Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
∂ξ
∂ y ∂ξ + ∂ x ∂η ∂ y ∂η ¾ + ∂ W ∂ x ½ ∂ 2 x ∂ξ 2 + ∂ 2 x ∂η 2 ¾ + ∂ W ∂ y ½ ∂ 2 y ∂ξ 2 + ∂ 2 y ∂η 2 ¾ . (4) formuladan foydalanib, quyidagi ifodalarni topamiz: µ ∂ x ∂ ξ ¶ 2 + µ ∂ x ∂ η ¶ 2 = µ ∂ y ∂ ξ ¶ 2 + µ ∂ y ∂ η ¶ 2 = 1 2 c 2 (ch2ξ − cos 2η), ∂ x ∂ ξ ∂ y ∂ ξ + ∂ x ∂ η ∂ y ∂ η = ∂ 2 x ∂ ξ 2 + ∂ 2 x ∂ η 2 = ∂ 2 y ∂ ξ 2 + ∂ 2 y ∂ η 2 = 0, 1 2 c 2 (ch2ξ − cos 2η) µ ∂ 2 W ∂ x 2 + ∂ 2 W ∂ y 2 ¶ = ∂ 2 W ∂ ξ 2 + ∂ 2 W ∂ η 2 . Yuqoridagi hisoblashlar natijasida (3) tenglama ∂ 2 W ∂ ξ 2 + ∂ 2 W ∂ η 2 + 1 2 c 2 χ 2 (ch2ξ − cos 2η) W = 0 (37) ko‘rinishga keladi. Agar oxirgi tenglamaning yechimini W (x, y) = F (ξ) G(η) ko‘rinishda izlasak, u holda (5) xususiy hosilali tenglama ikkita oddiy differensial tenglamaga ajraladi: d 2 F dξ 2 + (−a + 1 2 c 2 χ 2 ch2ξ)F = 0, (38) d 2 G dη 2 + (−a + 1 2 c 2 χ 2 cos 2η)G = 0. (39) Agar (6) tenglamada ξ = i˜ ξ, i = √ −1 almashtirish bajarsak, d 2 F d˜ ξ 2 + (a − 1 2 c 2 χ 2 cos 2˜ ξ)F = 0 (40) hosil bo‘ladi. Bunda c 2 χ 2 = 4q belgilashdan foydalansak, (5) va (6) bir xil ko‘rinishdagi tenglamalar standart ko‘rinishdagi Matye tenglamasiga keladi: d 2 ω d z 2 + (a − 2q cos 2z)ω = 0. (41) 25 2. Davriy o‘zgaruvchan taranglikka ega torning tebranishi. Mu- vozanat holatida biror to‘g‘ri chiziqda yotuvchi, uzunligi l bo‘lgan bir jinsli ingichka torni qaraymiz. Torning chap uchi qo‘zg‘almas sharnirli, o‘ng uchi qo‘zg‘aluvchan sharnirli bog‘langan bo‘lsin. Tor yotgan o‘q bo‘yicha yo‘nalgan va qo‘zg‘aluvchan sharnirga qo‘yilgan F (t) = T 0 (1 − 2γ cos 2ωt) kuch ta’sirida torning ko‘ndalang tebranma harakatini o‘rganamiz. Agar tor x nuqtasining t vaqtdagi muvozanat holatidan chetlashishini u(x, t) orqali belgilasak, torning holatini har bir onda u(x, t) funksiyaning grafigi shak- lida ifodalash mumkin bo‘ladi. Torning biror ds yoyiga ta’sir qiluvchi taranglik kuchlarini T 1 vertikal va T 2 gorizontal tashkil etuvchilarga ajratamiz. Ma’lumki, bu tashkil etuvchilar orasida T 1 = T 2 ∂u ∂x (42) bog‘lanish mavjud. Bu tenglikni x bo‘yicha differensiallab, ushbu ∂T 1 ∂x = T 2 ∂ 2 u ∂x 2 (43) tenglikka ega bo‘lamiz. Bundan T 1 taranglik kuchining ds yoy oxirlaridagi qiy- matlari ayirmasi T 2 ∂ 2 u ∂x 2 dx (44) ga teng bo‘lishi kelib chiqadi. Taranglik kuchining T 2 gorizontal tashkil etuvchisi tashqi qo‘yilgan kuchga teng bo‘ladi, ya’ni T 2 = T 0 (1 − 2γ cos 2ωt). Agar tebranish amplitudasi juda kichik bo‘lsa, ds o‘rniga dx qiymatni olish mumkin. Shuning uchun vertikal yo‘nalgan inersiya kuchining qiymati quyida- gi miqdorga teng ρdx ∂ 2 u ∂t 2 . (45) (12) va (13) ifodalarni tenglab ρdx ∂ 2 u ∂t 2 =T 2 ∂ 2 u ∂x 2 dx 26 yoki ∂ 2 u ∂t 2 − T 2 ρ ∂ 2 u ∂x 2 = 0 (46) tenglikka ega bo‘lamiz. Sharnirlarda vertikal ko‘chishlar bo‘lmagani uchun x = 0 da va x = l da u = 0 bo‘ladi. Shuning uchun (14) tenglamaning yechimi bu shartlarni qanoatlantirishi kerak. (14) tenglamaning yechimini u(x, t) = f (t) sin bx (47) ko‘rinishda izlaymiz. Sodda hisoblashlardan keyin f (t) funktsiya f 00 + b 2 T 0 ρ (1 − 2γ cos 2ωt)f = 0 (48) tenglikni qanoatlantirishini ko‘rsatish mumkin. Agar bu yerda z = ωt, a = b 2 T 0 ω 2 ρ , q = γb 2 T 0 ω 2 ρ = γa belgilashlarni kiritsak, (6) tenglik f 00 + (a − 2q cos 2z)f = 0 (49) ko‘rinishda ifodalanadi. 3. Massasi uzunlik birligi bo‘yicha davriy taqsimlangan torning tebranishi. Torning massasi uzunlik birligi bo‘yicha m = m 0 (1 − 2γ cos αx) qonuniyat bilan taqsimlangan bo‘lsin, bunda γ << 1. U holda (14) tenglama ∂ 2 u ∂t 2 − T 2 m 0 (1 − 2γ cos αx) ∂ 2 u ∂x 2 = 0 ko‘rinishda bo‘ladi. Bu tenglamaning yechimini u(x, t) = g(x) sin λt ko‘rinishda izlaymiz. U holda biz gλ 2 sin λt − T 2 m 0 (1 − 2γ cos αx) d 2 g dx 2 sin λt = 0 yoki g λ 2 m 0 (1 − 2γ cos αx) T 2 − d 2 g dx 2 = 0 tenglamaga ega bo‘lamiz. Bu tenglamani z = 1 2 αx, a = 4λ 2 m 0 α 2 T 2 , q = aγ 27 belgilashlar orqali ushbu d 2 g dz 2 + (a − 2q cos 2z)g = 0 (50) ko‘rinishda ifodalash mumkin. Shunday qilib, yuqoridagi davriy o‘zgaruvchan taranglikka ega torning tebranishini va massasi uzunlik birligi bo‘yicha davriy taqsimlangan torning tebranishini o‘rganish jarayonida ham biz Matye tenglamasiga duch kelar ekan- miz. 28 I BОB Xill tenglamasi uchun chegaraviy masalalar 1-§. Xill tenglamasi yechimlarining sodda asimptotikalari Quyidagi −y 00 + q(x)y = λy, x ∈ R (1.1.1) davriy koeffitsiyentli Shturm-Liuvill tenglamasiga Xill tenglamasi deyiladi. Bu yerda q(x) - π davrli haqiqiy uzluksiz funksiya, λ ∈ C - kompleks parametr. (1.1.1) differensial tenglamaning c(0, λ) = 1, c 0 (0, λ) = 0 va s(0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimlarini mos ravishda c(x, λ) va s(x, λ) orqali belgilaymiz. c(x, λ) va s(x, λ) funksiyalar mos ravishda quyidagi c(x, λ) = cos √ λx + 1 √ λ x R 0 sin √ λ(x − t)q(t)c(t, λ)dt, s(x, λ) = sin √ λx √ λ + 1 √ λ x R 0 sin √ λ(x − t)q(t)s(t, λ)dt (1.1.2) integral tenglamalarni qanoatlantirishini ko‘rsatish mumkin. Bu tenglamalarning ikkala tarafini x o‘zgaruvchi bo‘yicha differensiallab, ushbu c 0 (x, λ) = − √ λ sin √ λx + x R 0 cos √ λ(x − t)q(t)c(t, λ)dt, s 0 (x, λ) = cos √ λx + x R 0 cos √ λ(x − t)q(t)s(t, λ)dt (1.1.3) tengliklarni topamiz. Yuqoridagi integral tenglamalardan foydalanib, c(x, λ) va s(x, λ) yechimlarning mavjudligini va yagonaligini ko‘rsatish mumkin. Bu yechim- lardan tuzilgan Vronskiy determinanti uchun ushbu W {c(x, λ) , s(x, λ)} ≡ c(x, λ)s 0 (x, λ) − c 0 (x, λ)s(x, λ) = 1 tenglik o‘rinli. Chunki d dx W {c(x, λ), s(x, λ)} = 0. Avvalo c(x, λ) va s(x, λ) yechimlarning |λ| ning yetarlicha katta qiymatlar- idagi asimptotikalarini o‘rganamiz. Lemma 1.1.1. Agar q(x) ∈ C[0, π], √ λ ≡ k = σ + iτ , |k| > 2 π R 0 |q(t)|dt bo‘lsa, u holda 29 1) c(x, λ) = O(e |τ |x ), (|k| → ∞); 2) s(x, λ) = O ³ e |τ |x |k| ´ , (|k| → ∞); 3) c(x, λ) = cos kx + O ³ e |τ |x |k| ´ , (|k| → ∞); 4) s(x, λ) = sin kx k + O ³ e |τ |x |k| 2 ´ , (|k| → ∞); 5) c 0 (x, λ) = −k sin kx + O(e |τ |x ), (|k| → ∞); 6) s 0 (x, λ) = cos kx + O ³ e |τ |x |k| ´ , (|k| → ∞) baholashlar o‘rinli bo‘ladi. Isbot. 1) Quyidagi F (x, λ) = c(x, λ) e |τ |x , M (λ) = max 0≤x≤π |F (x, λ)| belgilashlarni kiritib olamiz. U holda c(x, λ) = e |τ |x F (x, λ) bo‘ladi. Buni (1.1.2) integral tenglamalarning birinchisiga qo‘yamiz: F (x, λ) = cos kx e |τ |x + 1 k x Z 0 q(t)F (t, λ) sin k(x − t) e |τ |(x−t) dt. (1.1.4) Ushbu |cos kx| ≤ e |τ |x , |sin kx| ≤ e |τ |x baholashlarni e’tiborga olsak, (1.1.4) integral tenglamadan quyidagi |F (x, λ)| ≤ 1 + 1 |k| π Z 0 |q(t)|M (λ)dt tengsizlik kelib chiqadi. Bundan ushbu M (λ) 1 − 1 |k| π Z 0 |q(t)|dt ≤ 1 (1.1.5) baholashni topamiz. Lemma shartiga ko‘ra 1 |k| π Z 0 |q(t)|dt < 1 2 , 1 − 1 |k| π Z 0 |q(t)|dt > 1 2 (1.1.6) bo‘ladi. (1.1.5) va (1.1.6) tengsizliklardan ushbu M(λ) < 2 baholash kelib chiqa- di. Bunga ko‘ra |F (x, λ)| < 2, ya’ni |c(x, λ)| < 2e |τ |x . Lemmadagi 1) tasdiq isbotlandi. 30 2) (1.1.2) integral tenglamalarning birinchisi va |c(x, λ)| < 2e |τ |x baholash yordamida ushbu ¯ ¯ ¯c(x, λ) − cos √ λx ¯ ¯ ¯ ≤ 1 |k| x Z 0 |q(t)| · |c(t, λ)| · |sin k(x − t)|dt ≤ ≤ 1 |k| x Z 0 |q(t)| · 2e |τ |x · e |τ |(x−t) dt ≤ 2 |k| x Z 0 |q(t)|dt · e |τ |x (1.1.7) tengsizlikni topamiz. Bundan c(x, λ) = cos √ λx + O µ e |τ |x |k| ¶ baholash kelib chiqadi. Lemmadagi qolgan asimptotikalar ham xuddi shunday mulohazalar yuritish orqali isbot qilinadi. Teorema 1.1.1. Agar q(x) ∈ C[0, π], √ λ ≡ k = σ + iτ bo‘lsa, u holda c(x, λ), s(x, λ), c 0 (x, λ), s 0 (x, λ) funksiyalar uchun quyidagi asimptotik formulalar o‘rinli bo‘ladi: c(x, λ) = cos kx+ 1 2k x Z 0 q(t)dt sin kx− 1 2k x Z 0 q(t) sin k(2t − x)dt+O µ e |τ |x k 2 ¶ , s(x, λ) = sin kx k − 1 2k 2 x Z 0 q(t)dt cos kx+ 1 2k 2 x Z 0 q(t) cos k(2t − x)dt+O µ e |τ |x k 3 ¶ , c 0 (x, λ) = −k sin kx+ 1 2 x Z 0 q(t)dt cos kx+ 1 2 x Z 0 q(t) cos k(2t − x)dt+O µ e |τ |x k ¶ , s 0 (x, λ) = cos kx+ 1 2k x Z 0 q(t)dt sin kx+ 1 2k x Z 0 q(t) sin k(2t − x)dt+O µ e |τ |x k 2 ¶ . (1.1.8) Isbot. Lemma 1.1.1 da c(x, λ) yechim uchun (1.1.7), ya’ni c(x, λ) = cos kx + 1 k A(x, λ), (1.1.9) |A(x, λ)| ≤ 2 x Z 0 |q(t)|dt · e |τ |x 31 baholash o‘rinli ekanligi ko‘rsatilgan edi. (1.1.9) ifodani (1.1.2) integral tenglamalarning birinchisiga qo‘yib, ushbu c(x, λ) = cos kx + 1 2k x Z 0 q(t)dt sin kx − 1 2k x Z 0 q(t) sin k(2t − x)dt+ + 1 k 2 x Z 0 q(t)A(t, λ) sin k(x − t)dt (1.1.10) tasvirni hosil qilamiz. Bu tenglikdagi oxirgi integralni baholaymiz: ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ x Z 0 q(t)A(t, λ) sin k(x − t)dt ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ x Z 0 |q(t)| · |A(t, λ)| · |sin k(x − t)|dt ≤ ≤ x Z 0 |q(t)| · 2 t Z 0 |q(s)|ds · e |τ |t e |τ |(x−t) dt = = 2e |τ |x · x Z 0 |q(t)| · t Z 0 |q(s)|ds dt = x Z 0 |q(t)|dt 2 e |τ |x . (1.1.10) tasvirda yuqoridagi baholashdan foydalansak, quyidagi asimptotikaga ega bo‘lamiz: c(x, λ) = cos kx+ 1 2k x Z 0 q(t)dt sin kx− 1 2k x Z 0 q(t) sin k(2t − x)dt+O µ e |τ |x k 2 ¶ . (1.1.8) asimptotikalarning qolganlari ham xuddi shunday isbotlanadi. Keyinchalik quyidagi tasdiqdan foydalanamiz: Lemma 1.1.2. Agar f (t) ∈ L 2 (0, x), x > 0, k = σ + iτ bo‘lsa, u holda ushbu x Z 0 f (t) cos k(2t − x)dt = o(e |τ |x ),(|k| → ∞), x Z 0 f (t) sin k(2t − x)dt = o(e |τ |x ),(|k| → ∞) asimptotikalar o‘rinli. 32 Teorema 1.1.2. Agar q(x) ∈ C 1 [0, π], √ λ ≡ k = σ + iτ bo‘lsa, u holda c(x, λ), s(x, λ), c 0 (x, λ), s 0 (x, λ) funksiyalar uchun quyidagi c(x, λ) = cos kx + 1 2k a(x) sin kx + O µ e |τ |x k 2 ¶ , (1.1.11) s(x, λ) = sin kx k − 1 2k 2 a(x) cos kx + O µ e |τ |x k 3 ¶ , (1.1.12) c 0 (x, λ) = −k sin kx + 1 2 a(x) cos kx + O µ e |τ |x k ¶ , (1.1.13) s 0 (x, λ) = cos kx + 1 2k a(x) sin kx + O µ e |τ |x k 2 ¶ (1.1.14) asimptotikalar o‘rinli bo‘ladi. Bu yerda a(x) = x Z 0 q(t)dt. Isbot. Bo‘laklab integrallash qoidasidan foydalanib, quyidagi integrallarni hisoblaymiz: x Z 0 q(t) sin k(2t − x)dt = x Z 0 q(t)d µ − cos k(2t − x) 2k ¶ = = − 1 2k [q(x) − q(0)] cos kx + 1 2k x Z 0 q 0 (t) cos k(2t − x)dt, x Z 0 q(t) cos k(2t − x)dt = x Z 0 q(t)d µ sin k(2t − x) 2k ¶ = = 1 2k [q(x) + q(0)] sin kx − 1 2k x Z 0 q 0 (t) sin k(2t − x)dt. Bu tengliklarning o‘ng tomonidagi oxirgi integrallarga lemma 1.1.2 ni qo‘llab, ushbu x Z 0 q(t) sin k(2t − x)dt = − 1 2k [ Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling