Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A., Mirzayev A. T., Asraqulov A. S global iqtisodiy rivojlanish (darslik)

7.3-jadval
1992-2019 yillarda jahon valyuta bozorining kunlik aylanmasi hajmi¹¹⁶ (mlrd. AQSh dollarida)

Yillar	1992	1995	1998	2001	2004	2007	2010	2013	2016	2019
Aylanma hajmi	820	1190	1527	1239	1934	3324	3973	5357	5067	6590

Ma’lumki, xalqaro iqtisodiy munosabatlar, shuningdek, valyuta bozorida dunyoning barcha mamlakatlari ishtirok etadilar, lekin xalqaro valyuta bozorida ayrim mamlakatlarning ishtirok etish ko‘lami boshqalariga nisbatan yuqori hajmni tashkil etadi.

7.4-jadval
Jahon valyuta bozori aylanmasining geografik tarkibi¹¹⁷ (%da)

Ko‘rsatkichlar	2013 yil	2016 yil	2019 yil
Jahon bo‘yicha	100,0	100,0	100,0
Buyuk Britaniya	40,8	36,9	43,1
AQSh	18,9	19,5	16,5
Singapur	5,7	7,9	7,6
Yaponiya	5,6	6,1	4,5
Gongkong	4,1	6,7	7,6
Shveysariya	3,2	2,4	3,3
Boshqalar	21,7	20,5	17,4

Jahon amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, iqtisodiyotning real sektori rivojlanishi hamda moliya va valyuta bozorlari o‘rtasida tizimli bog‘liqlik mavjud. Valyuta bozorlarida eng ko‘p ishlatiladigan va vaqt o‘tishi bilan o‘z qiymatini yo‘qotmagan valyuta AQSh dollari hisoblanadi. Agar 1989 yilda xalqaro valyuta bozoridagi bitimlarning 90 foizida AQSh dollaridan foydalanilgan bo‘lsa, 2019 yilda mazkur ko‘rsatkich 88 foizni tashkil etgan, o‘tgan o‘ttiz yil davomida AQSh dollari o‘zining yetakchilik rolini saqlab kelgan. Bu qisman dollarning boshqa valyutalar kross-kurslarini hisoblashdagi yetakchi roli, shuningdek, jahon valyuta bozori aylanmasining 2/3 qismiga teng bo‘lgan svop bitimlarida 95 foizni tashkil etganligi bilan bog‘liqdir. 2001-2010 yillarda dollarning ulushi sezilarli tebranishlarga uchragan, bu holat 2001 yil o‘rtalarida boshlangan va 2008 yildagi global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz davrida ishlab chiqarishning pasayishi hamda ishsizlikning o‘sishi hisobiga yanada kuchaygan Amerika iqtisodiyotidagi retsessiya jarayoni bilan bog‘liq. Lekin, iqtisodiy omillar ta’siriga qaramasdan AQSh dollari hozirgi kunda ham konversiya operatsiyalarining 88 foizini tashkil etgan holda jahon valyuta bozorida yetakchilikni qo‘ldan bermay kelmoqda.

Xalqaro valyuta bozoridagi operatsiyalarda boshqa valyutalar, jumladan, yevro 32 foizni, iyena 1 foizni, funt sterling 13 foizni, Shveysariya franki 5 foizni, Avstraliya dollari 7 foizni, Kanada dollari 5 foizni, Gongkong dollari 4 foizni tashkil etgan.

Hozirgi davrda xalqaro moliya tizimi va undagi muhitga sezilarli ta’sir etuvchi omillar bo‘lib xalqaro kapital harakati, valyuta bozori holati va undagi operatsiyalarning dinamikasi hamda mazkur omillarni harakatga keltirishda asosiy rol o‘ynovchi TMKlar faoliyati namoyon bo‘lmoqda. Chunki TMKlarning xalqaro investitsiya va valyuta bozoridagi ishtirokining faolligi, ularning jahondagi investitsion munosabatlar va xalqaro valyuta operatsiyalari holatiga, shu asosda xalqaro moliya tizimiga keskin ta’sir etish qobiliyatiga egaligini belgilab beradi.