Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
π, λ) =
= e −µ(x+π) [aψ 1 (x, λ) + ρϕ(x, λ)] − a πρ xP 1 (x, λ) − a ρ P 1 (x, λ) = = ae −µ(x+π) ψ 1 (x, λ) + e −µ(x+π) ρϕ(x, λ) − a πρ xP 1 (x, λ) − a ρ P 1 (x, λ) = = ae −µ(x+π) ψ 1 (x, λ) + e −µ(x+π) e πµ ϕ(x, λ) − a πρ xP 1 (x, λ) − a ρ P 1 (x, λ) = = ae −µπ P 1 (x, λ) + e −µ x ϕ(x, λ) − a πρ xP 1 (x, λ) − a ρ P 1 (x, λ) = P 2 (x, λ). Demak, bu holda (2.1.1) tenglama yechimlarining fundamental sistemasi ushbu ψ 1 (x, λ) = e µ x P 1 (x, λ), ϕ(x, λ) = e µ x ½ P 2 (x, λ) + a πρ x · P 1 (x, λ) ¾ ko‘rinishda bo‘lar ekan. Xususan, ∆(λ) = 2 holda ρ 1 = ρ 2 = 1, µ = 0 bo‘lib, (2.1.1) tenglamaning chiziqli erkli yechimlari ψ 1 (x, λ) = P 1 (x, λ), ϕ(x, λ) = P 2 (x, λ) + x · ψ 1 (x, λ) ko‘rinishda bo‘ladi. ∆(λ) = −2 holda esa ρ 1 = ρ 2 = −1, µ = i bo‘lib, (2.1.1) tenglamaning chiziqli erkli yechimlari ψ 1 (x, λ) = e ix P 1 (x, λ), ϕ(x, λ) = e ix P 2 (x, λ) + x · ψ 1 (x, λ) ko‘rinishda bo‘ladi. Shunday qilib, λ ning tayinlangan qiymatida (2.1.1)+(2.1.2) Xill tenglamasi uchun quyidagi Floke – Liyapunov teoremasi o‘rinli: 106 Teorema 2.1.1. (Floke-Liyapunov) Xill tenglamasi yechimlarining funda- mental sistemasi ψ 1 (x, λ) = e µ 1 x P 1 (x, λ), ψ 2 (x, λ) = e µ 2 x P 2 (x, λ) yoki ψ 1 (x, λ) = e µ 1 x P 1 (x, λ), ψ 2 (x, λ) = e µ 1 x [xP 1 (x, λ) + P 3 (x, λ)] ko‘rinishda bo‘ladi. Bu yerda P j (x, λ), j = 1, 2, 3 - π davrli funksiyalar. Ta’rif 2.1.1. Agar λ parametrning haqiqiy qiymatida (2.1.1) tenglaman- ing barcha yechimlari (−∞, ∞) oraliqda chegaralangan bo‘lsa, (2.1.1) tenglama turg‘un deyiladi, agar barcha nolmas yechimlar (−∞, ∞) oraliqda chegaralanma- gan bo‘lsa, (2.1.1) tenglama turg‘unmas deyiladi, agar (2.1.1) tenglama chegar- alangan nolmas yechimga ega bo‘lib, u bilan chiziqli erkli bo‘lgan yechim chegar- alanmagan bo‘lsa, (2.1.1) tenglama shartli turg‘un deyiladi. Bu ta’rifdan ko‘rinadiki, λ ∈ R parametrning berilgan qiymatida |∆(λ)| < 2 bo‘lganda, (2.1.1) tenglama turg‘un, |∆(λ)| > 2 bo‘lganda esa turg‘unmas bo‘ladi. Agar |∆(λ)| = 2 bo‘lsa, u holda c 0 (π, λ) = s(π, λ) = 0 bo‘lganda (2.1.1) tenglama turg‘un, aks holda shartli turg‘un bo‘ladi. Har bir tayinlangan x ∈ (−∞, ∞) da (2.1.1) tenglama bazis yechimlari c(x, λ), s(x, λ) va ularning c 0 (x, λ),s 0 (x, λ) hosilalari λ ∈ C parametrning 1 2 tart- ibli butun funksiyasi bo‘lgani sababli, ∆(λ) = c(π, λ) + s 0 (π, λ) ham 1 2 tartibli butun funksiyasi bo‘lishi lemma 1.1.2 da ko‘rsatilgan edi. Xususan, ∆(λ) uzluksiz funksiya bo‘lgani uchun 0 E = {λ ∈ R : −2 < ∆(λ) < 2} – haqiqiy λ o‘qda ochiq to‘plam bo‘ladi. Bu to‘plamni o‘zaro kesishmaydigan sanoqlita ochiq intervallarn- ing birlashmasi ko‘rinishida yozish mumkin: 0 E = (λ 0 , λ 1 ) ∪ (λ 2 , λ 3 ) ∪ (λ 4 , λ 5 ) ∪ ... ∪ (λ 2n , λ 2n+1 ) ∪ ... Yuqoridagi ta’rif 2.1.1 dan ko‘rinadiki, agar λ ∈ 0 E bo‘lsa, u holda (2.1.1) tenglama turg‘un bo‘ladi. Bu yerdagi (λ 2n , λ 2n+1 ), n ≥ 0 ochiq intervallarga zonalar, yoki tenglamaning turg‘unlik intervallari deyiladi. Ushbu E = {λ ∈ R : −2 ≤ ∆(λ) ≤ 2} to‘plam sanoqlita kesmalarning birlashmasidan iborat bo‘lishi ravshan: E = [λ 0 , λ 1 ] ∪ [λ 2 , λ 3 ] ∪ [λ 4 , λ 5 ] ∪ ... ∪ [λ 2n , λ 2n+1 ] ∪ ... Xuddi shuningdek G = {λ ∈ R : ∆(λ) > 2} = R\E = (−∞, λ 0 )∪(λ 1 , λ 2 )∪(λ 3 , λ 4 )∪...∪(λ 2n−1 , λ 2n )∪... 107 to‘plam (2.1.1) tenglamaning turg‘unmaslik intervallari, yoki taqiqlangan zon- alari, yoki lakunalari deyiladi. Bu yerda λ j lar (2.1.1) tenglamaga qo‘yilgan davriy va yarimdavriy chegaraviy masalalarining xos qiymatlaridan, ya’ni ∆(λ) ∓ 2 = 0 tenglamaning ildizlaridan iborat. Endi p ∆ 2 (λ) − 4 ildizni C\E sohada golomorf shohchasini ajratish bilan shug‘ullanamiz. Buning uchun, avvalo, C kompleks tekislikni E to‘plam bo‘yicha qirqib chiqamiz. Natijada hosil bo‘lgan sohani Λ bilan belgilaymiz. U holda p ∆ 2 (λ) − 4 ildizning Λ = C\E sohada aniqlangan golomorf shohchasini no- linchi lakunada, ya’ni λ ∈ (−∞, λ 0 ) bo‘lganda p ∆ 2 (λ) − 4 > 0 qilib tanlaymiz. Bu yerda ∆(λ) > 2, λ ∈ (−∞, λ 0 ). E ± orqali E to‘plam (zo‘nalar) bo‘yicha qirqimning yuqori va pastki qirg‘oqlarini belgilaymiz. Ushbu p ∆ 2 (λ) − 4 funksiya argumentining E + bo‘ylab o‘zgarishini o‘rga- namiz. Harakatni nolinchi λ ∈ (−∞, λ 0 ) lakunadan boshlaymiz va λ 0 nuqtaning yuqorisidan o‘tib I + 1 = [λ 0 , λ 1 ] ga tushamiz. Bu yerda ˙ ∆(λ) = −s(π, λ) π Z 0 · c(t, λ) − c(π, λ) − s 0 (π, λ) 2s(π, λ) s(t, λ) ¸ 2 dt + 4 − ∆ 2 (λ) s 2 (π, λ) π Z 0 s 2 (t, λ)dt formuladan va c(t, λ), s(t, λ) funksiyalarning chiziqli erkli ekanligidan foydalanib, ˙ ∆(λ 0 ) 6= 0 ekanligini ko‘rsatish mumkin. Shuning uchun ∆(λ) − 2 = ˙ ∆(λ)(λ − λ 0 )[1 + o(1)] funksiyaning argumenti λ 0 nuqtadan o‘tishda π ga o‘zgaradi, arg p ∆ 2 (λ) − 4 esa π 2 ga o‘zgaradi. Bundan p ∆ 2 (λ) − 4 = i ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ , λ ∈ I + 1 tenglik kelib chiqadi. Agar λ 1 6= λ 2 bo‘lsa, u holda ˙ ∆(λ 1 ) 6= 0, ˙ ∆(λ 2 ) 6= 0 bo‘lib, λ 1 va λ 2 nuqtalarni aylanib o‘tishda har gal arg(∆(λ) + 2) ning qiymati π ga o‘zgaradi, arg p ∆ 2 (λ) − 4 ning qiymati esa π 2 ga o‘zgaradi. Shuning uchun p ∆ 2 (λ) − 4 < 0 , λ ∈ (λ 1 , λ 2 ), bu yerda ∆(λ) < −2 va p ∆ 2 (λ) − 4 = i ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯, λ ∈ I + 2 = [λ 2 , λ 3 ]. Agar λ 1 = λ 2 bo‘lsa, u holda ˙ ∆(λ 1 ) = 0, ¨ ∆(λ 1 ) 6= 0 bo‘lib, λ 1 nuqtaning yu- qoridan aylanib otishda arg(∆(λ) + 2) ning qiymati 2π ga arg p ∆ 2 (λ) − 4 ning qiymati esa π ga o‘zgaradi. Shuning uchun I + 2 = [λ 2 , λ 3 ] kesmada p ∆ 2 (λ) − 4 = i ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ bo‘ladi. Bu mulohazalarni davom qildirish natijasida quyidagi tasdiqqa ega bo‘lamiz: 108 I m = [λ 2m−2 , λ 2m−1 ], m = 1, 2, 3, ..., m-zonaning yuqori I + m va pastki I − m qirg‘oqlarida p ∆ 2 (λ) − 4 = (−1) m i ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯, λ ∈ I + m , p ∆ 2 (λ) − 4 = (−1) m+1 i ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯, λ ∈ I − m munosabatlar bajariladi. Demak, p ∆ 2 (λ) − 4 ildizning qiymatlari E = ∞ S m=1 I m , I m = [λ 2m−2 , λ 2m−1 ] to‘plam bo‘yicha o‘tkazilgan qirqimlarning yuqori va pastki qirg‘oqlarida turlicha bo‘lar ekan. Bundan ρ(λ) = 1 2 h ∆(λ) + p ∆ 2 (λ) − 4 i , ψ ± (x, λ) = [ρ(λ)] ± x π P ± (x, λ) (2.1.28) funksiyalarning Λ = C\E sohada golomorfligi, hamda P ± (x + π, λ) = P ± (π, λ), x ∈ R, |ρ(λ ± )| = 1, ρ(λ − ) = ρ −1 (λ + ) = ρ(λ + ), m ± (λ − ) = m ± (λ + ) = m ± (λ + ), ψ ± (x, λ − ) = ψ ± (x, λ + ) = ψ ∓ (x, λ + ) (2.1.29) munosabatlar kelib chiqadi. Lemma 2.1.1. a) Agar |∆(λ)| > 2 bo‘lsa, u holda |ρ 1 (λ)| > 1, |ρ 2 (λ)| < 1 bo‘ladi. Agar |∆(λ)| ≤ 2 bo‘lsa, u holda ρ 1 (λ) = e iα(λ) , ρ 2 (λ) = e −iα(λ) bo‘ladi. Isbot. a) Agar ∆(λ) > 2 bo‘lsa, u holda |ρ 1 (λ)| = 1 2 ¯ ¯ ¯∆(λ) + ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = ∆ + ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ 2 > ∆ + 0 2 > 2 2 = 1 ekanligi, ∆(λ) < −2 bo‘lganda esa |ρ 1 (λ)| = 1 2 ¯ ¯ ¯∆(λ) − ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = −∆(λ) + ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ 2 > −∆(λ) + 0 2 > 2 2 = 1 ekanligi kelib chiqadi. ρ 1 (λ)ρ 2 (λ) = 1 tenglikdan esa |ρ 2 (λ)| < 1 tengsizlikni olamiz. 109 b) Agar −2 ≤ ∆(λ) ≤ 2 bo‘lsa, u holda λ ∈ E = S m I m bo‘lib, |ρ 1,2 (λ)| = 1 2 ¯ ¯ ¯∆(λ) ± i ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ = 1 2 r ∆ 2 (λ) + ¯ ¯ ¯ p ∆ 2 (λ) − 4 ¯ ¯ ¯ 2 = = 1 2 p ∆ 2 (λ) + 4 − ∆ 2 (λ) = 1 tenglik o‘rinli bo‘ladi. Natija 2.1.1. a) Agar |∆(λ)| > 2 bo‘lsa, u holda ψ 1 (x, λ) ∈ L 2 (−∞, 0), ψ 2 (x, λ) ∈ L 2 (0, ∞) bo‘ladi. Bu yerda ψ 1 (x, λ) = [ρ 1 (λ)] x π P 1 (x, λ), ψ 2 (x, λ) = [ρ 2 (λ)] x π P 2 (x, λ). b) Agar |∆(λ)| < 2 bo‘lsa, (2.1.1) tenglamaning L 2 (−∞, 0) va L 2 (0, ∞) fazo- larga tegishli noldan farqli yechimi yo‘q. Bu holda (2.1.1) tenglamaning ixtiyoriy yechimi chegaralangan bo‘ladi. Multiplikatorlar ko‘paytmasi ρ 1 (λ)ρ 2 (λ) = 1 tenglikni qanoatlantirgani uchun ρ 1 (λ) = e iα(λ) , ρ 2 (λ) = e −iα(λ) tengliklarni qanoatlantiruvchi α(λ) topiladi. Bundan foydalanib, Lyapunovning ∆(λ) funksiyasi uchun ∆(λ) ≡ ρ 1 (λ) + ρ 2 (λ) = 2 cos α(λ) (2.1.30) ifodani hosil qilamiz. Bu tenglikni ikkala tarafini λ o‘zgaruvchi bo‘yicha differen- siallab, ˙ ∆(λ) = −2[sin α(λ)] ˙α(λ), ˙α(λ) = − ˙ ∆(λ) p 4 − ∆ 2 (λ) , α(λ 0 ) = 0 (2.1.31) ekanligini topamiz. Oxirgi tenglikdan α(λ) ni topamiz: α(λ) = λ Z λ 0 − ˙ ∆(τ )dτ p 4 − ∆ 2 (τ ) . (2.1.32) Bu tenglikdan foydalanib, (2.1.30) tasvirni quyidagi ∆(λ) = 2 cos λ Z λ 0 − ˙ ∆(τ )dτ p 4 − ∆ 2 (τ ) (2.1.33) ko‘rinishda yozish mumkin. Bu formula ilk bor X.Xoxshtat [342] tomonidan olin- gan. V.A.Marchenko [186] Xill tenglamasiga qo‘yilgan davriy va yarimdavriy chegaraviy masalalar uchun teskari spektral masalalarni yechishda (2.1.32) va (2.1.33) funksiyalarning nozik xossalaridan mohirona foydalangan. 110 2-§. Xill operatorining spektri L 2 (R)− Gilbert fazosida zich bo‘lgan, ushbu D(H) = © y(x) ∈ L 2 (R) : y 0 (x) ∈ AC(R), −y 00 + q(x)y ∈ L 2 (R) ª to‘plamda aniqlangan H ≡ − d 2 dx 2 + q(x), Im{q(x)} = 0, q(x + π) = q(x), q(x) ∈ C(R), operatorga Xill operatori deyiladi. Agar y(x) ∈ D(H) bo‘lsa, u holda Hy ≡ −y 00 + q(x)y, x ∈ R bo‘ladi. Izoh 2.2.1. Aytaylik H operator L 2 (R) fazoda zich bo‘lgan D 0 (H) ≡ C (2) 0 (R) ikki marta uzluksiz differensiallanuvchi finit funksiyalar to‘plamida beril- gan bo‘lsin. U holda H simmetrik operator bo‘lib, uning yopig‘i H ≡ H o‘z- o‘ziga qo‘shma operator bo‘ladi. Shu bilan bir qatorda H ∗ qo‘shma operatorning aniqlanish sohasi D(H ∗ ) = D(H) to‘plamdan iborat bo‘lishi [151, 625-628 bet] monografiyada ko‘rsatilgan. Chunki, qaralayotgan holda q(x) potensial haqiqiy, uzluksiz, davriy funksiya bo‘lganligi sababli −∞ va +∞ H operator uchun Veyl- ning nuqtasi holi o‘rinli bo‘ladi. Shu boisdan H operator [221, 175-178 bet] mono- grafiyadagi Veyl kriteriyasining shartlarini qanoatlantiradi. Ta’rif 2.2.1. Agar H − λ 0 I operatorning teskarisi (H − λ 0 I) −1 mavjud va L 2 (R) fazoda chegaralangan bo‘lsa, λ 0 kompleks soni H operatorning regulyar nuqtasi deyiladi. H operator regulyar nuqtalar to‘plamining to‘ldiruvchisiga uning spektri deyiladi va u σ(H) orqali belgilanadi. Agar H − λ 0 I operator nolmas Ker(H − λ 0 I) 6= 0 yadroga ega bo‘lsa, λ 0 kompleks soni H operatorning xos qiymati deyiladi. Ker(H − λ 0 I) 6= 0 yadroga tegishli har bir nolmas funksiyaga H operatorning λ = λ 0 xos qiymatiga mos keluvchi xos funksiyasi deyiladi. H operatorning xos qiymatlari uning spektriga tegishli bo‘ladi. Bu paragrafda H operator spektrining tuzilishini o‘rganamiz. Lemma 2.2.1. H operator faqat uzluksiz spektrga ega, ya’ni u xos qiymatga ega emas. Isbot. Faraz qilaylik, λ 0 soni H operatorning xos qiymati bo‘lib, ψ(x) esa unga mos keluvchi biror xos funksiyasi bo‘lsin, ya’ni Hψ(x) = λ 0 ψ(x) 111 tenglamaning L 2 (R) fazoga tegishli nolmas yechimi bo‘lsin. Ammo, birinchi para- grafdagi mulohazalarga asosan Hy ≡ −y 00 + q(x)y = λy, q(x + π) = q(x), x ∈ R (2.2.1) Xill tenglamasi λ ∈ C parametrning hech qanday qiymatida L 2 (R) fazoga tegishli nolmas yechimga ega emas. Shuning uchun Hoperator xos qiymatga ega emas. Teorema 2.2.1. H operatorning spektri E to‘plamdan iborat bo‘ladi, ya’ni σ(H) = E = ∞ [ m=0 I m , I m = [λ 2m , λ 2m+1 ]. Bu yerda λ j , j ≥ 0 sonlar (2.2.1) Xill tenglamasiga qo‘yilgan davriy va yarim- davriy chegaraviy masalalarining xos qiymatlaridan iborat. Isbot. Avvalo, E ⊂ σ(H) ekanligini ko‘rsatamiz. Agar λ 0 ∈ E bo‘lsa, u holda λ 0 ∈ σ(H) bo‘lishini isbotlaymiz. Buning uchun n → ∞ da k(H − λ 0 I)f n k → 0 bo‘ladigan f n (x) ∈ D(H), kf n (x)k = 1 ketma-ketlikning topilishini ko‘rsatish yetarli. λ 0 ∈ E bo‘lgani uchun birinchi paragrafdagi mulohazalarga asosan (2.2.1) tenglama λ = λ 0 bo‘lganda kamida bitta nolmas ψ(x) yechimga ega bo‘lib, bu yechim ψ(x + π) = ρψ(x) , |ρ| = 1, x ∈ R (2.2.2) shartni qanoatlantiradi. Faraz qilaylik, g(x) ∈ C 2 [0, π] ushbu 0 ≤ g(x) ≤ 1, g(0) = 0, g(π) = 1, g 0 (0) = g Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling