Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
π
2 )+ ³ I 0 g(x + π 2 ) + Ig 0 (x + π 2 ) ´ y(x+ π 2 )+ +I(x)g(x+ π 2 )y 0 (x+ π 2 ) = {f 00 (x) + f (x)g(x+ π 2 )+I 0 (x)g(x+ π 2 )+I 0 (x)g(x+ π 2 )+ +I(x)g 0 (x + π 2 ) o y(x + π 2 ) + n 2f 0 (x) + I 00 (x) + I(x)g(x + π 2 ) o y 0 (x + π 2 ); f 00 (x) = − I 000 2 + I 02 + II 00 ; −2I 0 (x)f (x) = +2λI 0 + I 02 − I 0 I 2 ; 2I 0 (x)g(x + π 2 ) = −2I 02 + I 0 (x)I 2 (x) 2 + 2II 0 I 00 − I 03 + 4a 2 I 0 2I 2 − 2λI 0 ; Ig 0 (x + π 2 ) = −II 00 + I 0 I 2 2 + I ½ I 00 2I − I 02 4I 2 + a 2 I 2 ¾ 0 ; − I 000 2 + I 0 I 00 I − I 03 2I 2 + 2a 2 I 0 I 2 + I · ½ II 000 − I 0 I 00 2I 2 − 2I 0 I 00 I 2 − 2II 03 4I 4 − 2a 2 I 0 I 3 ¾ = = − I 000 2 + I 0 I 00 I − I 03 2I 2 + 2a 2 I 0 I 2 + I 000 2 − I 0 I 00 2I − I 0 I 00 2I + I 03 2I 2 − 2a 2 I 0 I 2 = 0; y 00 2 = g(x)y 2 (x) = g(x) n f (x)y(x + π 2 ) + I(x)y 0 (x + π 2 ) o = = f (x)g(x)y(x + π 2 ) + I(x)g(x)y 0 (x + π 2 ). Faraz qilaylik, λ- xos qiymat, y(x)- yarimdavriy yechim bo‘lsin va koor- dinatalar sistemasini almashtirish orqali bu yechimni, y(0) = −y(π) = 1, y 0 (0) = −y 0 (π) = 0 shartni qanoatlantiradigan qilib olish mumkin. U holda y 2 (x) = T y(x) ham yarimdavriy yechim bo‘ladi. Agar ular chiziqli erkli bo‘lsa, u holda barcha xos qiymatlar ikki karrali bo‘ladi. Teskarisini faraz qilaylik, ya’ni shunday k 6= 0 o‘zgarmas son mavjud bo‘lib, ushbu y(x) = k · y 2 (x) = k h f (x)y(x + π 2 ) + I(x)y 0 (x + π 2 ) i , (1.7.15) tenglik o‘rinli bo‘lsin. U holda y 0 (x) = k · h f 0 (x)y(x + π 2 ) + f (x)y 0 (x + π 2 ) + I 0 (x)y 0 (x + π 2 )+ +I(x)y 0 (x + π 2 ) i = k · h f 0 (x)y(x + π 2 ) + (f (x) + I 0 (x))y 0 (x + π 2 )+ 94 +I 0 (x) · · −I 0 + I 2 4 + 2II 00 − I 02 + 4a 2 4I 2 − λ ¸ y(x + π 2 ) ¸ (1.7.16) tenglik o‘rinli bo‘ladi. (1.7.15) tenglikdan x = 0 da 1 = k · h f (0)y( π 2 ) + I(0)y 0 ( π 2 ) i , (1.7.17) x = π 2 da y( π 2 ) = −k f ( π 2 ) (1.7.18) tenglik kelib chiqadi. Shuningdek, (1.7.16) tenglikdan x = π 2 da y 0 ( π 2 ) = k · £ f 0 ( π 2 )y(π) + f ( π 2 )y 0 (π) + I 0 ( π 2 )y 0 (π)+ I( π 2 )y 00 (π) ¤ = = k · © −f 0 ( π 2 ) + I 0 (0) · [q e (0) + I 0 (0) − λ] ª = = −k © f 0 ( π 2 ) − I(0){q e (0) + I 0 (0) − λ} ª (1.7.19) tenglik kelib chiqadi. (1.7.18) va (1.7.19) tengliklarni (1.7.17) tenglikka qo‘yib, so‘ngra (1.7.11) va (1.7.13) tengliklardan foydalanib, 1 = −k 2 · £ f (0)f ( π 2 ) + I(0)f 0 ( π 2 ) − I 2 (0)(q e (0) + I 0 (0) − λ) ¤ = = −k 2 (λ 2 − a 2 ) (1.7.20) bo‘lishini topamiz. |λ| ≥ a da (1.7.20) tenglik bajarilmaydi, demak y 1 (x) va y 2 (x) funksiyalar (−∞; −a) ∪ (a; ∞) oraliqda chiziqli erkli, ya’ni bu oraliqdagi barcha xos qiymatlar ikki karrali bo‘ladi. Endi λ 1 va λ 2 oddiy xos qiymatlar [−a; a] kesmada bo‘lishini ko‘rsatamiz. Buning uchun, [−a; a] kesmada (1.4.1) tenglama uchun qo‘yilgan davriy chegaraviy masalaning birorta ham xos qiymati yo‘qligini ko‘rsatishimiz kerak. Faraz qilaylik, λ- xos qiymatga mos y(x)- davriy yechim bo‘lsin. Koordinatalar sistemasini almashtirish orqali bu yechimni y(0) = y(π) = 1 , y 0 (0) = y 0 (π) = 0 (1.7.21) shartni qanoatlantiradigan qilib tanlab olamiz. Agar λ- oddiy xos qiymat bo‘lsa, u holda y 1 (x) va y 2 (x) yechimlar chiziqli bog‘liq bo‘ladi. U holda yuqoridagi kabi fikr yuritib, 1 = k 2 (λ 2 − a 2 ) (1.7.22) bo‘lishini topamiz. |λ| ≤ a da (1.7.15) tenglik bajarilmaydi. Demak, davriy masalaning birorta ham oddiy xos qiymati [−a, a] kesmada joylashmagan. En- di, bu kesmada davriy masalaning birorta ham karrali xos qiymati yo‘qligini ko‘rsatamiz. Quyidagi T 2 y = T (T y) = (λ 2 − a 2 )y(x + π) (1.7.23) tenglik o‘rinli. Haqiqatan ham, T 2 y = T (T y) = T (f (x)y(x + π 2 ) + I(x)y 0 (x + π 2 )) = 95 = f (x) n f (x + π 2 )y(x + π) + I(x + π 2 )y 0 (x + π 2 ) o + +I(x) n f 0 (x + π 2 )y(x + π) + f (x + π 2 )y 0 (x + π)+ +I 0 (x + π 2 )y 0 (x + π) + I(x + π 2 )y 00 (x + π) o = (λ 2 − a 2 )y(x + π) . Endi, ϕ(x) = T y(x) deb belgilasak, u holda (1.7.13) va (1.7.23) dan ϕ(x) = f (x)y(x + π 2 ) + I(x)y 0 (x + π 2 ) (1.7.24) va (λ 2 − a 2 )y(x + π) = f (x)ϕ(x + π 2 ) + I(x)ϕ 0 (x + π 2 ) (1.7.25) kelib chiqadi. (1.7.4) va (1.7.24) tengliklarni mos ravishda ϕ(x + π 2 ) va y(x + π 2 ) larga ko‘paytirib, bir-biridan ayirsak, ϕ(x)ϕ(x + π 2 ) − (λ 2 − a 2 )y(x + π)y(x + π 2 ) = −I(x) ω (1.7.26) tenglik kelib chiqadi. Bu yerda ω(x) = y(x + π 2 )ϕ 0 (x + π 2 ) − y 0 (x + π 2 )ϕ(x + π 2 ). y(x) va ϕ(x) funksiyalarning Vronskiani o‘zgarmas bo‘lishi kerak. Biroq, agar λ- davriy masalaning xos qiymati bo‘lsa, unga mos xos funksiya π davrli bo‘lishi kerak. U holda (1.7.25) tenglik ϕ(x)ϕ(x + π 2 ) − (λ 2 − a 2 )y(x)y(x + π 2 ) = −I(x) ω (1.7.27) ko‘rinishga keladi. (1.7.26) tenglikda x → x + π 2 desak ϕ(x)ϕ(x + π 2 ) − (λ 2 − a 2 )y(x)y(x + π 2 ) = −I(x + π 2 ) ω = I(x)ω (1.7.28) tenglikga ega bo‘lamiz. (1.7.26) va (1.7.27) tengliklarni solishtirib, ∀λ larda ω = 0 bo‘lishini topamiz va bundan y(x) va ϕ(x) = T y(x) funksiyalar chiziqli bog‘liq ekanligi kelib chiqadi. U holda T y = ky, T 2 y = k 2 y ekanligidan va (1.7.23) ga ko‘ra λ 2 ≥ a 2 bo‘lishini topamiz. Shuning uchun davriy chegaraviy masalan- ing xos qiymatlari (−a, a) dan tashqarida yotadi. Demak, davriy chegaraviy masalaning birorta ham xos qiymati (−a, a) da yo‘qligidan, yarimdavriy chegar- aviy masalaning faqat λ 1 vaλ 2 oddiy xos qiymatlari yotishi kelib chiqadi. Yuqoridagi teoremalardan foydalanib quyidagi misollarni yechamiz. Misol 1. Ushbu y 0 (x) = exp x Z 0 I(t)dt 96 funksiya (1.6.19) tenglama uchun qo‘yilgan davriy chegaraviy masalaning λ = λ 0 xos qiymatiga mos keluvchi xos funksiyasi bo‘lishini tekshiring. Yechilishi. Berilgan funksiyadan ikki marta hosila olib, (1.6.19) tenglamani va davriy chegaraviy shartlarni qanoatlantirishini tekshiramiz: y 0 0 (x) = I(x) exp x Z 0 I(t)dt , y 00 0 (x) = ¡ I 0 (x) + I 2 (x) ¢ exp x Z 0 I(t)dt . λ = λ 0 ekanligini hisobga olib, yuqoridagi hosilalarni (1.6.19) tenglamaga qo‘ysak, y 00 + [λ − λ 0 − I 0 (x) − I 2 (x)]y(x) = y 00 + ¡ −I 0 (x) − I 2 (x) ¢ y(x) = ¡ I 0 (x) + I 2 (x) ¢ exp ½ x R 0 I(t)dt ¾ + ¡ −I 0 (x) − I 2 (x) ¢ exp ½ x R 0 I(t)dt ¾ = 0 tenglik hosil bo‘ladi. Endi y 0 (x) = exp ½ x R 0 I(t)dt ¾ funksiya davriy chegaraviy shartlarni, ya’ni y 0 (0) = y 0 (π), y 0 (0) = y 0 (π) qanoatlantirishini ko‘rsatamiz. Buning uchun I(x + π 2 ) = −I(x) ayniyatdan foy- dalanib, quyidagi integralni hisoblaymiz: π Z 0 I(x)dx = π 2 Z 0 I(x)dx + π Z π 2 I(x)dx = π 2 Z 0 I(x)dx + π 2 Z 0 I(t + π 2 )dt = = π 2 Z 0 I(x)dx − π 2 Z 0 I(x)dx = 0. Nihoyat, quyidagi y 0 (0) = exp 0 Z 0 I(t)dt = 1, y 0 (π) = exp π Z 0 I(t)dt = 1, y 0 0 (0) = I(0) exp 0 Z 0 I(t)dt = I(0), y 0 0 (π) = I(π) exp π Z 0 I(t)dt = I(π), I(π) = I(0) tengliklarga asosan, davriy chegaraviy shartlarning bajarilishi o‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdi. Shunday qilib, berilgan funksiya (1.6.19) tenglamani ham, davriy chegar- aviy shartlarni ham qanoatlantirar ekan. Demak berilgan funksiya xos funksiya bo‘ladi. 97 Misol 2. Agar (1.4.1) tenglamaning q(x) kˆıeffitsiyenti uchun, ushbu q(x) = c + I 0 (x) + I 2 (x) tasvir o‘rinli bo‘lsa, u holda (1.4.1) tenglama uchun qo‘yilgan davriy chegaraviy masalaning (y(0) = y(π), y 0 (0) = y 0 (π)) barcha λ > c xos qiymatlari ikki karrali bo‘ladi, degan fikr to‘g‘rimi? Bu yerda I(x)-ushbu I(x + π 2 ) = −I(x) shartni qanoatlantiruvchi uzluksiz, differentsiallanuvchi funksiya. Yechilishi. Koeffitsiyenti q(x) = c+I 0 (x)+I 2 (x) bo‘lgan (1.4.1) tenglaman- ing yechimini y(x) = exp ½ x R 0 I(t)dt ¾ ko‘rinishda izlaymiz. Misol 1 dan ma’lumki, bu funksiya davriy chegaraviy shartlarni qanoatlantiradi. Bu funksiyadan ikki marta hosila olamiz: y 0 0 (x) = I(x) exp x Z 0 I(t)dt , y 00 0 (x) = ¡ I 0 (x) + I 2 (x) ¢ exp x Z 0 I(t)dt . Bu hosilalarni ushbu y 00 + [λ − − I 0 (x) − I 2 (x)]y(x) = 0 tenglamaga qo‘ysak, quyidagi y 00 + [λ − − I 0 (x) − I 2 (x)]y(x) = ¡ I 0 (x) + I 2 (x) ¢ exp ½ x R 0 I(t)dt ¾ + ¡ λ − − I 0 (x) − I 2 (x) ¢ exp ½ x R 0 I(t)dt ¾ = (λ − ) exp ½ x R 0 I(t)dt ¾ = 0 tenglik hosil bo‘ladi. Bundan esa λ = bo‘lishi kelib chiqadi. Teoremaga ko‘ra = λ 0 bo‘ladi. Misol 3. Potentsiali q(x) = 8 + 8 cos 2x − 8 cos 4x bo‘lgan Xill tenglamasi uchun qo‘yilgan (y(0) = y(π), y 0 (0) = y 0 (π)) davriy masalaning eng kichik xos qiymati nolga tengligini ko‘rsating. Yechilishi. q(x) funksiya uchun yozilgan Furye qatoriga ko‘ra a 0 = 8, a 1 = 8, b 1 = 0, a 2 = −8, b 2 = 0 bo‘ladi. (1.6.4) tenglikka asosan, I(x) = 4 sin 2x bo‘ladi. Endi (1.6.7) tenglikdan λ 0 ni hisoblaymiz: λ 0 = a 0 − 1 π π R 0 I 2 (x)dx = 8 − 1 π π R 0 (4 sin 2x) 2 dx = 8 − 16 π π R 0 sin 2 2xdx = = 8 − 16 π π R 0 1−cos 4x 2 dx = 8 − 16 π ¡ 1 2 x − 1 8 sin 4x ¢ | π 0 = 8 − 16π 2π = 0 . Demak, λ 0 = 0. Misol 4. Potensiali q(x) = 8 + 8 cos 2x − 8 cos 4x bo‘lgan Xill tenglamasi uchun qo‘yilgan (y(0) = y(π), y 0 (0) = y 0 (π)) davriy chegaraviy masalaning eng kichik xos qiymatiga y 0 (x) = e 2−2 cos 2x xos funksiya mos kelishini tekshiring. 98 Yechilishi. y 0 (x) = e 2−2 cos 2x funksiya λ 0 = 0 eng kichik xos qiymatga mos keluvchi xos funksiya bo‘lishi uchun, potensiali q(x) = 8 + 8 cos 2x − 8 cos 4x bo‘lgan (1.4.1) tenglamani va davriy chegaraviy shartlarni qanoatlantirishini tek- shiramiz. Buning uchun bu funksiyaning birinchi va ikkinchi tartibli hosilalarini hisoblaymiz: y 0 0 (x) = 4 sin 2xe 2−2 cos 2x , y 00 0 (x) = ¡ 8 cos 2x + 16 sin 2 2x ¢ e 2−2 cos 2x . Bu hosilalarni ushbu −y 00 + (8 + 8 cos 2x − 8 cos 4x) y = λ 0 y, λ 0 = 0 tenglamaga qo‘ysak, − ¡ 8 cos 2 Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling