Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
00
(0) = g 0 (π) = g 00 (π) = 0 shartlarni qanoatlantiruvchi ixtiyoriy funksiya bo‘lsin. Endi f n (x) ketma-ketlikni quyidagicha aniqlaymiz: f n (x) = b n ψ(x)h n (x), x ∈ R, h n (x) = 1 , |x| ≤ (n − 1)π, g(nπ − |x|), (n − 1)π < x ≤ nπ, 0, |x| > nπ. Bu yerda b n sonlar ketma-ketligi kf n (x)k = 1 shartdan foydalanib topiladi. (2.2.2) shartdan foydalanib b n ∼(2n π Z 0 |ψ(x)| 2 dx) − 1 2 , n → ∞ 112 ekanligini ko‘rsatish mumkin. Aniqlanishiga ko‘ra f n (x) ∈ D(H) va (H − λ 0 I)f n (x) = −b n [2ψ 0 (x)h 0 n + ψ(x)h 00 n (x)] o‘rinli bo‘ladi. Oxirgi tenglikdan foydalanib, ushbu k(H − λ 0 I)f n (x)k ≤ |b n |[2kψ 0 (x)h 0 n k + kψ(x)h 00 n (x)k] ≤ αb n tengsizlikni hosil qilamiz. Bu yerda α musbat soni n ga bog‘liq emas. Bundan k(H − λ 0 I)f n (x)k → 0, n → ∞ bo‘lishi kelib chiqadi. Demak, λ 0 ∈ σ(H). Endi σ(H) ⊂ E ekanini ko‘rsatamiz. Agar λ 0 ∈ σ(H) bo‘lsa, u holda λ 0 ∈ E bo‘lishini ko‘rsatish yetarli. Faraz qilaylik, λ 0 ∈ σ(H) bo‘lib, λ 0 / ∈ E bo‘lsin. U holda faqat quyidagi hollar bo‘lishi mumkin: 1) λ 0 ∈ (−∞, ∞) va |∆(λ 0 )| > 2; 2) Imλ 0 6= 0 va ∆(λ 0 ) - haqiqiy; 3) Imλ 0 6= 0 va ∆(λ 0 ) - kompleks. Bunda ∆(λ) = c(π, λ) + s 0 (π, λ) bo‘lib, c(x, λ) va s(x, λ) funksiyalar mos ravishda (2.2.1) Xill tenglamasining c(0, λ) = 1, c 0 (0, λ) = 0; s(0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimlaridan iborat. Yuqoridagi uchta holni alohida ko‘rib chiqamiz. Bu holda ∆(λ 0 ) > 2 yoki ∆(λ 0 ) < −2 bo‘ladi. Avvalo, ∆(λ 0 ) > 2 holini qaraylik. Birinchi paragrafdagi mulohazalarga asosan, bu holda (2.2.1) Xill tengla- masi ikkita nolmas ψ 1 (x) = e µ x P 1 (x), ψ 2 (x) = e −µ x P 2 (x) (2.2.3) chiziqli erkli yechimlarga ega bo‘ladi. Bu yerda µ ∈ R, µ 6= 0, P k (x + π) = P k (x), k = 1, 2 bo‘lib, µ > 0 deb olish mumkin. Bu yechimlar yordamida Grin funksiyasini tuzib olamiz: G(x, ξ, λ 0 ) = 1 c ½ ψ 1 (x)ψ 2 (ξ), ξ < x, ψ 1 (ξ)ψ 2 (x), ξ > x. (2.2.4) Bunda c = ψ 0 1 (x)ψ 2 (x) − ψ 1 (x)ψ 0 2 (x) = const. Endi, quyidagi formula orqali aniqlangan A integral operatorni qaraylik: Af (x) = ∞ Z −∞ G(x, ξ, λ 0 )f (ξ)dξ . (2.2.5) 113 A operator L 2 (R) fazoni L 2 (R) fazoga akslantiruvchi chiziqli, chegaralangan operator bo‘lishini ko‘rsatamiz. (2.2.3)-(2.2.5) tengliklardan foydalanib, |Af (x)| ≤ M 2 c {G 1 (x) + G 2 (x)} (2.2.6) munosabatni olish mumkin. Bu yerda M = max ½ max 0≤x≤π |(P 1 (x)|, max 0≤x≤π |(P 2 (x)| ¾ , G 1 (x) = e −µ x x Z −∞ e µ ξ |f (ξ)|dξ, G 2 (x) = e µ x ∞ Z x e −µ ξ |f (ξ)|dξ. Bo‘laklab integrallash qoidasini qo‘llab, N 2 R −N 1 G 2 1 (x)dx = N 2 R −N 1 e −2µ x µ x R −∞ e µ ξ |f (ξ)|dξ ¶ 2 dx = 1 2µ © G 2 1 (−N 1 ) − G 2 1 (N 2 ) ª + 1 µ N 2 R −N 1 G 1 (x)f (x)dx ≤ G 2 1 (−N 1 ) 2µ + 1 µ ( N 2 R −N 1 G 2 1 (x)dx N 2 R −N 1 |f (x)| 2 dx ) 1 2 (2.2.7) ekanligini keltirib chiqaramiz. Bu yerda N 1 > 0, N 2 > 0 - ixtiyoriy sonlar. Koshi- Bunyokovskiy tengsizligidan foydalanib, G 1 (−N 1 ) = e µ N 1 −N 1 Z −∞ e µ ξ |f (ξ)|dξ ≤ 1 √ 2µ −N 1 Z −∞ |f (ξ)| 2 dξ 1 2 1 2 → 0, N 1 → ∞ bo‘lishini topamiz. Shuning uchun N 1 → ∞, N 2 → ∞ bo‘lganda limitga o‘tib, (2.2.7) tenglikdan ushbu ∞ Z −∞ G 2 1 (x)dx 1 2 ≤ 1 µ ∞ Z −∞ |f (x)| 2 dx 1 2 baholashni hosil qilamiz. Xuddi shunday tengsizlikni G 2 (x) funksiya uchun ham olish mumkin. Oxirgi mulohazalar va (2.2.6) munosabatdan A operatorning chegaralanganligi kelib chiqadi. Quyidagi tengliklarning bajarilishi ravshan: (H − λ 0 I)Af (x) = f (x), ∀f (x) ∈ L 2 (R), (2.2.8) 114 A(H − λ 0 I)f (x) = f (x), ∀f (x) ∈ D(H). (2.2.9) (2.2.8) tenglikdan (H −λ 0 I) operatorning qiymatlar to‘plami L 2 (R) fazodan, (2.2.9) tenglikdan esa Ker(H − λ 0 I) = {0} ekanligi kelib chiqadi. Bundan, esa L 2 (R) fazoda aniqlangan (H − λ 0 I) −1 teskari operatorning mavjudligi va (H − λ 0 I) −1 = A ekanligi kelib chiqadi. Shuning uchun λ 0 soni H operatorning regulyar nuqtasi bo‘ladi, ya’ni λ 0 / ∈ σ(H). Bu ziddiyat λ 0 ∈ E ekanligini ko‘rsatadi. Keyingi hollarni ham xuddi shunday mulohaza yuritish bilan isbotlash mumkin. Natija 2.2.1. H operatorning spektri uzluksiz bo‘lib, u E = ∞ S m=0 I m , I m = [λ 2m , λ 2m+1 ], m = 0, 1, 2, ... to‘plamdan iborat bo‘ladi. Ushbu Λ 0 = (−∞, λ 0 ), Λ k = (λ 2k−1 , λ 2k ), k ≥ 0 intervallar H operatorning lakunalaridan iborat bo‘ladi. Bunda λ 0 , λ 4k−1 , λ 4k - davriy, λ 4k−3 , λ 4k−2 - yarim- davriy chegaraviy masalaning xos qiymatlaridan iborat. 3-§. Yoyilma formulasi Ushbu Ly ≡ −y 00 + q(x)y = λy, x ∈ R (2.3.1) Xill tenglamasini qaraylik. Bunda q(x)- π davrli, haqiqiy, uzluksiz funksiya, λ ∈ C - kompleks parametr. c(x, λ) va s(x, λ) orqali mos ravishda (2.3.1) tenglamaning c(0, λ) = 1, c 0 (0, λ) = 0; s(0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 (2.3.2) Boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimlarini belgilaymiz. Shu bobning birinchi paragrafida Xill tenglamasining ψ 1 (x, λ) = c(x, λ) + m + (λ)s(x, λ) ∈ L 2 (−∞; 0), ψ 2 (x, λ) = c(x, λ) + m − (λ)s(x, λ) ∈ L 2 (0; ∞), λ ∈ C\R (2.3.3) Floke yechimlari tuzilgan edi. Bu yerda m ± (λ) = s 0 (π, λ) − c(π, λ) ± i p 4 − ∆ 2 (λ) 2s(π, λ) , (2.3.4) ∆(λ) = c(π, λ) + s 0 (π, λ). Qaralayotgan holda q(x) - haqiqiy, uzluksiz, davriy funksiya bo‘lganligi sababli Xill tenglamasi uchun Veylning nuqtasi holi o‘rinli bo‘ladi. Shuning uchun G.Veyl teoremasiga ko‘ra ψ 1 (x, λ), ψ 2 (x, λ), λ ∈ C\R funksiyalar (2.3.1) tenglamaning Veyl yechimlaridan, m + (λ) va m − (λ) - funksiyalar esa Veyl- Titchmarsh funksiyalaridan iborat bo‘ladi. 115 Mazkur paragrafda ixtiyoriy f (x) ∈ C ∞ 0 (R) funksiyani Xill tenglamasin- ing c(x, λ) va s(x, λ) yechimlari bo‘yicha Furye integraliga yoyish masalasi bilan shug‘ullanamiz. Bu masala umimiy holda, ya’ni q(x) ∈ C(R) - haqiqiy uzluksiz funksiya bo‘lganda, ilk bor G.Veyl tomonidan yechilgan va ushbu [146], [161], [151], [416], [328] – monografiyalarda bayon qilingan. Aytaylik f (x) ∈ C ∞ 0 (R) - ixtiyoriy silliq, finit funksiya bo‘lsin. U holda quyidagi yoyilma o‘rinli bo‘ladi [125]: f (x) = ∞ R −∞ {F (λ)c(x, λ)dρ 11 (λ) + [F (λ)s(x, λ) + G(λ)c(x, λ)]dρ 12 (λ)+ +G(λ)s(x, λ)dρ 22 (λ)}. (2.3.5) Bu yerda ρ ij (λ), i, j = 1, 2 funksiyalar ρ(λ) = kρ ij (λ)k, ρ 12 (λ) = ρ 21 (λ), λ ∈ R spektral matritsa-funksiyaning elementlaridan iborat bo‘lib, ular uchun ρ jk (β) − ρ jk (α) = −lim n→0 1 π β Z α Im{M jk (x + iu)}dx (2.3.6) Titchmarsh-Kodaira formulalari o‘rinli. Bunda ρ(λ) = kρ ij (λ)k simmetrik va monoton kamaymaydigan matritsa-funksiya bo‘lib, uning elementlari ρ 2 12 (∆) ≤ ρ 11 (∆)ρ 22 (∆) tengsizlikni qanoatlantiradi. Bu yerda ∆ = (α, β), ρ ij (∆) = ρ ij (α) − ρ ij (β), α va β nuqtalar ρ(λ) matritsa-funksiyaning uzluksizlik nuqtalari. (2.3.6) tenglikdagi M ij (z), i, j = 1, 2 funksiyalar quyidagicha aniqlanadi: M 11 (z) = ¡ m + (z) − m − (z) ¢ −1 , M 12 (z) = 1 2 m + (z) + m − (z) m + (z) − m − (z) , (2.3.7) M 22 (z) = m + (z) · m − (z) m + (z) − m − (z) . Bu funksiyalar ushbu M 11 (z)M 22 (z) − M 2 12 (z) = − 1 4 (2.3.8) Rofe-Beketov ayniyati deb yuritiladigan ayniyatni qanoatlantirishlari ravshan. 116 (2.3.6) formulaga Stiltes almashtirishini qo‘llasak, quyidagi integral tasvirlar hosil bo‘ladi: M 11 (z) = ∞ Z −∞ dρ 11 (λ) z − λ , M 12 (z) = ∞ Z −∞ dρ 12 (λ) z − λ , M 22 (z) = ∞ Z −∞ µ 1 z − λ + 1 1 + λ 2 ¶ dρ 22 (λ) + a. (2.3.9) Bu yerdagi a o‘zgarmas son ushbu M 22 (z) = − i 2 √ z + o(1), (z → i∞) (2.3.10) tenglik yordamida aniqlanadi. Shu yerda, 1967 – yilda F.S.Rofe-Beketov [225] tomonidan isbotlangan quyidagi teoremani isbotsiz keltiramiz: Teorema 2.3.1. (1967- yil, Rofe-Beketov). ρ(λ) = kρ ij (λ)k, i, j = 1, 2 matritsa-funksiya biror −y 00 + q(x)y = λy, x ∈ R Shturm-Liuvill tenglamasining spektral matritsa-funksiyasi bo‘lishi uchun quyidagi shartlarning bajarilishi zarur va yetarli: 1) Imz > 0 bo‘lganda (2.3.9) funksiyalar mavjud va ular (2.3.8) Rofe-Beketov ayniyatini qanoatlantiradi. 2) Ushbu m + (z) = 1 2 + M 12 (z) M 11 (z) , m − (z) = − 1 2 + M 12 (z) M 11 (z) (2.3.11) funksiyalar mos ravishda biror ½ −y 00 + q + (x)y = λy, 0 ≤ x < ∞, y(0) = 0 va ½ −y 00 + q − (x)y = λy, −∞ < x ≤ 0, y(0) = 0 Shturm-Liuvill chegaraviy masalalarining Veyl-Titchmarsh funksiyalari bo‘ladi. Bu teoremaning isboti [159], [328] monografiyalarda keltirilgan. Endi (2.3.1) Xill tenglamasi uchun topilgan Veyl-Titchmarshning m ± (λ)- funksiyalarining (2.3.4) ko‘rinishidan foydalanib, (2.3.6) va (2.3.7) formulalardan, avvalo, M 11 (z) = −is(π, z) p 4 − ∆ 2 (z) , M 22 (z) = ic 0 (π, z) p 4 − ∆ 2 (z) , M 12 (z) = −i s 0 (π, z) − c(π, z) 2 p 4 − ∆ 2 (z) , (2.3.12) 117 so‘ngra dρ 11 (λ) dλ = ( s(π,λ) πσ k √ 4−∆ 2 (λ) , λ ∈ E, 0, λ / ∈ E, dρ 12 (λ) dλ = ( s 0 (π,λ)−c(π,λ) 2πσ k √ 4−∆ 2 (λ) , λ ∈ E, 0, λ / ∈ E, dρ 22 (λ) dλ = ( −c 0 (π,λ) πσ k √ 4−∆ 2 (λ) , λ ∈ E, 0, λ / ∈ E (2.3.13) tengliklarni topamiz. Bu yerda σ k = 1, yoki σ k = −1, hamda E = [λ 0 , λ 1 ] ∪ [λ 2 , λ 3 ]∪...∪[λ 2n , λ 2n+1 ]∪... . (2.3.13) tengliklar bilan aniqlangan ρ ij (λ), i, j = 1, 2 funksiyalarni mos ravishda (2.3.5) yoyilmaga qo‘yib, ixtiyoriy f (x) ∈ C ∞ 0 (R) funksiyaning c(x, λ) va s(x, λ) bazis yechimlarga mos keluvchi ushbu f (x) = 1 π R E ½ F (λ) s(π,λ) σ k √ 4−∆ 2 (λ) c(x, λ)+ +[F (λ)s(x, λ) + G(λ)c(x, λ)] s 0 (π,λ)−c(π,λ) 2σ k √ 4−∆ 2 (λ) − −G(λ) c 0 (π,λ) σ k √ 4−∆ 2 (λ) s(x, λ)}dλ (2.3.14) spektral yoyilmasini keltirib chiqaramiz. Bu yerda p 4 − ∆ 2 (λ) ildiz oldidagi σ k ishora spektrning birinchi (λ 0 , λ 1 ) intervalida s(π, λ) funksiyaning ishorasi bilan bir xil tanlanadi, jumladan σ 1 = 1 deb olinadi. Qolgan intervallarda p 4 − ∆ 2 (λ) ildiz ishorasi analitik davom qildirish usuli yordamida aniqlanadi va ishoralarning almashinib kelishiga ishonch hosil qilinadi. Endi quyidagi muhim xususiy hol bilan tanishamiz. Ta’rif 2.3.1. Agar biror N > 0 soni uchun λ 2j−1 < λ 2j , j = 1, 2, ..., N ; λ 2j−1 = λ 2j , j ≥ N + 1 munosabatlar bajarilsa, u holda Xill tenglamasining q(x)-potensialiga chekli zonali (N-zonali) deyiladi. Agar ξ 1 < ξ 2 < ... va τ 0 < τ 1 < ... lar mos ravishda s(π, λ) = 0 hamda c 0 (π, λ) = 0 tenglamalarning ildizlari bo‘lsa, u holda har bir chekli [λ 2n−1 , λ 2n ] lakunada faqat bitta ξ n va τ yotadi, ya’ni ξ n va τ n ∈ [λ 2n−1 , λ 2n ] bo‘lishi birinchi bobning uchinchi paragrafida ko‘rsatilgan edi. Shuning uchun, agar λ 2j−1 = λ 2j bo‘lsa, u holda ξ j = τ j = λ 2j−1 = λ 2j bo‘lib, ushbu s(π, λ) = P (λ) ∞ Q j=N +1 ³ 1 − λ ξ j ´ , −c 0 (π, λ) = S(λ) ∞ Q j=N +1 ³ 1 − λ ξ j ´ , 1 4 £ 4 − ∆ 2 (λ) ¤ = R(λ) Ã ∞ Q j=N +1 ³ 1 − λ ξ j ´ ! 2 (2.3.15) 118 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling