Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A., Mirzayev A. T., Asraqulov A. S global iqtisodiy rivojlanish (darslik)

4.1-jadval
Antigloballashuv yo‘nalishidagi noroziliklarning xronologiyasi

O‘tkazilish joyi	Vaqti	O‘tkazilgan rasmiy xalqaro uchrashuvlar nomi	Norozilik bildiruvchi qatnashchilarning soni, (ming kishi)
Siyetl (AR)	1999, noyabr	Jahon savdo tashkiloti	100
Praga (Chexiya)	2000, sentabr	Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki	10
Davos (Shveysariya)	2001, yanvar	Umumjahon iqtisodiy Forumi	30
Gyoteborg (Shvetsiya)	2001, iyun	AQSh-Yevropa Ittifoqi Sammiti	25
Portu-Alegri (Braziliya)	2001,yanvar	Umumjahon ijtimoiy Forumi	20
Genuya (Italiya)	2001, iyul	“Sakkizlik” (G8) Sammiti	300
Barselona (Ispaniya)	2002, mart	Yevropa Ittifoqi sammiti	500
Florensiya (Italiya)	2002, noyabr	Yevropa ijtimoiy forumi	1000
Plato Larzak (Fransiya)	2003, avgust	Fransiya antiglobalistik harakatining 30-yilligi	300
Mumbay (Hindiston)	2004, yanvar	Umumjahon ijtimoiy Forumi	100
Portu-Alegri (Braziliya)	2005, yanvar	Umumjahon ijtimoiy Forumi	150

Antigloballashuv xarakteridagi noroziliklar ko‘pincha rasmiy sammitlar va xalqaro uchrashuvlarga moslab o‘tkazilib, paralell sammitlar deb ham atala boshlandi. 1988-2001 yillar davomida 70 ga yaqin parallel sammitlar o‘tkazilgan. Antiglobalistlar har kuni dunyoning turli burchaklarida har xil ijtimoiy forum, miting va turli xil namoyishlar o‘tkazishadi.

2003 yilgacha dunyoda 2500 ta antiglobalistik tashkilotlar ro‘yxatdan o‘tgan. Oxirgi yillarda ular tomonidan o‘tkazilgan tadbirlar qatoriga quyidagilarni aytib o‘tish mumkin. 1999 yil iyunda Kyolnda antiglobalistlarning birinchi yirik namoyishi bo‘lib o‘tdi. 2000 yilda antiglobalistlarning informatsion tarmog‘i Indi Media tashkillashtirildi. 2001 yil yanvarda Braziliyaning Portu-Alegri shahrida antiglobalistlarning Umumjahon ijtimoiy forumi bo‘lib o‘tdi. Unda 122 davlatdan 20 ming vakil qatnashdi. 2001 yil Genuyadagi “Katta sakkizlik”ning uchrashuvini buzish uchun 300 ming antiglobalistlar yig‘ilishdi. Qarama-qarshi kuchlar to‘qnashishi natijasida bir nafar vakil va bir nafar politsiya xodimi qurbon bo‘ldi, 300 dan ortiq kishi kattiq jarohat oldi. 2006 yil yanvarda Karakasda Umumjahon ijtimoiy forumi bo‘lib o‘tdi.

Oxirgi yillarda yuqorida aytib o‘tilgan ATTAC tashkilotidan tashqari quyidagi antiglobalistik loyihalar ham tashkil topdi.
Antigloballashuv xarakteridagi noroziliklar ko‘pincha rasmiy sammitlar va xalqaro uchrashuvlarga moslab o‘tkazilib, paralell sammitlar deb ham atala boshlandi. 1988-2001 yillar davomida 70 ga yaqin parallel sammitlar o‘tkazilgan. Antiglobalistlar har kuni dunyoning turli burchaklarida har xil ijtimoiy forum, miting va turli xil namoyishlar o‘tkazishadi.
2003 yilgacha dunyoda 2500 ta antiglobalistik tashkilotlar ro‘yxatdan o‘tgan. Oxirgi yillarda ular tomonidan o‘tkazilgan tadbirlar qatoriga quyidagilarni aytib o‘tish mumkin. 1999 yil iyunda Kyolnda antiglobalistlarning birinchi yirik namoyishi bo‘lib o‘tdi. 2000 yilda antiglobalistlarning informatsion tarmog‘i Indi Media tashkillashtirildi. 2001 yil yanvarda Braziliyaning Portu-Alegri shahrida antiglobalistlarning Umumjahon ijtimoiy forumi bo‘lib o‘tdi. Unda 122 davlatdan 20 ming vakil qatnashdi. 2001 yil Genuyadagi “Katta sakkizlik”ning uchrashuvini buzish uchun 300 ming antiglobalistlar yig‘ilishdi. Qarama-qarshi kuchlar to‘qnashishi natijasida bir nafar vakil va bir nafar politsiya xodimi qurbon bo‘ldi, 300 dan ortiq kishi kattiq jarohat oldi. 2006 yil yanvarda Karakasda Umumjahon ijtimoiy forumi bo‘lib o‘tdi.
Oxirgi yillarda yuqorida aytib o‘tilgan ATTAS tashkilotidan tashqari quyidagi antiglobalistik loyihalar ham tashkil topdi:
- “Global harakat”. Katta megapolis va qishloq markazlari ko‘chalarida muntazam ravishda qat’iy noroziliklarni o‘tkazishga qaratilgan harakat;
- “Blek Blok” (“Black block”). Magazin va ofislarni talon-taroj qilishga va politsiya bilan to‘qnashuvlarga ixtisoslashgan, anarxizm pozitsiyasida turadigan, kapitalizm, davlat va urushlarga qarshi harakat;
- “Uchinchi pozitsiya” («The Third Position»). Tashkilot Londonda tashkil topdi. Mafkuraviy asosi – qarshilikning agressiv usullarini qo‘llovchi eng chap va eng o‘ng tomon dunyo qarashiga ega bo‘lganlar guruhi;
- “Ya Basta”. Italyan tashkiloti, Chyapas harakatini qo‘llab-quvvatlovchi va neoliberalizmga qarshi guruh;
- «Xaktivist». Xaker aktivistlarning uyushmasi bo‘lib, ular asosan siyosiy masalalar bo‘yicha harakat qilishadi;
- Radikal ekologlar (etakchi Ralf Nayder va nazariyotchi Myurrey Bukchin). Ular faqat bozor iqtisodiyotiga qarshi kurash orqali total ekologik talofatlarni oldini olish mumkin degan g‘oyani ilgari surishadi.
Antiglobalistlar globallashuvning asosan quyidagi salbiy oqibatlarini dalil sifatida keltirishadi:
- boy va kambag‘al davlatlar daromadlari orasidagi farqning kattalashib ketayotganligi;
- ayrim madaniyatning ustunligi, erkin ijodning kamayishi, standart fikrlashning ko‘payishi;
- tabiatga nisbatan yirtqichlarcha munosabat, ekologik muammolarni “chetlab o‘tish”, iflos ishlab chiqarishlarni “uchinchi dunyo”ga ko‘chirish;
- kapitalni oshirish maqsadida neoliberalizm g‘oyalarining ravnaq topishi, rivojlanmagan mamlakatlarni xomashyo bazasiga aylantirish.
Ma’lumki, har qanday ijtimoiy-siyosiy harakat samaradorligi uch omilga bog‘liq: olg‘a surilayotgan fikrlarning mashhurligi yoki qanchalik zamondan orqada qolganligiga; tashkiliy tuzilmasiga; moliyaviy manbasining barqarorligiga.
Odatda ommaviy axborot vositalarida birinchi ikkita omil ko‘p talqin qilinsa-da, harakatning kuchini ko‘proq uchinchi omil aniqlaydi. Har qanday ijtimoiy-siyosiy harakat singari, antiglobalistik harakatning ham moliyaviy manbasi quyidagilar:
- majburiy yoki ixtiyoriy a’zolik badali;
- tarafdorlarning qo‘shgan hissalari;
- harakatga oid adabiyot va tovarlarni sotishdan tushgan mablag‘ (simvollar va agitatsion materiallar)
- davlat va turli xil fondlarning grantlari;
- madaniy va ta’limga oid tadbirlarni amalga oshirishdan tushgan mablag‘ (filmlarni namoyish qilish, adabiyotlarni sotish, festivallar, konferensiyalar, treninglar, seminarlar va h. k.)
Antiglobalistlar ham, odatda, buyurtma asosida namoyish, norozilik, festival va boshqa tadbirlarni o‘tkazishadi. Odatda, bunday namoyishlar Jahon savdo tashkiloti, Xalqaro Valyuta fondi, Jahon Banki, Katta sakkizlik, NAFTA va Yevropa Ittifoqining yig‘ilish sammitlariga qarshi uyushtiriladi. Antiglobalistlarni bezovta qiladigan yana bir masalalardan biri bu “yuqumli” moliyaviy inqirozlardir.
Antiglobalistlar, asosan, G‘arbning katta kapitalistik guruhlariga va TMKlariga qarshi turmoqdalar. Ularning fikricha, liberalizm g‘oyalari orqali TMKlar butun dunyoni boshqarishga intilishadi va shu bilan birga milliy qadriyatlarni toptashadi. Antiglobalistlar XVF va Jahon Banki tavsiya etgan siyosatni amalga oshirgan mamlakatlar ko‘pincha achinarli holatlarga tushib qolayapti, deb hisoblaydilar.