Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
δ
n 2 − 2 sin δ n 2 4n π Z 0 q(t)dt + 1 64n 2 π Z 0 q(t)dt 2 − − 1 64n 2 π Z 0 q(t) cos 4ntdt 2 − 1 64n 2 π Z 0 q(t) sin 4ntdt 2 = O µ 1 n 3 ¶ . 144 Bu yerda q(x) funksiyaning a n = 2 π π Z 0 q(t) cos 2nxdx, b n = 2 π π Z 0 q(t) sin 2nxdx Furye koeffitsientlaridan foydalansak, yuqoridagi tenglik quyidagi ko‘rinishni ola- di: sin 2 δ n 2 − ¡ sin δ n 2 ¢ a 0 π 8n + π 2 a 2 0 256n 2 − π 2 256n 2 £ a 2 2n + b 2 2n ¤ = O µ 1 n 2 ¶ . Bu tenglikning chap tarafidan to‘la kvadrat ajratib, ushbu π Z 0 f (z) z Z 0 f (s)dsdz = 1 2 π Z 0 f (z)dz 2 , (1 + x) α = 1 + αx + O(x 2 ) tengliklardan foydalanib, · sin δ n 2 − a 0 π 16n ¸ 2 = π 2 256n 2 £ a 2 2n + b 2 2n ¤ + O µ 1 n 2 ¶ , sin δ ± n 2 = a 0 π 16n ± π 16n q a 2 2n + b 2 2n + O µ 1 n 2 ¶ , δ ± n = 1 4n π Z 0 q(t)dt ± π 8n q a 2 2n + b 2 2n + O µ 1 n 2 ¶ (3.1.9) asimptotikalarga ega bo‘lamiz. Endi (3.1.9) asimptotikadan foydalanib davriy chegaraviy masalaning xos qiy- matlari uchun k 2n , k 2n−1 = 2n + 1 π δ ± n , p λ 2n−1 = 2n + 1 4nπ π Z 0 q(t)dt − p a 2 2n + b 2 2n 8n + O µ 1 n 2 ¶ , p λ 2n = 2n + 1 4nπ π Z 0 q(t)dt + p a 2 2n + b 2 2n 8n + O µ 1 n 2 ¶ (3.1.10) asimptotikalarni topamiz. Bundan λ 2n−1 = (2n) 2 + 1 π π Z 0 q(t)dt − p a 2 2n + b 2 2n 2 + O µ 1 n ¶ , 145 λ 2n = (2n) 2 + 1 π π Z 0 q(t)dt + p a 2 2n + b 2 2n 2 + O µ 1 n ¶ (3.1.11) asimptotik formulalar kelib chiqadi. Yarimdavriy chegaraviy masalaning xos qiymatlari uchun ham asimptotik formulani xuddi shu usulda topish mumkin.” Natija 3.1.1. Agar q(x) ∈ C[0, π] haqiqiy, uzluksiz funksiya bo‘lsa, u holda Xill tenglamasiga qo‘yilgan davriy (antudavriy) masalaning lakunalari uzunliklari γ n ≡ λ 2n − λ 2n−1 (γ 0 n ≡ µ 2n+1 − µ 2n ) uchun ushbu γ n ≡ λ 2n − λ 2n−1 = p a 2 2n + b 2 2n + O ¡ 1 n ¢ , ³ γ 0 n ≡ µ 2n+1 − µ 2n = q a 2 2n+1 + b 2 2n+1 + O ¡ 1 n ¢´ (3.1.12) asimptotikalar o‘rinli. Isbot. Xos qiymatlarning (3.1.10) asimptotik formulasidan foydalanib γ n ≡ λ 2n − λ 2n−1 = ³p λ 2n − p λ 2n−1 ´ ³p λ 2n + p λ 2n−1 ´ = = "p a 2 2n + b 2 2n 4n + O µ 1 n 2 ¶# 4n + 1 2nπ π Z 0 q(t)dt + O µ 1 n 2 ¶ = q a 2 2n + b 2 2n +O µ 1 n ¶ tenglikni topamiz. Xill tenglamasiga qo‘yilgan yarimdavriy masalaning lakunalar uzunliklari γ 0 n ≡ µ 2n+1 −µ 2n uchun ham asimptotika xuddi shunday keltirib chiqar- iladi. 