
Москаленко  В.Н. Проблемы  безопасности:  ШОС  и  Пакистан  // Шанхайская  организация 
сотрудничества:  к  новым  рубежам  развития :  сборник  материалов  "круглого  стола",  апрель  2007  г.. — М.: 
Изд-во Института Дальнего Востока РАН, 2008. — С. 351-368. 
ShHT hartiyasining  1-moddasiga  asosan,  ShHTasosiy  maqsad  va 
vazivalari: 
-  A’zo  davlatlar  o
‘
rtasidagi  hamkorlikni,  ishonchni,  do
‘
stlikni  va 
qo
‘
shnichilikni Mustahkamlash; 
 -  Yangi  demokratik,  adolatli,  oqilona    siyosiy    va  iqtisodiy  xalqaro 
tartibni  o
‘
rnatishda  mintaqada  tinchlik,  xavfsizlik  vabarqarorlikni 
Mustahkamlashda 
keng 
ko
‘
lamli 
hamkorlikni 
rivojlantirishda 
ko
‘
maklashish;  
-  Narkotik  va  qurollarning  noqonuniy  aylanmasi,  transmilliy  jinoiy 
faoliyat  va  noqonuniy  migratsiyasi,  terrorizm,  separatizm  va 
ekstremizmga qarshi ko
‘
rashda o
‘
zaro faoliyat yuritish;  
-    A’zo  davlatlarning  xalqaro  majburiyatlari    va  ularning  milliy 
qonunchiligi  asosida  inson  huquq  va  erkinliklarini  ta‘minlashda 
ko
‘
maklashish;  
-  Xalqaro  mojarolarni  tinch  yo
‘
l  bilan  hal  etish  va  oldini  olishda 
hamkorlik qilish; 
 - XXI asrda paydo bo’ladigan muammolar yechimida o
‘
zaro hamkorlik. 

90 
 
ShHT  Ta’sis  sammiti  a’zolari  tomonidan  imzolangan  dastlabki  hujjatlar 
(2001-yil)  terrorizm,  separatizm  va  ekstremizmga  qarshi  kurash 
to‘g‘risidagi  Shanxay  konvensiyasi  ilk  bor  separatizm  va  ekstremizmni 
jinoiy  ta‘qib  etuvchi  zo‘ravonlik  harakati  sifatida  xalqaro  miqyosdagi 
tushunchasini kiritdi.  
ShHT  hartiyasi  muqaddimasida  halqlar  o‘rtasida  tarixiy  qaror 
topgan  aloqalar  xususidq  so‘z  boradi.  Bundan  tashqari  ShHT  a’zo 
davlatlari  mintaqadagi  tinchlikni  Mustahkamlash,  xavfsizlik  va 
barqarorlikni 
ta‘minlash, 
siyosiy 
ko‘p 
qutblilikni, 
iqtisodiy 
globalizatsiyani  rivojlantirish  istagi  bildirilgan.  Mazkur  matn  ShHTga 
xavfsizlik bo‘yicha mintaqaviy hamkorlik xususiyatini beradi. ShHTning 
terrorizm  va  ekstremizmga  qarshi  kurashi  huquqiy  jihatdan  a’zo 
davlatlarning  mazkur  sohadagi  munosabatlarni  tartibga  soluvchi 
qonunchiligi va qator xalqaro huquqiy aktlar asosida ta‘minlanadi
54
. 
Xalqaro  huquqiy  aktlar  jumlasiga  Terrorizm,  separatizm  va 
ekstremizmga  qarshi  kurash  bo‘yicha  Shanxay  konvensiyasi  (Shanxay, 
2001-yil  15-iyundan  kuchga  kirgan),  ShHTga  a’zo  davlatlar  o‘rtasidagi 
quyidagi ko‘p tomonlama va ikki tomonlama shartnomalar kiradi: 
1.
 
Qozog‘iston,  Qirg‘iziston  Respublikasi,  Tojikiston  Respublikasi 
va  O‘zbekiston  Respublikasi  o‘rtasidagi  terrorizm,  siyosiy  va  diniy 
ekstremizm,  transmilliy  uyushgan  jinoyatchilik  va  tomonlarning 
xavfsizligining  boshqa  tahdidlariga  qarshi  kurash  bo‘yicha  qo‘shma 
harakatlar to‘g‘risidagi Shartnoma (Toshkent,  21.04.2000). 
2.
 
O‘zbekiston  Respublikasi  hukumati  va  Tojikiston  Respublikasi 
hukumati  o‘rtasida  terrorizm,  siyosiy,  diniy  va  boshqa  ekstremizm, 
giyohvandlik  vositalari  va  psixotrop  moddalar  noqonuniy  savdosiga 
qarshi  kurash  bo‘yicha  hamkorlik  to‘g‘risida  Bitim  (Xo‘jand,  
26.05.1999). 
3.
 
Xitoy Halq Respublikasi va O‘zbekiston Respublikasi o‘rtasidagi 
terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurash sohasida hamkorlik 
(Toshkent, 04.09.2003). 
  Shanxay  konvensiyasi  g‘ayriqonuniy  harakatlarni  kvalifikatsiya 
qilishda zarur bo‘lgan asosiy tushunchalarni beradi, hamkorlikning asosiy 
yo‘nalishlarini 
belgilaydi. 
Jumladan, 
ekstremizm 
konvensiyada 
quyidagicha  ta’riflanadi:  “Zo‘rlik  bilan  hokimiyatni  egallash  yoki 
hokimiyatni 
zo‘rlik 
bilan 
ushlab 
turish, 
shuningdek 
davlat 
konstitutsiyaviy  tuzilmasini  kuch  bilan  o‘zgartirish  hamda  jamoat 
                     
54
Article 2 CharteroftheSCO. 

91 
 
xavfsizligiga kuch bilan tajovuz qilishga qaratilgan, shu jumladan, ushbu 
maqsadlarda  noqonuniy  qurolli  tuzilmalar  tashkil  etish  yoki  ularda 
ishtirok  etish  va  tomonlarning  milliy  qonunchiligiga  muvofiq  jinoiy 
tartibda ta‘qib etiluvchi har qanday harakatlardir”
55
. 
ShHT  a’zo  davlatlari  ichki  nizolarni  tartibga  solishga,  ekstremizm 
va  narkomaniyaga  qarshi  turishda  kelishuvga  erishish  masalalariga 
birlamchi  e’tiborni  qaratadilar  va  Mintaqaviy  Aksilterror  tuzilmasining 
tashkil etilishi bundan dalolat bermoqda. 
2002-yil  23-mayda  Ostona  (Qozog‘iston)da  ShHTga  a’zo 
davlatlarning  huquqni  muhofaza  qiluvchi  idoralari  va  maxsus  xizmatlari 
rahbarlarining  navbatdagi  majlisi  bo‘lib  o‘tdi  va  unda  “Shanxay 
hamkorlik  tashkilotiga  a’zo  davlatlar  o‘rtasida  Mintaqaviy  Aksilterror 
tuzilmasi  to‘g‘risidagi  kelishuv  loyihasi  to‘g‘risida  Qaror”  imzolandi. 
Shuningdek,  mazkur  kelishuv  loyihasi  qabul  qilingan,  uning  asosida 
antiterror tuzilmani qisqa muddatda tashkil etish boshqa tegishli hujjatlar 
ishlab chiqish tavsiya etilgan. O‘sha yilning 7-iyunida Sankt-Peterburgda 
Shanxay  Hamkorlik  Tashkiloti  a’zo  davlatlari  rahbarlarining 
uchrashuvida mintaqaviy antiterror tuzilma to‘g‘risida Bitim imzolandi.