Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
t) ∈ (−∞, λ
0 ] bajarilishi kelib chiqadi. Bizga ma’lumki ξ j (t) va ξ j (0), j ≥ 1 lar mos ravishda ϕ(π, λ, t) = 0 va s(π, λ) = 0 tenglamalarning ildizlari bilan ustma-ust tushadi. ϕ(π, λ, t) va s(π, λ) funksiyalar λ o‘zgaruvchiga nisbatan 1 2 tartibli butun funksiyalar bo‘lib, bir xil nollarga ega. Shuning uchun ular bir-biridan o‘zgarmas ko‘paytuvchiga farq qiladi, ya’ni ϕ(π, λ, t) = c(t)s(π, λ). Bu tenglikda ushbu ϕ(π, λ, t) = sin √ λπ √ λ + O µ 1 λ ¶ , asimptotikadan foydalanib, c(t) = 1, ya’ni ϕ(π, λ, t) = s(π, λ) tenglikni topamiz. Oxirgi tenglikka quyidagi ϕ(π, λ, t) = sin √ λπ √ λ · 1 + q(t) 2λ + O µ 1 λ √ λ ¶¸ asimptotikani qo‘llaymiz: sin √ λπ √ λ · 1 + q(t) 2λ + O µ 1 λ √ λ ¶¸ = sin √ λπ √ λ · 1 + q(0) 2λ + O µ 1 λ √ λ ¶¸ . Bundan q(t) = q(0), ∀ t ∈ R tenglik kelib chiqadi. Ushbu π R 0 q(t)dt = 0 shartdan foydalanib, q(0) = 0, ya’ni q(t) ≡ 0, ∀ t ∈ R tenglikka ega bo‘lamiz. Teorema 1.5.2. (X. Xoxshtadt, [340]). Agar Xill tenglamasining chekli lakunalaridan faqat bittasi ochiq bo‘lsa, u holda uning q(x) potensiali elliptik funksiyadan iborat bo‘ladi. Isbot. Teorema shartiga ko‘ra biz qarayotgan Xill tenglamasining lakunalari (−∞, λ 0 ) va (λ 0 1 , λ 0 2 ), turg‘unlik intervallari esa [λ 0 , λ 0 1 ] ∪ [λ 0 2 , ∞) to‘plamdan tashkil topgan. Bu holda ϕ (π, λ, t) , θ (π, λ, t) va s (π, λ), c (π, λ) funksiyalar quyidagi tengliklarni qanoatlantirishini ko‘rsatish mumkin: ϕ(π, λ, t) = S(π, λ) ξ(t) − λ ξ − λ , (1.5.4) θ(π, λ, t) = C 0 (π, λ) (η 0 (t) − λ) (η 1 (t) − λ) (η 0 − λ) (η 1 − λ) . (1.5.5) Bu yerda ξ(t), ξ = ξ(0) ∈ (λ 0 1 , λ 0 2 ); η 1 (t), η 1 = η 1 (0) ∈ (λ 0 1 , λ 0 2 ), η 0 = η 0 (0) ∈ (−∞, λ 0 ). 75 (1.5.4) tenglikning ikkala tarafini t o‘zgaruvchiga nisbatan differensiallab ˙ ϕ(π, λ, t) = S(π, λ) ˙ξ(t) ξ − λ bo‘lishini topamiz. (1.3.8) tenglikdan foydalanib, yuqoridagi tenglikni ushbu ϕ 0 (π, λ, t) − θ(π, λ, t) = S(π, λ) ˙ξ(t) ξ − λ (1.5.6) ko‘rinishda yozish mumkin. Bu tenglikni t bo‘yicha differensiallab ˙ ϕ 0 (π, λ, t) − ˙θ(π, λ, t) = S(π, λ) ¨ ξ(t) ξ − λ tenglikni hosil qilamiz. (1.3.10) tenglikga asosan −2[λ − q(t)]ϕ(π, λ, t) − 2θ 0 (π, λ, t) = s(π, λ) ¨ ξ(t) ξ − λ tenglikka ega bo‘lamiz. Bu tenglikni (1.5.4) tenglikdan foydalanib, quyidagicha yozish mumkin: −2[λ − q(t)]s(π, λ) ξ(t) − λ ξ − λ − 2θ 0 (π, λ, t) = s(π, λ) ¨ ξ(t) ξ − λ (1.5.7) (1.5.6) tenglikdan ϕ 0 (π, λ, t) − θ(π, λ, t) = O(λ − 3 2 ) (1.5.8) baholashni topamiz. Bu baholashdan, esa q (t) funksiyaning absolyut uzluksizligi kelib chiqadi (Teorema 1.5.3 isbotining oxirgi qismiga qarang). Shuning uchun ϕ (x, λ, t) va s (x, λ) yechimlarning asimptotikalaridan va q (0) = q (π), π R 0 q (z) dz = 0 shartlardan foydalanib, quyidagi s (π, λ) = sin √ λπ √ λ + sin √ λπ 2λ 3 2 q (0) + O µ 1 λ 2 ¶ , ϕ (π, λ, t) = sin √ λπ √ λ + sin √ λπ 2λ 3 2 q (t) + O µ 1 λ 2 ¶ , (1.5.9) ξ (t) − λ ξ − λ = 1 − ξ (t) − ξ λ + O µ 1 λ 2 ¶ baholarni olamiz. Bu baholarni (1.5.4) tenglikga qo‘yib, ushbu sin √ λπ √ λ + sin √ λπ 2λ 3 2 q (t) + O µ 1 λ 2 ¶ = " sin √ λπ √ λ + sin √ λπ 2λ 3 2 q (0) + O µ 1 λ 2 ¶# × 76 × · 1 − ξ (t) − ξ λ + O µ 1 λ 2 ¶¸ asimptotik tenglikni topamiz. Bundan ξ (t) − ξ = − 1 2 [q (t) − q (0)] (1.5.10) formula kelib chiqadi. Endi (1.5.7) tenglikda (1.5.10) formuladan va quyidagi s (π, λ) = sin √ λπ √ λ + sin √ λπ 2λ 3 2 q (0) − cos √ λπ 8λ 2 π Z 0 q 2 (z) dz+ + sin √ λπ 8λ 5 2 £ 3q 2 (0) − q 00 (0) ¤ + .... θ 0 (π, λ, t) = − √ λ sin √ λπ + sin √ λπ 2 √ λ q (t) + cos √ λπ 8λ π Z 0 q 2 (z) dz+ + sin √ λπ 8λ 3 2 £ q 2 (t) − q 00 (t) ¤ + .... 1 λ − q (t) = 1 λ − q (t) λ 2 + O µ 1 λ 3 ¶ , ξ (t) − ξ ξ − λ = 1 − ξ (t) − ξ λ + [ξ (t) − ξ]ξ λ 2 + O µ 1 λ 3 ¶ , ¨ ξ(t) ξ − λ = − ¨ ξ(t) λ + ¨ ξ(t)ξ λ 2 + O µ 1 λ 3 ¶ , ¨ ξ(t) (ξ − λ) (λ − q (t)) = − ¨ ξ(t) λ 2 + O µ 1 λ 3 ¶ asimptotik yoyilmalardan foydalanib, ushbu q 00 (t) = 3q 2 (t) − [2q (0) + 4ξ]q (t) + £ q 00 (0) + 4ξq (0) − q 2 (0) ¤ (1.5.11) differensial tenglamani keltirib chiqaramiz. Bizga differensial tenglamalar kursi- dan ma’lumki, (1.5.11) tenglamaning yechimi elliptik funksiyadan iborat bo‘ladi. Teorema 1.5.3. (X. Xoxshtadt, [340]). Agar Xill tenglamasining chekli lakunalaridan faqat cheklitasi ochiq bo‘lsa, u holda uning q (x) potensiali cheksiz differensiallanuvchi funksiya bo‘ladi. Isbot. Shuni aytish joizki, agar Xill tenglamasining barcha lakunalari yopil- sa, ya’ni yo‘qolsa, u holda mos ξ j (t),j ≥ 1 lar t parametrga bog‘liq bo‘lmaydi. 77 Teoremani shartiga ko‘ra, aynan shuning uchun ham ξ j (t) larning faqat chek- litasi t ga bog‘liq bo‘ladi va ularni ξ j (t), j = 1, N bilan, t = 0 dagilarini esa ξ j , j = 1, N bilan belgilaymiz. U holda ξ j (t), j = 1, N va ξ j , j = 1, N lar mos ravishda ϕ (π, λ, t) = 0 va s (π, λ) = 0 tenglamalarning ildizlari- dan iborat bo‘ladi. Chunki ξ j (t) lar siljigan argumentli (1.3.4) Xill tenglamasi- ga qo‘yilgan Dirixle (y (0, t) = 0, y (π, t) = 0) chegaraviy masalasining xos qiy- matlaridan iborat. ϕ (x, λ, t) esa (1.3.4) siljigan argumentli Xill tenglamasining y (0, λ, t) = 0, y 0 (π, λ, t) = 1 boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimi. s (x, λ) esa (1.5.1)+(1.5.2) Xill tenglamasining s (0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 bosh- lang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimi. Endi f (λ) va g (λ) funksiyalarni quyidagicha aniqlaymiz: f (λ) = ϕ (π, λ, t) · N Y j=1 (λ − ξ j ), g (λ) = s (π, λ) · N Y j=1 (λ − ξ j (t)). Bunda f (λ) va g (λ)funksiyalar λ ning 1 2 tartibli butun funksiyalari bo‘lib, ular bir xil nollarga ega. Adamar teoremasiga asosan λ ga bog‘liq bo‘lmagan, ammo t ga bog‘liq bo‘lgan shunday M(t) mavjud bo‘lib, ular f (λ) = M (t)g(λ) (1.5.12) tenglikni qanoatlantiradi. λ haqiqiy bo‘lib, λ → ∞da s(π, λ) va ϕ(π, λ, t) funksiyalar s(π, λ) = sin √ λπ √ λ + O µ 1 λ ¶ , ϕ(π, λ, t) = sin √ λπ √ λ + O µ 1 λ ¶ asimptotikalarni qanoatlantiradi. Bundan, esa M(t) = 1 va f (λ)=g (λ) ekani kelib chiqadi. Natijada biz, ushbu ϕ(π, λ, t) = s(π, λ)h(λ, t) (1.5.13) tenglikga ega bo‘lamiz. Bu yerda h(λ, t) = N Y j=1 λ − ξ j (t) λ − ξ j . Yuqoridagi tenglikni t bo‘yicha differensiyallab, (1.3.8) tenglikdan foydalansak ϕ 0 (π, λ, t) − θ(π, λ, t) = s(π, λ) ∂h(λ, t) ∂t 78 tenglik kelib chiqadi. Bundan t = 0 da s 0 (π, λ) − c(π, λ) = s(π, λ) ∂h(λ, t) ∂t ¯ ¯ ¯ ¯ t=0 bo‘lishini topamiz . Oxirgi tenglikda λ haqiqiy bo‘lib, λ → ∞ da s 0 (π, λ) − c(π, λ) = O µ λ −3 / 2 ¶ (1.5.14) bahoga ega bo‘lamiz. Endi c(x, λ) va s(x, λ) yechimlarning quyidagi c(x, λ) = cos √ λx + 1 √ λ x R 0 sin{(x − t) √ λ}q(t) cos √ λtdt+ + 1 λ x R 0 sin{(x − t) √ λ}q(t) t R 0 sin{(t − u) √ λ}q(u) cos √ λududt + O µ λ −3 / 2 ¶ , s(x, λ) = sin √ λx √ λ + 1 √ λ x R 0 sin{(x − t) √ λ}q(t) sin √ λtdt+ + 1 λ 3 / 2 x R 0 sin{(x − t) √ λ}q(t) t R 0 sin{(t − u) √ λ}q(u) sin √ λududt + O ¡ λ −2 ¢ s 0 (x, λ) = cos √ λx + 1 √ λ x R 0 cos{(x − t) √ λ}q(t) sin √ λtdt+ + 1 λ x R 0 cos{(x − t) √ λ}q(t) t R 0 sin{(t − u) √ λ}q(u) sin √ λududt + O µ λ −3 / 2 ¶ asimptotikalaridan foydalanib, (1.5.14) baholashni ushbu π Z 0 sin{(2t − π) √ λ}q(t)dt+ + 1 √ λ π Z 0 q(t) t Z 0 sin{(t + u − π) √ λ} sin{(t−u) √ λ}q(u)dudt = O µ 1 λ ¶ (1.5.15) ko‘rinishda yozish mumkin. Hisoblashlarni soddalashtirish maqsadida π Z 0 q(x)dx = 0 shartni bajarilishini talab qilamiz va Q(x) = x Z 0 q(t)dt 79 belgilashni kiritib olamiz. (1.5.15) tenglikning chap tomonidagi ikkinchi integral- da bo‘laklab integrallash va integrallash tartibini almashtirish amallaridan foy- dalanish natijasida, uni − π Z 0 q(t) t Z 0 Q(u) sin{(2u − π) √ λ}dudt = π Z 0 Q 2 (u) sin{(2u − π) √ λ}du ko‘rinishda yozish mumkin. Bunga asosan (1.5.15) tenglik π Z 0 © q(t) + Q 2 (t) ª sin{(2t − π) √ λ}dt = O µ 1 λ ¶ ko‘rinishni oladi. Bu tenglikda λ = n 2 deb olsak π Z 0 © q(t) + Q 2 (t) ª sin{(2t − π)n}dt = O µ 1 n 2 ¶ bahoga ega bo‘lamiz. Bu yerda ushbu sin{(2t − π)n} = (−1) n sin 2nt formuladan foydalansak, oxirgi tenglik quyidagi ko‘rinishni oladi: π Z 0 © q(t) + Q 2 (t) ª sin 2ntdt = O µ 1 n 2 ¶ . (1.5.16) Endi q(x) funksiyaning absolyut uzluksizligini ko‘rsatish uchun lemma 1.5.1 ga murojaat qilamiz. (1.5.16) bahoga asosan q(x) + Q 2 (x) funksiya yuqorida- gi lemma 1.5.1 ning shartlarini qanoatlantiradi. Shuning uchun q(x) + Q 2 (x) funksiya absolyut uzluksiz bo‘ladi. Bundan, esa q(x) funksiyaning absolyut uzluk- sizligi kelib chiqadi, chuki Q(x)-absolyut uzluksiz funksiya. Endi, quyidagi lemma 1.5.2 dan foydalanishimiz mumkin. Lemma 1.5.2. Agar q(x) funksiya [0, π] oraliqda absolyut uzluksiz bo‘lsa, u holda Xill tenglamasining c(x, λ) va s(x, λ) yechimlari uchun haqiqiy λ larda quyidagi asimptotikalar o‘rinli: c(x, λ) = cos √ λx + 1 2 √ λ Q(x) sin √ λx+ + 1 4λ ½ q(x) − q(0) − 1 2 Q 2 (x) ¾ cos √ λx + O à 1 λ 3 / 2 ! , 80 s(x, λ) = sin √ λx √ λ − 1 2λ Q(x) cos √ λx+ + 1 4 √ λ 3 ½ q(x) + q(0) − 1 2 Q 2 (x) ¾ sin √ λx + O µ 1 λ 2 ¶ (1.5.17) Endi s(x, λ) yechimning (1.5.17) asimptotikasidan va q(π) = q(0), Q(π) = 0 shartlardan foydalanib s(π, λ) funksiya uchun s(π, λ) = sin π √ λ √ λ + q(0) sin √ λπ 2 √ λ 3 + O µ 1 λ 2 ¶ (1.5.18) asimptotikani topamiz. Shunga o‘xshash asimptotik formula ϕ(π, λ, t) uchun ham o‘rinli ekanini ko‘satish mumkin: ϕ(π, λ, t) = sin π √ λ √ λ + q(t) sin √ λπ 2λ 3 / 2 + O µ 1 λ 2 ¶ . (1.5.19) (1.5.18) va (1.5.19) asimptotikalarni (1.5.4) tenglikka qo‘yib, h(λ, t) funksiyani λ −1 ning darajalari bo‘yicha qatorga yoyib, ushbu sin π √ λ √ λ + q(t) sin √ λπ 2 √ λ 3 + O µ 1 λ 2 ¶ = ( sin π √ λ √ λ + q(0) sin √ λπ 2 √ λ 3 + O µ 1 λ 2 ¶) × × ( 1 − 1 λ N X j=1 (ξ j (t) − ξ j ) + O µ 1 λ 2 ¶) tenglikka ega bo‘lamiz. Bundan q(t) − q(0) = −2 N X j=1 (ξ j (t) − ξ j ) (1.5.20) tenglik kelib chiqadi. (1.3.7) tenglikka ko‘ra ϕ(π, λ, t) funksiya t bo‘yicha ikki marta differensial- lanuvchi bo‘ladi. (1.5.13) tenglikka ko‘ra h(λ, t) va ξ j (t), j = 1, N lar uchun ham yuqoridagi fikir o‘rinlidir. Bundan (1.5.20) tenglikka asosan q 00 (t) mavjud ekanligini aytish mumkin. Endi, yana −y 00 + q(x + t)y = λy Xill tenglamasiga qaytadigan bo‘lsak, uning barcha yechimlari x bo‘yicha to‘rt marta differensiallanuvchidir. Bundan esa, yana shuni aytish mumkinki ϕ(π, λ, t), t bo‘yicha to‘rt marta differnsiallanuvchi bo‘ladi. Shuningdek yuqoridagiday mulohaza yuritib (1.5.20) tenglikdan q (4) (t)-to‘rtinchi hosilaning mavjudligini ko‘rsatish mumkin. Bu jarayonni cheksiz davom qildirib q(t) ning cheksiz dif- ferensiallanuvchiligiga ishonch hosil qilamiz. ” 81 6-§. Faqat eng kichik xos qiymati oddiy bo‘lgan davriy chegaraviy masala Endi berilgan q(x) ∈ C 1 (R) haqiqiy π davrli funksiyani Furye qatoriga yoy- amiz: q(x) = a 0 + ∞ X n=1 (a n cos 2 Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling