Xii bob. Magnit maydon


Download 308.04 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana01.01.2018
Hajmi308.04 Kb.
#23581
  1   2   3   4

283

XII BOB. MAGNIT   MAYDON

Daniyalik  fizik  X. Ersted (1777— 1851) elektr zaryadi atrofida

elektr maydon mavjud bo‘lganidek, elektr toki atrofida ham o‘ziga

xos kuch maydoni mavjudligini aniqladi. U elektr toki maydoni-

ning magnit strelkasiga ta’sirini o‘rgangani uchun ham (1819- y) bu

maydonni magnit maydon deb atadi. Magnit maydoni faqat elektr

toki atrofida (ya’ni elektr zaryadlarining harakati natijasida) vujudga

keladi va harakatdagi elektr zaryadiga yoki o‘zgarmas magnetikka

ta’sir ko‘rsatadi. Magnit maydon materiyaning maxsus shakli bo‘lib,

u orqali harakatdagi zaryadlangan zarralarning yoki magnit mo-

mentiga ega bo‘lgan jismlarning o‘zaro ta’siri amalga oshiriladi.

77-  §.  Magnit  maydon.  Òokli  kontur

M a z m u n i :  magnit maydon; magnit zaryadi mavjudmi; tokli

kontur; konturning magnit momenti.

Magnit maydon. Magnit maydonning vujudga kelishini o‘rga-

nish maqsadida magnit strelkasini  tokli o‘tkazgich yoniga kelti-

ramiz. O‘tkazgichdan tok o‘tmaganda strelka shimol va janubni ko‘r-

satib,  ma’lum  yo‘nalishda  joylashib  turadi  (135-  a  rasm).  Agar

o‘tkazgichdan tok o‘tkazilsa, strelka vaziyatining o‘zgarishi kuza-

tiladi (135- b rasm). Bunga sabab, tokli o‘tkazgich atrofida vujudga

kelgan  kuch  maydonigina  bo‘lishi  mumkin.  Agar  o‘tkazgichdan

o‘tayotgan tokning yo‘nalishini o‘zgartirsak, magnit strelkasining

joylashuvi ham teskarisiga o‘zgaradi (135- d rasm). Bu esa tokli

o‘tkazgich atrofidagi maydon ta’sirining teskarisiga o‘zgarishining

natijasidir.

135- rasm.

Tok


Tok

a)

b)

d)

284

Shuningdek, ikkita parallel o‘tkazgich orqali tok o‘tkazib ko‘ra-

miz.  Agar  I

1

  va  I



2

  toklar  bir  xil  yo‘nalishda  oqsa,  o‘tkazgichlar

o‘zaro tortishishganini, qarama-qarshi yo‘nalishda oqqanda esa itarish-

ganini ko‘ramiz (136- rasm ). Bizga ma’lumki, harakatsiz elektr

zaryadlari orasidagi o‘zaro ta’sir elektr maydoni vositasida amalga

oshiriladi. Unda tokli o‘tkazgichlar orasidagi ta’sir qanday amalga

oshadi, degan savol tug‘iladi.

Fransuz  fizigi  A. Amperning  xulosasiga  ko‘ra,  elektr  toklari

bir-birlari  bilan  kulon  xarakteriga  ega  bo‘lmagan  kuchlar  bilan

ta’sirlashadi.



Òokli o‘tkazgichlar, ya’ni harakatdagi elektr zaryadlari ora-

sidagi o‘zaro ta’sirga magnit ta’sirlari deyiladi. Òokli o‘tkazgich-

larning bir-biriga o‘zaro ta’sir kuchi esa magnit kuchlari deyiladi.

Magnit ta’sir kuchlarining vujudga kelishiga sabab tokli o‘tkazgich

atrofida vujudga keladigan magnit maydondir. Magnit maydon ham

elektr  maydon  kabi  elektromagnit  maydonning  xususiy  namoyon

bo‘lishidir.

Harakatsiz  zaryadlar  magnit  maydon  hosil  qilmaydi.  Faqat

harakatdagi zaryadlar (elektr toki) va magnetiklargina magnit may-

don hosil qiladi. Shuning uchun ham magnit maydon faqat ular

bilangina o‘zaro ta’sirlashishi mumkin.

Magnit zaryadi mavjudmi? O‘zgarmas magnetiklar maydonini

o‘rganish ularning ikkita: shimoliy N (inglizcha—North) va janubiy

S(inglizcha—South) qutblarga ega ekanligini ko‘rsatdi. Bir xil ismli

qutblar  bir-birini  itarishadi,  turli  xil  ismlilari  esa  tortishishadi.

Elektr zaryadnikiga  o‘xshash bunday  xususiyatlarning mavjudligi

tabiatda magnit zaryadi  mavjudmikan, degan muammoni o‘rtaga

qo‘ydi.  Agar  shunday  bo‘lsa,  xuddi  manfiy  yoki  musbat  elektr

136- rasm.


285

zaryadlarini ajratib olish, ya’ni jismlarni manfiy yoki musbat za-

ryadlash mumkin bo‘lganidek, magnetiklarning ham shimoliy  yoki

janubiy  qutblarini ajratib olish mumkin bo‘lishi kerak  edi. Lekin

magnetiklar qanchalik  maydalanmasin,  baribir ikki xil qutbga ega

bo‘lib qolaverdi. Demak, magnetikning   qutblarini ajratish mum-

kin emas, tabiatda alohida magnit zaryadlari ham bo‘lishi mumkin

emas.


Magnetiklarning mavjudligini tushuntirish uchun esa  Amper

quyidagi giðotezani olg‘a   surdi. Unga  ko‘ra, moddalarning mo-

lekulalari va atomlari ichida elementar elektr toklari aylanadi va

elementar magnit maydon hosil qiladi. Agar bu elementar toklar

bir-birlariga  nisbatan betartib joylashishgan bo‘lsa, ularning may-

donlari bir-birlarini o‘zaro kompensatsiyalaydi va jism hech qanday

magnit xususiyatlariga ega bo‘lmaydi.  Magnetiklarda esa elementar

toklar  va  demak,  ularning  magnit  maydoni  ham  tashqi  ta’sir

natijasida ma’lum yo‘nalish bo‘ylab joylashib qolgan bo‘ladi (137-

rasm)  va jism magnit xossalarini namoyon qiladi.  Demak,  istalgan

jismning magnit xossalari uning ichida elementar toklar mavjud-

ligining  natijasidir.    Shunday  qilib,  har  qanday  magnit  ta’siri

toklarning o‘zaro ta’siridir.

Òokli kontur. Biz fizikada turli modellardan foydalanishning

ahamiyati  haqida  so‘z  yuritgan  edik.  Masalan,  elektr  maydonni

o‘rganishda nuqtaviy zaryad, ya’ni o‘z maydoni bilan o‘rganilayotgan

maydonni o‘zgartira olmaydigan zaryad tushunchasidan foydalan-

ganmiz. Magnit maydonni o‘rganishda esa tokli yopiq kontur  (tokli

kontur) tushunchasidan foydalaniladi. Òokli konturning o‘lchamlari

magnit maydon hosil qilgan tokkacha bo‘lgan masofalarga nisbatan

juda kichik va uning maydoni o‘rganilayotgan maydonni o‘zgartira



137- rasm.

138- rasm.

286

olmaydi deb hisoblaymiz. Kon-

turning fazodagi yo‘nalishi esa

uning normali bilan aniqlanadi

(138- rasm).

Normalning musbat yo‘na-

lishi o‘ng parma qoidasi bilan

aniqlanadi, ya’ni normal 

r

n

ning


yo‘nalishi parmaning ilgarilanma harakati bilan mos kelsa, konturdagi

tokning yo‘nalishi parma dastasining harakat yo‘nalishi bilan mos

kelishi kerak.

Òajribaning ko‘rsatishicha, magnit maydon tokli konturga  (si-

nash konturiga) yo‘naltiruvchi ta’sir ko‘rsatar ekan. Agar kontur-

dagi tokning yo‘nalishi o‘zgartirilsa, konturning joylashishi 180° ga

o‘zgaradi. Bu magnit maydonning ma’lum yo‘nalishga ega ekanli-

gining natijasidir.

Berilgan nuqtada magnit maydonning yo‘nalishi sifatida tokli

konturning  musbat  normali  bilan  mos  keluvchi  yo‘nalish  qabul

qilinadi (139- rasm). Shuningdek, u shu nuqtada joylashgan magnit

strelkasining shimoliy qutbiga ta’sir etadigan kuchning yo‘nalishi

bilan mos keladi.

Konturning magnit momenti. Yuqorida ko‘rib o‘tganimizdek,

magnit maydoniga kiritilgan tokli konturga magnit maydoni tomo-

nidan aylantiruvchi kuch momenti 

r

Ì



 ta’sir qiladi. Òajribalarning

ko‘rsatishicha, magnit maydonning berilgan nuqtasi uchun tokli

konturga ta’sir etuvchi kuchlar momenti M

max

  konturning magnit

momenti 

m

P

ur

ning magnit maydonni miqdoran xarakterlovchi kat-



talik, magnit induksiya vektori 

r

Â

 ga vektorial ko‘paytmasiga teng:

.

max



m

M

P

B

é

ù



=

×

ë



û

r

r



r

                    

(77.1)

Òokli  konturning magnit xossalarini  xarakterlovchi va uning



tashqi  maydonda  o‘zini  qanday  tutishini  belgilovchi    kattalikka

konturning magnit momenti deyiladi va u konturdan oqayotgan tok

I  ning kontur yuzasi S ga ko‘paytmasiga teng, ya’ni P

m

· S.

Konturning  magnit  momenti  vektor  kattalik  bo‘lib,  uning

yo‘nalishi kontur sirtining musbat normali bilan mos keladi (138-

rasm):

.

m



P

J S n

= × ×


r

r

                     



(77.2)

139- rasm.

287

Sinov savollari

1. Magnit maydon qayerda vujudga keladi? 2. Magnit maydon ni-

malarga  ta’sir  ko‘rsatadi?  3.  Magnit  maydon  vujudga  kelishini  kim

aniqlagan? 4. Magnit maydoni materiyami? 5. Òokli o‘tkazgich yonidagi

magnit strelkasiga ta’sir ko‘rsatadimi? 6. Agar o‘tkazgichdagi tokning

yo‘nalishi o‘zgartirilsa-chi? 7. Ikkita parallel o‘tkazgichlardan tok oq-

qanda ular qanday ta’sirlashishadi? Bu toklarning yo‘nalishiga bog‘liq-

mi?  8.  Òokli  o‘tkazgichlar  orasidagi  o‘zaro  ta’sir  qanday  amalga

oshadi? 9.  Magnit ta’sirlari deb qanday ta’sirga aytiladi? Magnit kuch-

lari deb-chi? 10. Qanday maydonga magnit maydon deyiladi? 11. Ha-

rakatsiz zaryad atrofida magnit maydoni hosil bo‘ladimi? 12. Magnit

maydon harakatsiz zaryadga ta’sir etadimi?  13. Magnit maydoni nima

uchun harakatsiz zaryadga ta’sir qilmaydi? 14. O‘zgarmas magnetiklar-

ning qanday qutblari mavjud va ular qanday ta’sirlashishadi? 15. Òabiatda

magnit zaryadlari mavjudmi? 16. Magnetiklar haqida Amper g‘oyasi.

17. Bu g‘oyaga muvofiq, jismlarning magnit xossalari nimaning natijasi?

18. Òokli kontur deb qanday konturga aytiladi? Uning yo‘nalishi qanday

aniqlanadi? 19. Magnit maydonga kiritilgan tokli konturga nima ta’sir

qiladi?  20.  Magnit  maydonga  kiritilgan  tokli  konturga  ta’sir  etuvchi

kuchlar momenti nimaga teng? 21. Konturning magnit momenti qanday

aniqlanadi? 22. Konturning magnit momenti nimani ko‘rsatadi? 23. Kon-

tur  magnit  momentining  yo‘nalishi  qanday  aniqlanadi?



78-  §.  Magnit  maydonning  induksiya  vektori.

        Magnit  maydon  kuchlanganligi

M a z m u n i :  magnit induksiya; magnit induksiyasining birligi;

magnit induksiyasi chiziqlari; magnit maydonining kuchlanganligi;

muhitning magnit singdiruvchanligi; magnit maydon induksiyasi va

mikrotoklar.

Magnit induksiya. Maydonning biror nuqtasiga turli xil mag-

nit  momentli  tokli  konturlarni  joylashtirib  ko‘raylik.  Ma’lum

bo‘lishicha,  ularga  ta’sir  etadigan  aylantiruvchi  momentlar  ham

turlicha bo‘ladi. Lekin ularning nisbati

=

max

m

M

P

B

                      

(78.1)

o‘zgarmas  kattalik bo‘lib qolaveradi. Demak, bu kattalik maydon-



ning  shu  nuqtasini  xarakterlovchi  kattalik  bo‘lib,  unga  magnit

induksiyasi deyiladi.

288

140- rasm.

Magnit induksiya vektor kattalik bo‘lib, (78.1) uning modulini

aniqlaydi.  Magnit  maydonni  to‘la  tavsiflash  uchun  esa  har  bir

nuqtasi uchun magnit induksiyaning kattaligi va yo‘nalishini aniq-

lash kerak. Magnit induksiya vektorining yo‘nalishi tashqi magnit

maydonning yo‘nalishi bilan mos keladi.

Umumiy holda  (78.1) ga asosan aylantiruvchi moment  M ning

tokli konturning joylashuviga bog‘liqligi quyidagicha:

 · P

m

· sina,                   

(78.2)

bu yerda  



m

P

a -


r

 va 


r

B

  vektorlar  orasidagi burchak (140- rasm).



M o‘zining maksimal qiymatiga 

p

a =



2

  da 


p

æ

ö



=

ç

÷



è

ø

2



sin

1  erishadi.

Kontur    muvozanat  holatida  esa  (= 0)  a = 0  bo‘lganda,

ya’ni 


m

P

r

va 



r

B

  vektorlari  bir  to‘g‘ri  chiziq  bo‘ylab  yo‘nalganda

bo‘ladi.

Magnit induksiya birligi. Magnit induksiyaning SI dagi birli-

gi — tesla (Ò) bo‘lib, N. Òesla sharafiga shunday nomlangan.

[ ]

[ ]


[ ]

×

×



×

=

=



=

=

2



M

1N m


N

A m


P

1A 1m


B

1

1T.



1 Ò shunday magnit maydonning induksiyasiki, unda 1 A tok

oqayotgan 1m

2

 yuzali konturga 1N · m  aylantiruvchi moment ta’sir



qiladi.

Magnit induksiya chiziqlari. Elektr maydon elektr kuch chi-

ziqlari vositasida grafik ravishda tasvirlanishi mumkin bo‘lganidek,

magnit maydoni ham magnit induksiya chiziqlari  (magnit kuch

chiziqlari) yordamida grafik ravishda tasvirlanishi mumkin. Magnit



induksiya chiziqlari deb istalgan nuqtasiga o‘tkazilgan urinma shu

nuqtaning 

r

B



 vektori bilan mos kela-

digan chiziqqa aytiladi.

Magnit induksiya chiziqlarini te-

mir kukunlari yordamida ko‘rinadigan

qilish mumkin. Misol uchun, to‘g‘ri

tok o‘tkazilgan shisha plastinka ustiga

temir  kukuni  tashlanib,  sekin  cher-

tilsa, kukunlar kuch chiziqlari bo‘ylab

joylashib qoladi (141- a rasm).

Òajribadan ko‘rinib turibdiki, tokli

to‘g‘ri  o‘tkazgich  atrofidagi  magnit



289

induksiya chiziqlari tekislikda yotuvchi, tokka perpendikular kon-

sen-trik  aylanalardan  iborat  bo‘lar  ekan.  Aylanalarning  markazi

o‘tkazgichning  o‘qi  bilan  mos  keladi.  Xuddi  shuningdek,  temir

kukuni yordamida istalgan shakldagi tokli o‘tkazgich magnit induksiya

chiziqlarining tasvirini hosil qilish mumkin (141- b, d rasmlar).

Hosil bo‘lgan manzaralardan quyidagicha xulosa  chiqarish

mumkin.


Magnit induksiya chiziqlari doimo yopiq chiziq xarakteriga

ega  va  tokli  o‘tkazgichni  qamrab  oladi.  Shuning  uchun  ham

magnit maydoniga uyurmali maydon deyiladi. Magnit maydon

induksiya vektori chiziqlarining yo‘nalishi o‘tkazgichdagi tokning

yo‘nalishiga bog‘liq bo‘lib, o‘ng parma qoidasiga muvofiq aniq-

lanadi: Agar o‘ng parma uchining ilgarilanma harakati tokning

harakati  bilan  mos  kelsa,  parma  dastasining  aylanma  harakat

yo‘nalishi magnit induksiya chiziqlarining yo‘nalishi bilan mos

keladi.

Agar  magnit  induksiya  vektorlari  barcha  nuqtalarda  bir  xil

bo‘lsa (

r

B



= const),  bunday magnit maydonga bir jinsli maydon

deyiladi. Bir jinsli maydonga uzunligi diametridan ko‘p marta katta

bo‘lgan g‘altak, solenoidning ichidagi maydon misol bo‘ladi (141-



d rasm).

Magnit  induksiya chiziqlarining zichligi magnit induksiyasi 

r

B

ning  qiymatini  ifodalashi  mumkin.  Masalan,  magnit  induksiya

chiziqlariga perpendikular bo‘lgan birlik yuza orqali o‘tkaziladigan

chiziqlarning  soni  magnit  maydonning  shu  sohadagi  magnit  in-

duksiyasiga teng yoki proporsional bo‘lishi mumkin.

  Muhitning  magnit  singdiruvchanligi.  Agar  tokli  o‘tkazgich

yordamida turli moddalarda magnit maydonlari hosil qilinib, tokli

kontur yordamida o‘rganilsa, berilgan nuqtadagi magnit induksi-

yasi  moddaning  turiga,  ya’ni  muhitning  xossalariga  bog‘liqligiga

ishonch hosil qilish mumkin. 

r

B

va 

r

B



0

 lar mos ravishda berilgan bir



141- rasm.

Tok


Tok

Tok


a)

b)

d)

19  Fizika,  I  qism



290

jinsli  izotrop  muhit  va  vakuumdagi  magnit  induksiyalar  bo‘lsin.

Ularning  nisbati bilan aniqlanadigan

0

B



B

m=

                        



(78.3)

— kattalik muhitdagi magnit induksiya vakuumdagiga nisbatan necha

marta katta (yoki kichik) ekanligini ko‘rsatadi va unga muhitning

magnit singdiruvchanligi deyiladi. U birliksiz kattalik bo‘lib, mod-

daning turiga va haroratga bog‘liq. Vakuum uchun m = 1.

Magnit  maydonning  kuchlanganligi.  Vakuumdagi  magnit

maydonni 

r

B

induksiya bilan emas, magnit maydon kuchlanganligi



r

Í

bilan xarakterlashga kelishilgan. Bu ikkita kattaliklar bir-birlari

bilan quyidagicha bog‘langan:

0

0



B

H

m

=



r

r

    yoki 



=m

r

r



0

0

B



,               

(78.4)


bu yerda  

7

0



H

m

4 10



-

m = p×


 — magnit doimiysi.

(78.3) va (78.4) larni umumlashtirib yozish mumkin

=mm

r

r



0

.

B



                       

(78.5)


Agar berilgan nuqta uchun maydon kuchlanganligi va muhitning

magnit singdiruvchanligi ma’lum bo‘lsa, unda (78.5 ) ifoda yorda-

mida shu nuqtadagi maydon induksiyasini aniqlash mumkin.

Magnit maydon kuchlanganligining SI dagi birligi 

-1

À

m



.

[ ]


[ ]

[ ]


0

H

m



B

1T

A



m

1

H



1

;

m



=

=

=



А

1

m



 — shunday maydonning kuchlanganligiki, uning vakuum-

dagi magnit induksiyasi 4p · 10

–7

Ò  ga teng.



Magnit maydon induksiyasi va mikrotoklar. Yuqorida ta’kidlab

o‘tilganidek,  Amper  giðotezasiga  muvofiq,  istalgan  jismda  elek-

tronlarning atomlar va molekulalardagi harakati natijasida vujudga

keladigan mikrotoklar mavjuddir. Bu mikrotoklar o‘zlarining magnit

maydonlarini  hosil  qiladilar  va  tashqi  maydon,  ya’ni  makrotok

ta’sirida o‘z yo‘nalishlarini o‘zgartirishlari mumkin. Natijada ular

jismda qo‘shimcha magnit maydon hosil qiladilar. Magnit induksiya

vektori 


r

B

 makrotok va mikrotoklar hosil qiladigan natijaviy magnit



291

maydonni xarakterlovchi kattalikdir. Òabiiyki, turli muhitlar uchun

mikrotoklarning maydonlari turlicha bo‘lganligi sababli, 

r

B

 ning

qiymati ham turli muhitlar uchun turlicha bo‘ladi.



Makrotoklarning  o‘zlari  hosil  qiladigan  magnit  maydon  esa

kuchlanganlik vektori 

r

Í

bilan tavsiflanadi. 

r

B

 va  


r

Í

 orasida  (78.5)

bog‘lanish  mavjudligini  ko‘rdik.  Magnit  singdiruvchanlik  m —

makrotoklarning magnit maydoni 

r

Í

, muhitning mikrotoklari may-

doni hisobiga necha marta o‘zgarishini ko‘rsatadi.

Sinov  savollari

1.  Magnit  induksiyasi  deb  nimaga  aytiladi?  2.  Magnit  induksiyasi

vektorining yo‘nalishi qanday bo‘ladi? 3. Konturning magnit momenti

va magnit induksiya vektorining yo‘nalishlari mos kelsa, kontur qanday

holatda bo‘ladi? 4. Magnit induksiyasining SI dagi birligi va u qanday

induksiya? 5. Magnit induksiya chiziqlari deb qanday chiziqlarga ayti-

ladi? 6. Magnit induksiya chiziqlarini qanday kuzatish mumkin? 7. Òokli

to‘g‘ri o‘tkazgich atrofidagi induksiya chiziqlari qanday bo‘ladi? 8. Magnit

induksiya chiziqlari qanday xarakterga ega? 9. Nima uchun magnit may-

donga uyurmali maydon deyiladi? 10. Magnit maydon induksiya vektori

chiziqlarining yo‘nalishi qanday aniqlanadi? 11. Bir jinsli magnit maydon

deb qanday maydonga aytiladi? 12. Induksiya chiziqlari yordamida in-

duksiya vektorining qiymatini aniqlash mumkinmi? 13. Magnit maydon

muhitga bog‘liqmi? 14. Muhitning magnit singdiruvchanligi deb qanday

kattalikka  aytiladi?  15.  Magnit  singdiruvchanlikning  SI  dagi  birligi  va

vakuumdagi qiymati qanday? 16. Magnit maydon kuchlanganligi tushun-

chasi  nima  uchun  kiritilgan?  17.  U  qanday  aniqlanadi?  18.  Magnit

doimiysining qiymati? 19. Maydonning biror nuqtasining induksiyasini

qanday topish mumkin? 20. Magnit maydon kuchlanganligining SI dagi

birligi va u qanday kuchlanganlik?  21. Magnit maydon induksiya vektori



B  nimaga  teng?  22.  Magnit  maydon  kuchlanganligi  H  nimaga  teng?

23. Magnit singdiruvchanlik m qanday fizik ma’noga ega?



79-  §.  Bio — Savar — Laplas  qonuni

M a z m u n i :  Bio—Savar—Laplas qonuni; magnit induksiya

vektori uchun superpozitsiya prinsiði; aylanma tokning magnit may-

doni; to‘g‘ri o‘tkazgichning magnit maydoni; solenoid yoki toro-

idning magnit maydoni.

Bio—Savar—Laplas qonuni. Òurli shakldagi o‘zgarmas tokning

magnit maydonlari fransuz olimlari J.Bio  (1774—1862) va F.Savar



292

(1791—1841) tomonlaridan o‘rganilgan. Òaj-

ribalar natijasi esa fransuz fizigi va matematigi

P.  Laplas  (1749—1827)  tomonidan  umum-

lashtirilgan. Ushbu qonunda I tok oqayotgan

o‘tkazgich  Dl  elementining  biror  A  nuqtada

hosil qiladigan magnit induksiya vektori qiymati

aniqlangan (142- rasm):



m m

a

p

× D ×


D =

0

2



sin

4

I



l

r

B

                     

(79.1)

bu yerda: 



r

r

— o‘tkazgichning D elementidan



A nuqtagacha bo‘lgan radius-vektor, — uning

142- rasm.

rr

A

moduli,  a —tok yo‘nalishi va 

r

r

 orasidagi burchak. (79.1) formula

Bio — Savar —Laplas qonunini ifodalaydi. DB ning yo‘nalishi o‘ng

parma qoidasiga muvofiq aniqlanadi. Agar parmaning ilgarilanma



Download 308.04 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling