Xi bob. Korxona (firma) xarajatlari va foydasi

0 ‘rtach a o ‘zgaruvchi xarajatlar 
o'zgaruvchi xarajatlarni 
ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
r l V L — ------------ '
О
bu yerda: AVC — o'rtacha o'zgaruvchi xarajatlar;
TVC — o'zgaruvchi xarajatlar summasi.
Shuningdek, o'rtacha umumiy xarajatlarni o'rtacha doimiy 
va o'rtacha o'zgaruvchi xarajatlarning yig'indisi sifatida ham 
ifodalash mumkin:
AC = AFC + AVC.
Bu o'rtacha umumiy, doimiy va o'zgaruvchi xarajatlarning 
egri chiziqlari quyidagi ko'rinishda bo'ladi (5-chizma):
Chizmadan ko'rinadiki, dastlabki paytda o'rtacha xarajatlar 
yuqori darajada bo'ladi. Bu holat mahsulot hajmi Q ning past 
darajasida doimiy xarajatlar miqdori juda katta bo'ladi. 
Mahsulot hajmi o'sib borishi bilan uning birligiga to'g'ri
344
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

keluvchi doimiy xarajatlar miqdori pasayib boradi. Doimiy 
xarajatlar 
mahsulot 
miqdorining 
katta 
hajmiga 
to'g'ri 
kelganda, o'rtacha xarajatlarga ahamiyatli ta ’sir ko'rsata 
olmaydi. Endi o'zgaruvchi xarajatlar katta ahamiyat kasb eta 
boshlaydi. Natijada o'rtacha xarajatlar o'sa boshlaydi. Ishlab 
chiqarish hajmining ma'lum miqdordan keyingi o'sishi bilan 
samaraning pasayishi ro'y bera boshlaydi.
Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar 
ishlab chiqarishning zarur miqdorini aniqlash lozim. Bunda 
iqtisodiy tahlil vositasi bo'lib so'nggi qo'shilgan xarajat 
tushunchasi xizmat qiladi. Awalo, 
s o ‘nggi q o ‘sh ilgan x arajat 
deb, mahsulotning navbatdagi birligini ishlab chiqarish bilan 
bogMiq qo‘shimcha xarajatlarga aytiladi:
bu yerda: MC — so’nggi qo'shilgan xarajat;
АТС — umumiy xarajatlarning o'zgarishi;
AQ — mahsulot miqdorining o'zgarishi.
Qo'shilgan xarajatlarni har bir navbatdagi q o ‘shilgan 
mahsulot 
birligi 
uchun 
aniqlash 
mumkin. 
Tovar yoki 
xizmatlarning qo’shilgan birligini ishlab chiqarishga to ‘g‘ri 
keladigan xarajatlar o‘rtacha qo‘shilgan xarajatlar deyiladi.