Xalqro pul birligi: aqsh dollari tarixi

Amerika dollari (“$”) belgisi nimani anglatadi?
Amerika valyutasi butun dunyoda tanilgan, shuning uchun har qanday mamlakatda dollar belgisi - “$” hurmatga sazovor. Ammo bu aslida nimani anglatishini kam odam biladi. Ushbu "sehrli" belgining kelib chiqishining koʻplab versiyalari mavjud, ularning qaysi biri haqiqat bilan bogʻliq buni aytish qiyin. Belgining kelib chiqishining eng real versiyalaridan biri dollar belgisini bir vaqtlar Qoʻshma Shtatlarda muomalada boʻlgan ispan peso tangasi bilan bogʻlaydi. Oʻsha kunlarda inglizlar pesoni “pirojnoe” deb atashgan va bu “sakkizdan bir” deb tarjima qilinadi. Xatdagi tangani belgilashda bir va sakkiz kombinatsiyasi ishlatilgan va bir muncha vaqt oʻtgach, belgi “$” ga qisqartirilgan.
Patriotlarning ta’kidlashicha, peso umuman biznesda emas va ramzning shakllanishida AQSH qisqartmasi rol oʻynagan. Ularning fikricha, “$” “AQSH” harflarini bir-birining ustiga qoʻyishdan boshqa narsa emas. Ma’lumki, avvalroq AQSH dollari belgisida ikkita vertikal chiziq mavjud boʻlib, ular vaqt oʻtishi bilan soddalashtirilgan va belgi hozirgi koʻrinishga ega boʻlgan. Ushbu kelib chiqish versiyasiga koʻra, dollar belgisi ham davlat va ham erkinlik ramzi hisoblanadi.
Amerika puli ramzining paydo boʻlishining eng tajovuzkor nazariyasi shuni aytadiki, unda umuman erkinlik emas, balki qullik kodlangan. Ushbu nazariya tarafdorlarining fikriga koʻra, dollar oʻz ramzini “qul” soʻzidan oldi. Bu nazariya asossiz emas, chunki qadimgi Rimda qullar ushbu belgi bilan belgilanganligi haqida dalillar mavjud. Koʻrinib turibdiki, Qadimgi Rim va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasida qanday bogʻliqlik bor? Taxminlarga koʻra, amerikalik plantatorlar oʻzlarining hisob kitoblarida qullar sonini koʻrsatish uchun “$” belgisidan foydalanganlar. Xoʻsh, qullar har doim boylik belgisi sifatida qabul qilinganligi sababli, pul bilan aloqa oʻrnatish qiyin emas⁴.

II BOB. AMERIKA DOLLARI JAHON VALYUTA BOZORIDA
Valyutaning hisob-kitob funksiyasi tovarlar va xizmatlar eksporti va importi boʻyicha shartnomalar tuzishda valyutaga boʻlgan talab bilan belgilanadi. Amerika Qoʻshma Shtatlarining milliy valyutasi xalqaro shartnomalar, shu jumladan iqtisodiyot uchun asosiy energiya bozorida nominatsiya qilinadigan asosiy valyutalardan biridir.
Jahonda valyuta operatsiyalarini amalga oshirishda xalqaro valyuta bozorida qoʻllanilishi bilan koʻrsatiladi. Valyuta bozori savdo operatsiyalari va investitsiyalarni amalga oshirishda, shuningdek, jahon bozorida tavakkalchilikni sugʻurtalashda ajralmas boʻgʻin hisoblanadi.
Valyuta ayirboshlash operatsiyalarining kunlik hajmi bir necha trillion dollarni tashkil etadi. Xalqaro hisob-kitoblar banki - BIS ma’lumotlariga koʻra, dollar xalqaro valyuta ayirboshlash operatsiyalarida eng mashhur valyuta hisoblanadi. 2011-yilda dollarning umumiy operatsiyalar hajmidagi ulushi 2007-yilga nisbatan 85,6 foizdan 84,9 foizga, mos ravishda 1 foizga va 17,2 foizdan 19 foizga kamaydi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, inqiroz yillarida dollar ulushining pasayish sur’ati oʻtgan 2001-yildan 2004-yillarda kuzatilgan 2-3 foizdan pasaydi. Dollarning ulushi 89,9 foizdan 88 foizga tushib ketdi. 2004-yildan 2007-yilgacha 88 dan 85,6% gacha tushib ketdi. Dollar ulushining kamayishi va boshqa valyutalar ulushining oshishiga globallashuv omili, rivojlanayotgan mamlakatlarning xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi ishtirokining kengayishi koʻp jihatdan yordam beradi, buning natijasida ularning valyuta ayirboshlash operatsiyalari soni koʻpayadi. pul birliklari ortib bormoqda.
Valyuta operatsiyalarida mintaqaviy imtiyozlar nuqtai nazaridan ma’lumotlarni koʻrib chiqish qiziq. Yevropa Markaziy banki tomonidan e’lon qilingan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, Yevro almashish operatsiyalari Yevrozonaning oʻzida eng mashhur boʻlib, barcha operatsiyalarning deyarli 60%, shuningdek, Yevropa Ittifoqida 47,3% va Buyuk Britaniyada 41,6%, rivojlanayotgan mamlakatlar bozorlarida esa ancha kamtarona koʻrinadi 20% dan kamroq. Bunday nisbatlarni yaqinroq geografik, tarixiy va madaniy aloqalar bilan izohlash mumkin. Bu Yaponiyaning oʻzida ham eng koʻp talab qilinadigan iyena bilan bogʻliq. Dollar bilan bogʻliq vaziyat boshqacha koʻrinadi, uning birja operatsiyalaridagi ulushi mintaqadan qat’i nazar, Yevrohududga kirmaydigan Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida 71,9% dan, rivojlanayotgan mamlakatlarda 93% gacha boʻlgan yuqori darajada qolmoqda. Dollar bilan operatsiyalar hajmi boʻyicha birinchi oʻrinda yevro yoki iyena kabi emitent hudud bozori emas, balki rivojlanayotgan mamlakatlar bozori turishi ham muhimdir.
Shuni ham ta’kidlash joizki, dollar bilan birja operatsiyalarining umumiy hajmida dollar-yevro ayirboshlash operatsiyalarining ulushi 33 foizni tashkil etgan boʻlsa, yevroda bu koʻrsatkich 70 foizni tashkil etadi. Bundan kelib chiqadiki, valyuta bozorida yevroning yuqori ulushining asosini dollar-yevro juftligi boʻyicha ayirboshlash operatsiyalari tashkil etadi, yevroni dollardan boshqa valyutalarga almashtirish boʻyicha operatsiyalar hajmi esa qariyb 12 foizni tashkil etadi. dunyodagi valyuta operatsiyalarining umumiy kunlik hajmining.
Jahon valyuta bozori ma’lumotlari dollar xalqaro shartnomalar nominatsiya qilinadigan asosiy hisob-kitob valyutasi sifatida jahon bozorida mustahkam oʻrin egallaganligini koʻrsatadi⁵.
Inqiroz va mamlakatlarning tashqi savdo operatsiyalarida AQSH milliy valyutasidan foydalanishni kamaytirishga urinishlarining kuchayishi xalqaro hisob-kitoblarda dollar ulushining oʻzgarishiga sezilarli taʼsir koʻrsatmadi.