Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
λ) = 2 cos
2kπ n ko‘rinishda bo‘lib, y 1 (x, λ) va y 2 (x, λ) yechimlar uchun y 1 (x + π, λ) = ρ n 1 y 1 (x, λ) = · exp ½ 2kπ n i ¾¸ n y 1 (x, λ) = y 1 (x, λ) , y 2 (x + π, λ) = ρ n 2 y 2 (x, λ) = · exp ½ −2kπ n i ¾¸ n y 2 (x, λ) = y 2 (x, λ) , munosabatlar bajariladi. Bundan ko‘rinadiki δ (λ) = 2 cos 2kπ n , 1 ≤ k ≤ n − 1 bo‘lganda y 1 (x, λ) va y 2 (x, λ) yechimlar π davrli bo‘ladi, ya’ni (1.4.1) tenglaman- ing barcha yechimlari π davrli davriy funksiyalardan iborat bo‘ladi. 2) Agar ρ 1 (λ) = exp n (2k+1)π n i o va ρ 2 (λ) = exp n −(2k+1)π n i o ko‘rinishda tanlasak, u holda δ (λ) = 2 cos (2k+1)π n ko‘rinishda bo‘lib, y 1 (x, λ) va y 2 (x, λ) yechimlar uchun ushbu y 1 (x + π, λ) = ρ n 1 y 1 (x, λ) = [exp {(2k + 1) πi}]y 1 (x, λ) = −y 1 (x, λ) , y 2 (x + π, λ) = ρ n 2 y 2 (x, λ) = [exp {− (2k + 1) πi}]y 2 (x, λ) = −y 2 (x, λ) , tengliklar bajariladi. Bundan ko‘rinadiki, agar δ (λ) = 2 cos (2k+1)π n , 1 ≤ k ≤ n−1 ko‘rinishda bo‘lsa, u holda (1.4.1) tenglamaning barcha yechimlari π antidavrli funksiyalardan iborat bo‘ladi. Demak, bu ikki holda ham, (1.4.1) Xill tenglamasining nomerlari n ga karrali bo‘lmagan barcha chekli lakunalari yopilar ekan. Boshqacha aytganda, agar δ (λ) = 2 cos 2kπ n , 1 ≤ k ≤ n − 1 ko‘rinishda bo‘lsa, ∆ (λ) − 2 = 0 tenglamaning nomerlari n ga karrali bo‘lmagan barcha ildizlari ikki karrali bo‘ladi, ya’ni (1.4.1) tenglamaga qo‘yilgan π davrli davriy chegaraviy masalani nomerlari n ga karrali bo‘lmagan barcha xos qiymatlari ikki karrali bo‘ladi. Agar δ (λ) = 2 cos (2k+1) n π, 1 ≤ k ≤ n − 1 ko‘rinishda bo‘lsa, u holda ∆ (λ)+2 = 0 tenglamaning nomerlari n ga karrali bo‘lmagan barcha ildizlari ikki karrali bo‘ladi, ya’ni (1.4.1) tenglamaga qo‘yilgan π davrli yarimdavriy chegaraviy 68 masalaning nomerlari n ga karrali bo‘lmagan barcha xos qiymatlari ikki karrali bo‘ladi. Yuqoridagi mulohazalardan ∆ (λ) − 2 = n−1 Y k=0 · δ (λ) − 2 cos 2kπ n ¸ , ∆ (λ) + 2 = n−1 Y k=0 · δ (λ) − 2 cos (2k + 1) π n ¸ , (1.4.21) tengliklar kelib chiqadi. Bu tengliklar yordamida ∆ 2 (λ) − 4 vaδ 2 (λ) − 4 lar orasidagi ushbu ∆ 2 (λ) − 4 = £ δ 2 (λ) − 4 ¤ · n−1 Y k=1 · δ (λ) − 2 cos kπ n ¸ 2 (1.4.22) bog‘lanishni topish mumkin. Haqiqatan ham ∆ 2 (λ) − 4 = n−1 Q k=0 £ δ (λ) − 2 cos 2kπ n ¤ · h δ (λ) − 2 cos (2k+1) n π i = = [δ (λ) − 2] · n−1 Q k=1 £ δ (λ) − 2 cos 2kπ n ¤ · n−1 Q k=0 h δ (λ) − 2 cos (2k+1) n π i = = [δ (λ) − 2] · 2n−1 Q k=1 £ δ (λ) − 2 cos kπ n ¤ = = [δ (λ) − 2] · n−1 Q k=1 £ δ (λ) − 2 cos kπ n ¤ · 2n−1 Q k=n £ δ (λ) − 2 cos kπ n ¤ = = [δ (λ) − 2] · n−1 Q k=1 £ δ (λ) − 2 cos kπ n ¤ · 1 Q m=n h δ (λ) − 2 cos (2n−m)π n i = = [δ (λ) − 2] · n−1 Q k=1 £ δ (λ) − 2 cos kπ n ¤ · 1 Q m=n £ δ (λ) − 2 cos mπ n ¤ = = [δ (λ) − 4] · n−1 Q k=1 £ δ (λ) − 2 cos kπ n ¤ 2 . Agar nomerini n ga bo‘lganda qoldiqda k hosil bo‘ladigan lakunaning chet- ki nuqtasi ˜ λ bo‘lsa, u holda δ ³ ˜ λ ´ − 2 cos 2kπ n = 0 tenglik bajariladi. (1.4.22) tenglikdan ∆ 2 ³ ˜ λ ´ − 4 = 0 va ˙ ∆ ³ ˜ λ ´ = d∆ (λ) dλ ¯ ¯ ¯ ¯ λ=˜ λ = 0 tengliklar kelib chiqadi. Bu esa yuqorida qayd etilgan lakunaning yopilishini bildiradi. 69 (1.4.22) tenglikdan δ (λ) = 2 cos 2kπ n , k = 1, n − 1 sonlar ∆ 2 (λ) − 4 = 0 tenglamaning ikki karrali ildizlari ekani ko‘rinib turibdi. Shuning uchun δ (λ) ning bunday qiymatlarida ∆ 2 (λ) − 4 = 0 va d dδ ¡ ∆ 2 (λ) − 4 ¢ = 0 munosabatlar o‘rinli. Bulardan ∆ (λ) 6= 0 va 2∆ (λ) d∆ (λ) dδ (λ) = 0 ekanligi kelib chiqadi. Bu esa o‘z navbatida δ (λ) = 2 cos 2kπ n , k = 1, n − 1 sonlar d∆(λ) dδ(λ) = 0tenglamaning ildizlari ekanini ko‘rsatadi. (1.4.21) dan ko‘rinadiki d∆(λ) dδ(λ) funksiya δ (λ) ga nisbatan ko‘phad bo‘lib, uning bosh hadi nδ n−1 ga teng. Demak d∆ (λ) dδ (λ) = n n−1 Y k=1 · δ (λ) − 2 cos kπ n ¸ . Bunda (1.4.22) tenglikni etiborga olsak, oxirgi tenglama quyidagi ko‘rinishni oladi: d∆ (λ) dδ (λ) = n s 4 − ∆ 2 (λ) 4 − δ 2 (λ) . (1.4.23) Bu yerda ildiz kompleks ma’noda tushuniladi. Agar (1.4.1) Xill tenglamasining ∆ (λ) Lyapunov funksiyasi quyidagi ∆ (λ) = 2 cos α (λ) (1.4.24) ko‘rinishda bo‘lsa, u holda (1.4.23) differensial tenglamadan δ (λ) = 2 cos α (λ) n (1.4.25) tenglik kelib chiqadi. Haqiqatan ham (1.4.24)tenglikni (1.4.23) tenglamaga qo‘yib, −2[sin α (λ)] · ˙α (λ) dλ dδ (λ) = n 2 p 1 − cos 2 α (λ) p 4 − δ 2 (λ) , −dα (λ) = n dδ (λ) p 4 − δ 2 (λ) , ekanini topamiz. Oxirgi tenglikni integrallab α (λ) = n arccos δ (λ) 2 , 70 δ (λ) = 2 cos α (λ) n tengliklarga ega bo‘lamiz. Shunday qilib, teoremaning zaruriy qismi isbotlandi. Teoremaning yetarlilik qismining isbotini X.Xoxshtadtning [345] ishidan o‘rganish mumkin. 5-§. X.Xoxshtadt teoremalari Bu paragrafda Xill tenglamasining q(x + π) = q(x) ∈ L 1 (0, π) potensiali va uning ayrim lakunalarining yopilishi orasidagi bog‘lanishlarni o‘rganamiz. Shu maqsadda absolyut uzluksiz funksiyalar haqidagi quyidagi tasdiqni keltiramiz. Lemma 1.5.1. Agar π davrli q(x) funksiya [0, π] oraliqda integrallanuvchi bo‘lib, a n = 1 π π Z 0 q(x)e −2inx dx = O µ 1 n 2 ¶ bo‘lsa, u holda q(x) ∈ AC[0, π] - absolyut uzluksiz funksiya bo‘ladi. Isbot. f (x) funksiyani quyidagicha aniqlaymiz: f (x) = ∞ X n=−∞ a n e 2inx . Bu tenglikda a n = O ¡ 1 n 2 ¢ bo‘lgani uchun, qator yig‘indisi f (x) uzluksiz funksiya bo‘ladi. Endi f (x) − q(x) funksiyaning Furye koeffitsiyentlarini hisoblaymiz: 1 π π Z 0 [f (x) − q(x)]e −2inx dz = 1 π π Z 0 f (x)e −2inx dx− 1 π π Z 0 q(x)e −2inx dx = a n −a n = 0. Bundan f (x) = q(x) ekanligi kelib chiqadi. Ushbu f 1 (x) = ∞ X n=−∞ 2ina n e 2inx funksiyani qaraylik. Yuqoridagi qatorning koeffitsiyenti uchun na n = O ¡ 1 n ¢ ba- holash o‘rinli bo‘lgani sababli, Riss-Fisher teoremasiga ko‘ra, kvadrati bilan inte- grallanuvchi shunday davriy funksiya topiladiki, bunda π Z 0 |f 1 (x)| 2 dx = ∞ X n=−∞ |2ina n | 2 = 4 ∞ X n=−∞ |na n | 2 < ∞ tenglik o‘rinli bo‘ladi. Bu yerda f 1 (x + π) = f 1 (x), f 1 (x) ∈ L 2 (0, π) bo‘lgani uchun Koshi-Bunyakovskiy tengsizligiga ko‘ra f 1 (x) ∈ L 1 (0, π) bo‘ladi. 71 Endi f 1 (x) funksiyani ushbu f 1 (x) = S N (x) + R N (x) ko‘rinishda yozib olamiz. Bunda S N (x) = N X n=−N 2ina n e 2inx , R N (x) = X |n|>N 2ina n e 2inx . L 2 (0, π) fazodagi norma ta’rifiga ko‘ra, quyidagi ° ° ° ° ° ° x Z 0 f 1 (t)dt − f (x) + f (0) ° ° ° ° ° ° ≤ ° ° ° ° ° ° x Z 0 S N (t)dt − f (x) + f (0) ° ° ° ° ° ° + ° ° ° ° ° ° x Z 0 R N (t)dt ° ° ° ° ° ° = = ° ° ° ° ° ° X |n|>N a n (1 − e 2inx ) ° ° ° ° ° ° + v u u u t π Z 0 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ x Z 0 R N (t)dt ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ 2 dx ≤ ≤ s 2π X |n|>N |a n | 2 + v u u u t π Z 0 x x Z 0 |R N (t)| 2 dtdx ≤ ≤ s 2π X |n|>N |a n | 2 + π √ 2 kR N k = s 2π X |n|>N |a n | 2 + π √ 2 s X |n|>N 4n 2 |a n | 2 baholashni topamiz. Bundan f (x) = f (0) + x Z 0 f 1 (t)dt tenglik kelib chiqadi. Bu tenglikda f (x) = q(x) ekanini e’tiborga olsak, q(x) = f (0) + x Z 0 f 1 (t)dt, f 1 (x) ∈ L 1 (0, π) tenglik o‘rinli bo‘ladi. Oxirgi tenglik q(x) ning absolyut uzluksiz funksiya ekanini ko‘rsatadi. Teorema 1.5.1. (X. Xoxshtadt, [340]). Agar Xill tenglamasining poten- siali π R 0 q(x)dx = 0 shartni qanoatlantirib, uning barcha chekli lakunalar yopilsa, u holda q(x) = 0 bo‘ladi. 72 Isbot. Xill tenglamasining barcha chekli lakunalarining yopilishidan λ 0 1 = λ 0 2 , λ 1 = λ 2 , λ 0 3 = λ 0 4 , ... tengliklar kelib chiqadi. Bu yerda λ j , j ≥ 0 lar ∆(λ) − 2 = 0 tenglamaning ildizlari. Bu yerda λ = λ 0 oddiy ildiz bo‘lib, qolgan barcha ildizlar ikki karrali. λ 0 j , j ≥ 1 lar esa ∆(λ) + 2 = 0 tenglamaning ildizlari bo‘lib, ularning hammasi ikki karrali. Shuning uchun ∆ 2 (λ) − 4 = 0 tenglamaning λ 0 dan boshqa barcha ildizlari ikki karrali bo‘ladi. Bundan ushbu ˙ ∆ 2 (λ) va 4 − ∆ 2 (λ) λ − λ 0 1 2 tartibli butun funksiyalarning ikkalasi ham λ 0 1 , λ 1 , λ 0 2 , λ 2 , ... nuqtalarda nolga aylanishi kelib chiqadi. Kompleks tahlildagi butun funksiyalar haqidagi teoremalarga asoslanib, ushbu ˙ ∆ 2 (λ) = K 4 − ∆ 2 (λ) λ − λ 0 , K = const (1.5.1) tenglikni yozish mumkin. Endi ∆(λ) ni ushbu ∆(λ) = 2 cos α(λ) ko‘rinishda olib, uning hosilasini topamiz: ˙ ∆(λ) = −2 sin α(λ) · ˙α(λ) = −2 p 1 − cos 2 α(λ) · ˙α(λ) = −2 r 1 − ∆ 2 (λ) 4 · ˙α(λ), ˙ ∆(λ) = − p 4 − ∆ 2 (λ) · ˙α(λ). Oxirgi ifodani (1.5.1) tenglikka qo‘yib, ushbu [4 − ∆ 2 (λ)] · ˙α 2 (λ) = K 4 − ∆ 2 (λ) λ − λ 0 tenglikni topamiz. Bundan ˙α 2 (λ) = K λ − λ 0 tenglik kelib chiqadi. Bu tenglikni integrallab, α(λ) = 2 p K(λ − λ 0 ) + α 0 ifodani hosil qilamiz. Demak, ∆(λ) = 2 cos [2 p K(λ − λ 0 ) + α 0 ] bo‘ladi. Bu yerda ∆(λ 0 ) = 2 tenglikdan foydalanib, α 0 = 0 ni topamiz. Shunday qilib, qaralayotgan holda Lyapunov funksiyasi ∆(λ) = 2 cos [2 p K(λ − λ 0 )] (1.5.2) 73 ko‘rinishda bo‘lar ekan. ∆(λ) uchun ∆(λ) = 2 cos √ λπ + sin √ λπ √ λ π Z 0 q(t)dt + O µ 1 λ ¶ (1.5.3) asimptotik formulaning o‘rinli ekanligi I bobda ko‘rsatilgan edi. Agar (1.5.2) va (1.5.3) ifodalarni o‘zaro tenglasak, avvalo 2 √ K = π tenglik, so‘ngra cos π p λ − λ 0 = cos √ λπ + sin √ λπ 2 √ λ π Z 0 q(t)dt + O µ 1 λ ¶ tenglik kelib chiqadi. Oxirgi tenglik faqat λ 0 = 0 bo‘lgandagina bajarilishi mumkin. Demak, Xill tenglamasiga qo‘yilgan (1.4.2) davriy chegaraviy masalan- ing birinchi xos qiymati λ 0 = 0 ekan. Endi lemma 1.2.3 dan, ya’ni ushbu λ 0 = 1 π π Z 0 q(x)dx − 1 π π Z 0 µ y 0 0 (x) y 0 (x) ¶ 2 dx tenglikdan foydalanamiz. Bu yerda y 0 (x) orqali λ 0 xos qiymatga mos keluvchi xos funksiya belgilangan. Bu tenglikdan y 0 0 (x) ≡ 0, ya’ni y 0 (x) = c = constekani kelib chiqadi. Buni −y 00 + q(x)y 0 = 0 tenglamaga qo‘yib, q(x) = 0 bo‘lishini topamiz. Endi, teorema 1.5.1 isbotining ikkinchi usulini bayon qilamiz. Buning uchun (1.3.4) siljigan argumentli Xill tenglamasining (1.3.5) boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi θ(x, λ, t) va ϕ(x, λ, t) bazis yechimlarini olamiz. Bu yechim- lar yordamida aniqlangan (1.3.4) tenglamaning ∆(λ, t) = θ(π, λ, t) + ϕ 0 (π, λ, t) Lyapunov funksiyasi, t parametrga bog‘liq bo‘lmasligi, ya’ni ∆(λ, t) = ∆(λ) bo‘lishi teorema 1.3.3 da ko‘rsatilgan edi. Bundan esa siljigan argumentli (1.3.4) Xill tenglamasiga qo‘yilgan davriy (y(0) = y(π), y 0 (0) = y 0 (π)) va yarimdavriy (y(0) = −y(π), y 0 (0) = −y 0 (π)) chegaraviy masalalarning xos qiymatlari mos ravishda λ j (t) , j ≥ 0 va λ 0 j (t) , j ≥ 1 larning t parametrga bog‘liq emasligi kelib chiqadi, ya’ni λ j (t) = λ j , j ≥ 0, λ 0 j (t) = λ 0 j , j ≥ 1. Agar siljigan argumentli (1.3.4) Xill tenglamasiga qo‘yilgan Dirixle (y(0) = y(π) = 0) va Neyman (y 0 (0) = y 0 (π) = 0) chegaraviy masalalarining xos qiymatlarini mos ravishda ξ j (t), j ≥ 1 va η j (t), j ≥ 0 orqali belgilasak, u holda ular (1.4.1) Xill tenglamasining lakunalarida bittadan yotishi teorema 1.3.1 da ko‘rsatilgan edi. Teorema 1.5.1 ning shartlari bajarilganda, ya’ni (1.4.1) Xill tenglamasining barcha chekli lakunalarining yo‘qolishidan (yopilishidan) t parametrning barcha qiymatlarida quyidagi munosabatlarning ξ 2j−1 (t) = η 2j−1 (t) = λ 0 2j−1 = λ 0 2j ; ξ 2j (t) = η 2j (t) = λ 2j−1 = λ 2j , j ≥ 1, 74 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling