Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
nx + b
n sin 2nx). (1.6.1) Bunda a 0 = 1 π π Z 0 q(x)dx, a n = 2 π π Z 0 q(x) cos 2nxdx, b n = 2 π π Z 0 q(x) sin 2nxdx, n ≥ 1. (1.6.2) Furye koeffitsiyentlari yordamida tuzilgan ushbu I(x) = ∞ X n=0 a 2n+1 sin 2(2n + 1)x − b 2n+1 cos 2(2n + 1)x 2(2n + 1) (1.6.3) funksiyani kiritib olamiz. Bu funksiya uchun quyidagi tengliklar bajariladi. I(x + π 2 ) = −I(x), I 0 (x) = ∞ X n=0 (a 2n+1 cos 2(2n + 1)x + b 2n+1 sin 2(2n + 1)x). I 0 (x) funksiyaga q(x) funksiyaning toq garmonik qismi deyiladi va uni q 0 (x) bilan belgilaymiz. U holda quyidagi tenglik o‘rinli bo‘ladi: q(x) = q 0 (x) + q e (x), I 0 (x) = q 0 (x) . (1.6.4) Bu yerda q e (x)- q(x) funksiyaning juft garmonik qismi. Bizga yuqoridagi paragraflardan ma’lumki, (1.4.3) davriy chegaraviy masalaning (y(0) = y(π) , y 0 (0) = y 0 (π)) xos qiymatlari ∆(λ) − 2 = 0 tenglamadan aniqlanadi. Davriy chegaraviy masalaning xos qiymatlarini λ 0 < λ 1 ≤ λ 2 < λ 3 ≤ λ 4 < ... orqali belgilasak, ushbu 2 − ∆(λ) = π 2 (λ 0 − λ) ∞ Y n=1 (λ 2n−1 − λ)(λ 2n − λ) (2n) 4 (1.6.5) yoyilma o‘rinli bo‘ladi. Teorema 1.6.1. (Xoxshtadt, Goldberg, [347]). (1.4.1) tenglama uchun qo‘yilgan davriy chegaraviy masalaning (y(0) = y(π) , y 0 (0) = y 0 (π)) λ 0 eng 82 kichik xos qiymatidan boshqa barcha xos qiymatlari ikki karrali, ya’ni λ 2n−1 = λ 2n , n ≥ 1 bo‘lishi uchun ushbu q(x) = λ 0 + I 0 (x) + I 2 (x) (1.6.6) tasvir o‘rinli bo‘lishi zarur va yetarli. Izoh. (1.6.1) tenglikni [0, π] oraliq bo‘yicha integrallab, ushbu λ 0 = a 0 − 1 π π Z 0 I 2 (x)dx (1.6.7) tenglikni topamiz. Isbot (Zarurligi). λ 2n−1 = λ 2n , n ≥ 1 bo‘lishini inobatga olsak, (1.6.5) yoy- ilma ushbu 2 − ∆(λ) = (λ − λ 0 )f 2 (λ) ko‘rinishda yoziladi. Bu yerda f (λ) = π ∞ Y n=1 (λ 2n − λ) (2n) 2 butun funksiya. Quyidagi F (x, λ) = s(x + π, λ) − s(x, λ) f (λ) funksiya ham tayinlangan x larda λ o‘zgaruvchiga nisbatan butun funksiya bo‘lishini ko‘rsatamiz. Buning uchun, avvalo ushbu s(x + π, λ) = s(π, λ)c(x, λ) + s 0 (π, λ)s(x, λ) yoyilmani ishlatib, F (x, λ) funksiyani quyidagi tarzda yozib olamiz: F (x, λ) = s(π, λ) f (λ) · c(x, λ) + s 0 (π, λ) − 1 f (λ) · s(x, λ). (1.6.8) Oldingi paragraflarda ko‘rganimizdek, λ soni ∆(λ) − 2 = 0 tenglamaning ik- ki karrali ildizi bo‘lsa, u holda s(π, λ) = 0, s 0 (π, λ) = 1 tengliklar bajarila- di. (1.6.8) tenglikka ko‘ra maxrajning ildizlari, suratning ham ildizlari bo‘ladi. Bundan F (x, λ) funksiya tayinlangan x larda λ o‘zgaruvchiga nisbatan butun funksiya bo‘lishi kelib chiqadi. Endi, ushbu F (− π 2 , λ) = s( π 2 , λ) − s(− π 2 , λ) f (λ) 83 butun funksiyaning asimtotikasini o‘rganamiz. Buning uchun c(x, λ) va s(x, λ) yechimlarning teorema 1.1.3 da keltirilgan ushbu s(x, λ) = 1 k sin kx − 1 2k 2 a(x) cos kx + 1 4k 3 · q(x) + q(0) − 1 2 a 2 (x) ¸ sin kx− − 1 4k 3 x Z 0 q 0 (t) sin k(2t − x)dt + O( e |Imk|x k 4 ), c(x, λ) = cos kx + 1 2k a(x) sin kx + 1 4k 2 · q(x) − q(0) − 1 2 a 2 (x) ¸ cos kx− − 1 4k 2 x Z 0 q 0 (t) cos k(2t − x)dt + O( e |Imk|x k 3 ), (1.6.9) s 0 (x, λ) = cos kx + 1 2k a(x) sin kx − 1 4k 2 · q(x) − q(0) + 1 2 a 2 (x) ¸ cos kx+ + 1 4k 2 x Z 0 q 0 (t) cos k(2t − x)dt + O( e |Imk|x k 3 ) asimtotik formulalaridan foydalanamiz. Bu yerda k = √ λ, a(x) = x Z 0 q(t)dt. Umumiylikni buzmasdan, ushbu a(π) ≡ π Z 0 q(x)dx = 0 tenglik bajariladi deb hisoblaymiz. Bunga ko‘ra, q(x) funksiyaning π davrli ekani- ni ishlatib, ushbu a( π 2 ) = a(− π 2 ), q( π 2 ) = q(− π 2 ) tengliklarni olamiz. (1.6.9) tengliklarning birinchisiga asosan s( π 2 , λ) − s(− π 2 , λ) = 2 k sin kπ 2 + 1 2k 3 · q( π 2 ) + q(0) − 1 2 a 2 ( π 2 ) ¸ × × sin kπ 2 + o µ e π 2 |Imk| k 3 ¶ (1.6.10) 84 hamda (1.6.9) tengliklarning ikkinchi va uchinchisiga asosan esa ∆(λ) = 2 cos kπ + O( e π|Imk| k 3 ). bahoni keltirib chiqaramiz. Oxirgi tenglikdan 2 − ∆(λ) = 4 sin 2 kπ 2 + O( e π|Imk| k 3 ) (1.6.11) kelib chiqadi. (1.6.6) tasvirga ko‘ra ushbu f (λ) = (λ − λ 0 ) − 1 2 (2 − ∆(λ)) 1 2 (1.6.12) tenglikka ega bo‘lamiz. Ushbu (1 + x) α = 1 + αx + O(x 2 ), (x → 0) asimptotikaga asoslanib (λ − λ 0 ) − 1 2 = (k 2 − λ 0 ) − 1 2 = 1 2 ¡ 1 − λ 0 k 2 ¢ = = 1 k ¡ 1 + λ 0 2k 2 + O ¡ 1 k 4 ¢¢ = 1 k + λ 0 2k 3 + O ¡ 1 k 5 ¢ . (1.6.13) asimptotikani topamiz. Bu yerda k = √ λ. (1.6.11) asimptotik formuladan quyida- gi (2 − ∆(λ)) 1 2 = 2 sin kπ 2 + O( e π 2 |Imk| k 3 ) (1.6.14) tenglik kelib chiqadi. (1.6.13) va (1.6.14) ifodalarni (1.6.12) tenglikka qo‘yib quyidagi asimptotik formulani topamiz: f (λ) = 2 k sin kπ 2 + λ 0 k 3 sin kπ 2 + O( e π 2 |Imk| k 4 ). (1.6.15) (1.6.10) va (1.6.15) asimptotik formulalarga muvofiq, quyidagi limitni hisoblaymiz: lim |λ|→∞ F (− π 2 , λ) = 1. Bundan F (− π 2 , λ) butun funksiyaning chegaralanganligi kelib chiqadi. Liuvill teo- remasiga ko‘ra chegaralangan butun funksiya konstantadan iborat bo‘ladi. De- mak, F (− π 2 , λ) ≡ 1, ya’ni s( π 2 , λ) − s(− π 2 , λ) ≡ f (λ). (1.6.10) va (1.6.15) asimptotik formulalarga binoan q( π 2 ) + q(0) − 1 2 a 2 ( π 2 ) = 2λ 0 (1.6.16) bo‘ladi. Agar biz q(x) funksiya o‘rnida q(x + τ ) funksiyani qarasak va davriy chegaraviy masalaning xos qiymatlari τ ga bog‘liq bo‘lmasligini hisobga olsak, 85 (1.6.16) tenglik quyidagi ko‘rinishni oladi: q( π 2 + τ ) + q(τ ) − 1 2 π 2 Z 0 q(x + τ )dx 2 = 2λ 0 . Bu tenglikni quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: q( π 2 + τ ) + q(τ ) − 1 2 π 2 +τ Z τ q(t)dt 2 = 2λ 0 . (1.6.17) Endi q(x) funksiyaning Furye qatoridan va I(x) funksiyaning ta’rifidan ham- da a 0 = 0 ekanligidan foydalanib, ushbu q(x + π/2) + q(x) = 2 ∞ X n=1 (a 2n cos 4nx + b 2n sin 4nx), x+ π 2 Z x q(t)dt = −2I(x) tengliklarni topamiz. Bu ifodalarni (1.6.17) tenglikka qo‘yamiz: ∞ X n=1 (a 2n cos 4nx + b 2n sin 4nx) = λ 0 + I 2 (x). (1.6.18) Bu tenglikka ushbu ∞ X n=0 (a 2n+1 cos 2(2n + 1)x + b 2n+1 sin 2(2n + 1)x) = I 0 (x). ayniyatni qo‘shib, q(x) funksiyaning Furye qatorini inobatga olib, quyidagi q(x) = λ 0 + I 0 (x) + I 2 (x) tasvirni topamiz. Agar a 0 = 0 tenglik bajarilmaydi deb qarasak, u holda q(x) potensial o‘rniga ˜ q(x) = q(x) − a 0 potensialni olamiz. Bu potensial uchun ˜a 0 ≡ 1 π π Z 0 ˜ q(x)dx = 0, ˜ I(x) = I(x), ˜ λ n = λ n − a 0 , n ≥ 0 tengliklar o‘rinli bo‘ladi. Bu holda (1.6.6) tenglik ushbu ˜ q(x) = λ 0 + I 0 (x) + I 2 (x) ko‘rinishni oladi. Bundan esa, yana (1.6.6) tenglik kelib chiqadi. Agar (1.6.6) teng- likni [0, π] oraliq bo‘yicha integrallasak, (1.6.7) tenglik hosil bo‘ladi. Teoremaning zaruriy qismi isbotlandi. 86 Yetarliligi. Teoremaning bu qismini isbotini keltirishdan oldin quyidagi lem- mani isbotlaymiz. Lemma 1.6.1. Agar y 1 (x) = y(x) funksiya quyidagi y 00 + £ λ − λ 0 − I 0 (x) − I 2 (x) ¤ y(x) = 0 (1.6.19) tenglamaning yechimi bo‘lsa, u holda ushbu y 2 (x) = y 0 ³ x + π 2 ´ + I(x)y ³ x + π 2 ´ (1.6.20) funksiya ham shu tenglamani yechimi bo‘ladi. Isbot. y 2 (x) funksiyaning hosilasini hisoblaymiz: y 0 2 (x) = y 00 ³ x + π 2 ´ + I 0 (x)y ³ x + π 2 ´ + I(x)y 0 ³ x + π 2 ´ . Endi, (1.6.19) tenglamadan foydalansak va I(x+ π 2 ) = −I(x) ayniyatni hisob- ga olsak, quyidagi y 00 ³ x + π 2 ´ = £ I 2 (x) − I 0 (x) − λ + λ 0 ¤ y(x + π 2 ) (1.6.21) tenglik kelib chiqadi. Demak, y 0 2 (x) = £ I 2 (x) − λ + λ 0 ¤ y(x + π 2 ) + I(x)y 0 (x + π 2 ). (1.6.22) Bu ifodadan, yana hosila olib, (1.6.21) ayniyatdan foydalansak, quyidagi y 00 2 (x) = 2I(x)I 0 (x)y(x + π 2 ) + £ I 2 (x) − λ + λ 0 ¤ y 0 (x + π 2 ) + I 0 (x)y 0 (x + π 2 )+ +I(x) £ I 2 (x) − I 0 (x) − λ + λ 0 ¤ y(x + π 2 ), ya’ni y 00 2 (x) = £ I 2 (x) + I 0 (x) − λ + λ 0 ¤ y 2 (x) tenglik kelib chiqadi. Endi teoremaning yetarlilik qismini isboti bilan shug‘ullanamiz. λ > λ 0 soni (1.6.19) tenglamaga qo‘yilgan davriy masalaning biror xos qiymati bo‘lsin. U holda unga mos keluvchi y 1 (x) = y(x) xos funksiya (1.6.19) tenglamaning π davrli yechimi bo‘ladi. Bunga ko‘ra (1.6.19) tenglamaning ushbu y 2 (x) = y 0 ³ x + π 2 ´ + I(x)y ³ x + π 2 ´ yechimi ham π davrli bo‘ladi. Haqiqatan ham, y 2 (x + π) = y 0 (x + π + π 2 ) + I(x + π)y(x + π + π 2 ) = = y 0 (x + π 2 ) + I(x)y(x + π 2 ) = y 2 (x). 87 Bu yechimlarning chiziqli erkli ekanini isbotlaymiz. Ularni chiziqli bogliq deb faraz qilamiz. Aytaylik, y 1 (x) = Cy 2 (x) bo‘lsin. Bundan y 0 1 (x) = Cy 0 2 (x) kelib chiqadi. Demak, y(x) = Cy 0 ³ x + π 2 ´ + CI(x)y ³ x + π 2 ´ , y 0 (x) = C[I 2 (x) − λ + λ 0 ]y ³ x + π 2 ´ + CI(x)y 0 ³ x + π 2 ´ . Xususan, y(x) yechimning π davrliligiga asosan quyidagi tengliklar o‘rinli: y(0) = Cy 0 ³π 2 ´ + CI(0)y ³π 2 ´ , y 0 (0) = C[I 2 (0) − λ + λ 0 ]y ³π 2 ´ + CI(0)y 0 ³π 2 ´ , y ³π 2 ´ = Cy 0 (0) − CI(0)y(0), y 0 ³π 2 ´ = C[I 2 (0) − λ + λ 0 ]y(0) − CI(0)y 0 (0). Bu tengliklardan foydalanib y(0) = C 2 · (λ 0 − λ)y(0), y 0 (0) = C 2 · (λ 0 − λ)y 0 (0) ekanligini topamiz. y(x) xos funksiya noldan farqli bo‘lgani uchun yoki y(0) 6= 0, yoki y 0 (0) 6= 0. Demak, C 2 · (λ 0 − λ) = 1 ziddiyat kelib chiqadi, chunki λ > λ 0 . Demak, (1.6.19) tenglamaning barcha yechimlari π davrli ekan. Bu hol esa, λ son (1.6.19) tenglama uchun qo‘yilgan davriy chegaraviy masalaning ikki karrali xos qiymati bo‘lganda bajariladi. 7-§. Faqat ikkita xos qiymati oddiy bo‘lgan yarimdavriy chegaraviy masala Endi (1.4.1) tenglamaga qo‘yilgan yarimdavriy (y(0) = −y(π), y 0 (0) = −y 0 (π)) chegaraviy masalani qaraymiz. Bu masalaning xos qiymatlari ∆(λ) + 2 = 0 tenglamaning ildizlari bilan ustma-ust tushadi. Yarimdavriy chegaraviy masalaning xos qiymatlarini λ 1 < λ 2 ≤ λ 3 < λ 4 ≤ ... orqali belgilasak, ushbu ∆(λ) + 2 = π 2 ∞ Y n=1 (λ 2n−1 − λ)(λ 2n − λ) (2n + 1) 4 (1.7.1) 88 yoyilma o‘rinli. Umumiylikka zid bo‘lmagan holda π R 0 q(x)dx = 0 deb olamiz. Endi q(x) funksiya uchun I 0 (x) absolyut uzluksiz va I 00 (x) mavjud deb qaraymiz. Teorema 1.7.1. (X.Xoxshtadt, Goldberg, [348]). (1.4.1) tenglama uchun qo‘yilgan yarimdavriy chegaraviy masalaning (y(0) = −y(π), y 0 (0) = −y 0 (π)) λ 1 va λ 2 xos qiymatlaridan boshqa barcha xos qiymatlari ikki karrali, ya’ni λ 2n−1 = λ 2n , n ≥ 2 bo‘lishi uchun q(x) funksiya quyidagi tenglikni qanoat- lantirishi zarur va yetarli: 2(λ 1 + λ 2 )I + 2 3 I 3 + I 4 = 2q e I − x+ π 2 Z x q e I 0 dx. (1.7.2) Isbot (Zarurligi). (1.4.1) tenglama uchun qo‘yilgan yarimdavriy chegaraviy masalaning λ 1 va λ 2 xos qiymatlaridan boshqa barcha xos qiymatlari ikki karrali bo‘lsin, ya’ni λ 2n−1 = λ 2 Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling