Xi bob. Korxona (firma) xarajatlari va foydasi

2 - § . Q isq a va uzoq m uddatli davrlarda ishlab ch iqarish 
xarajatlarining o ‘zgarish tam oyillari
Korxona foydalanadigan ko’plab resurslar miqdori, ya'ni 
jonli mehnat, xom ashyo, yonilgM va energiya sarflari tovar 
hajmining o'zgarishiga tez va oson ta'sir qiladi. Boshqa 
resurslar sarfi ta ’sirida tovar hajmi o ‘zgarishi uchun uzoq vaqt 
talab qilinadi. Masalan, ogMr sanoat tarmoqlarining ishlab 
chiqarish quwatlari ancha uzoq vaqt oraligMda mahsulot 
miqdori o‘zgarishiga ta’sir qilishi mumkin. Demak, ishlab 
chiqarish xarajatlarini hisobga olishda vaqt omili, ya’ni xarajat 
qilingandan pirovard natija olinguncha o’tgan davr sezilarli 
ta ’sir ko‘rsatadi. Shu sababli vaqt omilidan kelib chiqib, ishlab
345
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chiqarish xarajatlari qisqa va uzoq muddatli davrda alohida 
tahlil qilinadi.
Korxona ishlab chiqarish hajmini o'stirish uchun qisqa 
davrda 
faqat 
o‘zining 
o'zgaruvchi 
xarajatlari 
miqdorini 
o ‘zgartirishi mumkin. Bu qisqa muddatli xarajatlardir. Ishlab 
chiqarish quw atlari esa (ishlab chiqarish bino va inshootlari 
maydoni, mashina va uskunalar miqdori), doimiy boMib 
qoladi hamda bu davr faqat ulardan foydalanish darajasini 
o ‘zgartirish uchun yetarli bo‘lishi mumkin.
Boshqacha aytganda, qisqa davr oralig‘ida korxonaning 
ishlab chiqarish quwatlari o ‘zgarishsiz qoladi, ishlab chiqarish 
hajmi jonli mehnat, xom ashyo va boshqa resurslar miqdorini 
ko‘paytirish orqali o ‘zgarishi mumkin. Bunda mavjud ishlab 
chiqarish quvvatlaridan foydalanish intensivligini oshirish 
mumkin.
Uzoq muddatli davr — bu korxonaning ishlab chiqarish 
quwatlarini va butun band boMgan resurslari miqdorini 
o‘zgartirish uchun etarli boMgan davrdir.
Bu 
yerda shuni 
ta’kidlash 
lozimki, 
ishlab 
chiqarish 
quwatlarining o‘zgarishini taqozo qiladigan davr davomiyligi 
ayrim tarmoq va korxona xususiyatidan kelib chiqib farqlanishi 
mumkin. Masalan, engil sanoat tarmogMda kiyim-kechak ishlab 
chiqaradigan kichkina firma, bir nechta qo‘shimcha tikuv 
mashinasi o ‘rnatish bilan o‘zining ishlab chiqarish quwatlarini 
qisqa vaqtda (bir necha kunda) oshirish mumkin. OgMr sanoat 
tarmoqlarida yangi quwatlami ishga tushirish uchun bir necha 
yil talab qilinadi.
Biz bilamizki, qisqa muddatli vaqt davomida korxona 
o‘zining doimiy (qayd qilingan) quvvatlariga o'zgaruvchi 
resurslar miqdorini qo‘shib borish yoMi bilan ishlab chiqarish 
hajmini o ‘zgartirishi mumkin. Bu yerda shunday savol 
tugMladi: korxonaning ishlab chiqarish quwatlariga (doimiy 
resurslarga) ko‘proq va yanada ko‘proq miqdorda o'zgaruvchi 
resurslarni qo‘shib borish yoMi bilan ishlab chiqarish hajmi 
qanday o ‘zgarib boradi?
Bu savolga marjinalistlar o ‘zlari tomonidan o ‘ylab topilgan