Xamzayeva firuza fizika fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

TEXNOLOGIK TA’LIM YO’NALISHI
II KURS 22.27 GURUH TALABASI
XAMZAYEVA FIRUZA
FIZIKA FANIDAN TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI
Kvazistatsionar toklar O'zgaruvchan tok zanjirda ajraluvchi quvvat Tansformatorlar Magnit maydon energiyasi O’zgarmas magnit maydon

Reja:

1. 
   Xajmiy va chizig’iy o’tkazgichlardagi stansionlar toklarning magnit maydoni.
   
2. 
   Magnitlanish. Magnitlanish vektor va momenti
   
3. 
   Kvazistatsionar elektromagnit maydonlar
   

Avvali maruza keltirib chikarilgan magnit maydoni induksiyaci va kuchlanganligi uchun formulalar.

Xajmiy otkazgichlardagi statsionar toklarning magnit maydoni ifodalaydi. Shu sababali ularni integrallash chegarasi xajm boyicha. Xajm boyicha integrallash oz tarkibiga uchta chiziqli integrallashni olgani uchun yuqoridagi formulalardan foydalanib maydonini xisoblash prinipi jixatdan mumkin bolsa xam ammo matematik xisoblash nuqtaiy-nazaridan anchagina noqulaylik va kop xisoblashlarni bajarish bilan bogliq.
Lekin shu bilan birga amaliyotda malumki statsionar toklar juda ingichka otkazgichlarning kondalang kesimi boylabbir xil zichlik bilan oqadi. Bunday toklar zichlikli toklar deyiladi. Bunday toklarni chiziqli toklar deb atash uchun ulardan maydon aniqlanayotgan nuqtagacha bolgan masofa otkazgichning kondalang kesimini chiziqli olchamidan juda katta bolishi shart.
Bio-Savar qonunining (1) chiziqli toklarga qollansa uning korinishi ancha soddalashadi.vOtkazgichni dI elementini qaraylik. Bu elementni xajmi
gat teng. Bu yerda otkazgich kondalang kesimini yuzi. Shuning uchun:

bu yerda: otkazgichdan otuvchi tok kuchi , otkazgich uzunligi elementi bolib, uning yonalishi otkazgichdagi tok yonalishi bilan bir xil (2) ifoda kondalang kesim boyicha integrallashni oz ichiga oladi. Otkazgichning kondalang kesimini chiziqli olchamlarni maydon xisoblanayotgan nuqtagacha bolgan masofadan juda kop marotaba kichik deb qaralayotgani uchun, bu kesimdagi turli tok elementlarigacha bolgan masofoni ozgarishini xisobga olmaslik mumkin. Shuning uchun (1) formuladagi chiziqli toklarga otish oddiy

kornishdagi almashtirishlar orqali amalga oshiriladi. Bunda ozgarmas deb
karaladi. Bundan song butun otkazgich otkazgich boylab boyicha integrallash operatsiyasi bajariladi. Va otkazgich ning turli kondalang kesimlarida tok kuchi bir xil bolganligi uchun tok kattalaigi I ni integral belgisi ostidan chiqarish mumkin. Shunday qilib chtiziqli toklari uchun (1) formuladan quydagi korinishni oladi:

Bu urda: otkazgich xajmi. otkazgichining chiziqli konturi.
Magnitostatik maydondagi mogneteklar. Magnitlanish vektori va momenti.
Magneteklar deb magnit maydonlariga kiritilganda uni paydo qilish yoki korinishini ozgartirish yoli bilan tasir korsatish qobiliyatiga ega bolgan moddalarga aytiladi.
Bunday moddalarni tashqi magnit maydoniga joylashtirilsa ular magnit momentiga ega bolib qoladilar yoki, boshqacha aytganda magnitlanadilar.
Magnitlanish intensivligi magnitlanish vektori bilan xarakterlanadi, u magnit xajm birligining magnit momenti sifatida aniqlanadi. Shunday qilib magnitlanganligi magnetlanganlik vektori bilan xarakterlanuvchi magnetikning
dv xajm elementini magnit momenti quydagiga teng boladi.

Xar bir xajm elementi oz magnit momentiga ega bolganligi uchun magnit momenti

Formulaga mos ravishda qoshimcha magnit maydonini xosil qiladi. Oxirgi formula berk tokini yetarli darajada katta masofalarda xosil qilgan magnit maydonidan iborat.
Shunday qilib magnetiklarni magnitlanishini magnit maydoniga tasiri dielektriklarni qutblanishini elektr maydoniga tasiriga oxshash ketadi. Lekin bu yerda muxim farq xam yoq emas. Dielektriklarda qoshimcha elektr maydoni xar doim dastlabki tashqi maydonning yonalishiga qarama-qarshi yonalgan. Shu tufayli dielektriklarda tola maydon dastlabki maydondan kichik boladi. Magnitiklarda qoshimcha maydon dastlabki maydonga magnetikni xossasiga qarab, yo qarama-qarshi yoki maydon boylab yonalgan bolishi mumkin. Qoshimcha magnit maydon dastlabki maydonga qarama-qarshi yonalgan magnetiklar dielektriklar. Qoshimcha magnit maydoni dastlabki maydon yonalishi bilan bir xil bolgan magnetiklar parametniklar deyiladi. Shunday qilib diemagnetiklar dastlabki maydonni susaytiradi, paramagnetiklar esa kuchaytiradi. Barcha diemagnetiklar va kopchilik paramagnetiklar uchun qoshimcha magnit maydoni dastlabki magnit maydoniga nisbatan juda kichik. Tashki magnit maydoni yoqolsa qoshimcha magnit maydoni xam yoqoladi yani diemagnetiklar va paramagnetiklar tola magnetsizlanadi. Lekin magnetiklarning 3-turi xam mavjudki tashqi magnit maydon yoqolganda ularda qoshimcha magnit maydoni saqlanib qoladi. Demak bunday magnetiklar qoldik magnetiklanish xususiyatiga ega. Ular tashqi maydon korinishini ozgartirishgina emas, balki mustaqil ravishda paydo qilish xususiyatiga xam ega. Bunday magnetiklar ferromagnetiklar deb ataladi. Klassik elektrodinamika doirasida ferromagnetiklarni magnetlanishning aniq nazariyasini korish imkoniyati yoq. Chunki bu magnitlanish kvant fizikasi qonuniyatlariga boysunadi. Shuning uchun elektrodinamika kursida beriladigan magnetiklar nazariyasi diemagnetiklar va paromagnetiklarga qollanishi mumkin xolos. Magnitlanish vektori I ning kattaligi, dastlabki maydon bilan

Formula bilan boglangan. X-koeffitsent magnit singdiruvchanlik koeffitsenti deyiladi. Magnetiklar mavjudligidagi vektor potensial.
Yuqorida aytilganlarga asosan xulosa qilish mumkinki m
agnetiklar mavjudligida tola magnit maydoni ikkita maydonlarning yigindisidan iborat boladi. Bularning birinchisi otkazuvchanlik toklarini xosil qilgan magnit maydoni (uni vektor potensiali deb olamiz) va ikkinchisini magnetiklar magnitlanishi oqibatida paydo boladigan magnit maydoni (uni vektor potensiali deb olamiz) Shuning uchun tola magnit maydoni potensiali quydagicha yoziladi:

Bu yerda

Bu yerda j,V xajmda oquvchi otkazgichlarning formulari quydagicha

((9) formulani isbotsiz keltirildi. Buni mustaqil organishga beriladi.)
Avval aytib otkanimizdek Maksvell tenglamalridan magnit zaryadlarini mavjud emasligi kelib chiqadi. Magnit maydon faqat toklar tomonidan xosil qilish mumkin. Shu sababali magnitlanish qoshimcha magnit maydonini xosil qilish uchun qandaydir toklarning paydo bolishi bilan boglangan bolishi shart. Lekin bu toklar otkazuvchanlik toklaridan farqli ravishda (bunday toklar zaryadlarini mikraskopik masofalarga siljish bilan bogliq) zaryadlarning mikraskopik soxalaridagi xarakati bilan boglangan boladi, yani molekulalardagi zaryadlar xarakati bilan. Shuning uchun bu toklar molekulalar toklar deyiladi. Shunday qilib magnetlanish molekulyar toklar bilan bogliq. Yana bir karra shuni takidlash joyizki bu yerda gap paramagnetiklar va diemagnetiklar ustida bormoqda, ferromagnitiklarni xossalari elektronlarni magnit xossalari bilan bogliqligi uchun, uni molekulyar toklar bilan tushintirib bolmaydi.
Shu aytilganlarga kora (9) ni quydagi korinishda yozish maqsadga muvofiq:

Bu formulaga asosan magnetiklar tomonidan xosil qilingan magnit maydoni magnetiklarning xajmi va sirti molekulyar toklari tomonidan xosil qilinadi.
Magnit singdiruvchanlik bilan magnit kirituvchanlik orasidagi boglanish.
O’tkazuvchanlik toklari tomonidan xosil qilinadigan maydon Maksvellning
Tenglamasi bilan tavsiflanadi.
Magniteklarni mavjudligini xisobga olish uchun oxirgi formulada
O’tkazuvchanlik toklari bilan bir qatorda molekulyar toklarni xam

xisobga olish zarur. Shuning uchun B vektorini magnitik mavjudligidan magnit induksiyasi vektor deb qaralsa (2) quydagi korinishni oladi.

• 
  ni (13)ni chap tomoniga olib otib va xar ikkala tomonni ga bolib
  

ni olamiz. Ikkinchi tomondan

Maksvell tenglamasi mavjud bolganda xam orinli. Shuning uchun (14) va
(15) larni bitta magnit maydonini tavsiflashini nazarda tutib

deb yozish mumkin. (16)ga

larni qo’ysak.

Bog’lanishni olamiz. Gauss birliklar sistemasida

Buni va (19) va (18) ga qoyib, Gauss birliklar sistemasida

bu bog’lanishni ifodalarini topamiz.
Kattalik musbat yoki manfiy bolishi mumkin. Shuning bogliq ravishda magnetikning magnit singdiruvchanligi vakuumning magnit singdiruvchanligida katta yoki kichik bo’lishi mumkin.
Diemagnitiklar uchun (21)
Paramagnetiklar uchun (22)
Ferromagnitlar uchun