2-§. Lakunalar uzunligini hisoblashga doir misol Ushbu ˜ q(x) = ½ 0, 0 ≤ x ≤ a, b, a < x < π funksiyani R sonlar o‘qiga davriy davom qildiraylik, ya’ni q(x) = ˜ q(x), x ∈ [0, π] va q(x + π) = q(x), x ∈ R shartlarni qanoatlantiruvchi q(x) funksiyani tuzib olaylik. Bu funksiyaning grafigi b > 0 bo‘lganida quyidagicha bo‘ladi: Quyidagi Ly ≡ −y 00 + q(x)y = λy, x ∈ R (3.2.1) Xill tenglamasiga mos keluvchi lakunalar uzunliklarining asimptotikasini o‘rga- namiz. Lakunalarni (−∞, λ 0 ), (λ 2n−1 , λ 2n ), n ≥ 1 orqali belgilasak, ularning chetki nuqtalari ∆(λ) − 2 = 0 yoki ∆(λ) + 2 = 0tenglamalardan aniqlanadi. Bu 146 Rasm 3: yerda ∆(λ) = c(π, λ)+s 0 (π, λ). Bunda c(x, λ) va s(x, λ) orqali (3.2.1) tenglaman- ing c(0, λ) = 1, c 0 (0, λ) = 0 va s(0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimlari belgilangan. Agar x ∈ [0, a] bo‘lsa, u holda (3.2.1) tenglama y 00 + λ y = 0 ko‘rinishda bo‘lib, uning yechimlari c(x, λ) = cos √ λx, s(x, λ) = sin √ λx √ λ bo‘ladi. Agar x ∈ (a, π) bo‘lsa, (3.2.1) tenglama y 00 + (λ − b) y = 0 ko‘rinishda bo‘lib, uning umumiy yechimini y(x, λ) = c 1 cos √ λ − b(x − a) + c 2 sin √ λ − b(x − a) √ λ − b (3.2.2) tenglik bilan aniqlash mumkin. c(x, λ) va s(x, λ) yechimlar va ularning birinchi tartibli hosilalari x = a nuqtada uzluksizligidan foydalanib, x ∈ [0, π] bo‘lganda c(x, λ) = cos √ λa cos √ λ − b(x − a) − √ λ √ λ − b sin √ λa sin √ λ − b(x − a), (3.2.3) s(x, λ) = sin √ λa √ λ cos √ λ − b(x−a)+ 1 √ λ − b cos √ λa sin √ λ − b(x−a) (3.2.4) tengliklarni topamiz. Bundan ∆(λ) = 2 cos √ λa cos √ λ − b(π − a) − 2λ − b √ λ 2 − λ b sin √ λa sin √ λ − b(π − a), ya’ni ∆(λ) = 2 cos h√ λa + √ λ − b(π − a) i − 147 − ³√ λ − √ λ − b ´ 2 √ λ · √ λ − b sin √ λa sin √ λ − b(π − a) (3.2.5) tenglik kelib chiqadi. Ushbu √ λ − b = √ λ − b 2 √ λ + O( 1 λ √ λ ), λ → +∞ (3.2.6) asimptotikaga asosan ³√ λ − √ λ − b ´ 2 √ λ · √ λ − b = b 2 4λ 2 + O( 1 λ 3 ), λ → +∞ , (3.2.7) sin √ λ − b(π − a) = sin √ λ(π − a) + O( 1 √ λ ), λ → +∞ (3.2.8) formulalarga ega bo‘lamiz. Bularni (3.2.5) tenglikka qo‘yib, ushbu ∆(λ) = 2 cos ½ π √ λ + b(a − π) 2 √ λ + O( 1 λ √ λ ) ¾ − − b 2 4λ 2 sin √ λa sin √ λ(π − a) + O( 1 λ 2 √ λ ) , λ → +∞ (3.2.9) asimptotik formulani olamiz. Bu formuladan quyidagi qo‘pol baholashlar kelib chiqadi: ∆(λ) = 2 cos √ λπ + O( 1 √ λ ), λ → +∞ , (3.2.10) ∆(λ) = 2 cos ½ π √ λ + b(a − π) 2 √ λ ¾ + O( 1 λ √ λ ), λ → +∞. (3.2.11) (3.2.10) asimptotikaga asosan ∆(λ) − 2 = 0 tenglamani ushbu sin √ λπ 2 = O( 1 4 √ λ ) (3.2.12) ko‘rinishda yozish mumkin. Bunga ko‘ra √ λπ 2 = πn + δ n π, δ n → 0, √ λ = 2n + 2δ n , δ n → 0. (3.2.13) Agar (3.2.13) ifodani (3.2.12) tenglikka qayta qo‘ysak, δ n uchun sin δ n π = O µ 1 √ n ¶ , 148 ya’ni δ n = O( 1 √ n ) (3.2.14) baho hosil bo‘ladi. δ n ning bu asimptotikasini aniqlashtiramiz. Buning uchun ∆(λ) − 2 = 0 tenglamani (3.2.11) tenglikga asosan ushbu sin ( π √ λ 2 + b(a − π) 4 √ λ ) = O µ 1 λ 3 4 ¶ (3.2.15) ko‘rinishda yozib olamiz. (3.2.13) ifodani (3.2.15) tenglikga qo‘yib, (3.2.14) asimp- totikadan foydalansak, quyidagi tengliklarga ega bo‘lamiz: sin ½ πn + δ n π + b(a − π) 8(n + δ n ) ¾ = O µ 1 n √ n ¶ , sin ½ πn + δ n π + b(a − π) 8n + O µ 1 n 2 √ n ¶¾ = O µ 1 n √ n ¶ , δ n π + b(a − π) 8n + O µ 1 n √ n ¶ = O µ 1 n √ n ¶ , δ n = b(π − a) 8π n + O µ 1 n √ n ¶ , n → +∞. (3.2.16) Oxirgi asimptotikani yanada aniqlashtirish maqsadida, ∆(λ) − 2 = 0 tengla-mani (3.2.9) tenglikdan foydalanib, ushbu sin 2 ( π √ λ 2 + b(a − π) 4 √ λ + O µ 1 λ √ λ ¶) = = − b 2 16λ 2 sin √ λa sin √ λ(π − a) + O( 1 λ 2 √ λ ) (3.2.17) ko‘rinishda yozib olamiz va bu tenglikka (3.2.13) ifodani qo‘yamiz hamda δ n = O( 1 n ) (3.2.18) baholashdan foydalanib, ushbu sin 2 ½ δ n π + b(a − π) 8n + O µ 1 n 3 ¶¾ = b 2 256n 4 sin 2 2na + O( 1 n 5 ) (3.2.19) tenglikni hosil qilamiz. Bu tenglikdan ildiz chiqarsak, sin ½ δ ± n π + b(a − π) 8n + O µ 1 n 3 ¶¾ = ±|b sin 2na| 16n 2 + O µ 1 n 5 2 ¶ (3.2.20) 149 asimptotika hosil bo‘ladi. (3.2.18) va (3.2.20) asimptotikalarga asosan δ ± n π + b(a − π) 8n + O µ 1 n 3 ¶ = ±|b sin 2na| 16n 2 + O µ 1 n 5 2 ¶ , δ ± n π = b(a − π) 8n ± |b sin 2na| 16π n 2 + O µ 1 n 2 √ n ¶ (3.2.21) baholashga ega bo‘lamiz. Demak, ∆(λ) − 2 = 0 tenglamaning ildizlari uchun ushbu p λ 4n−1 , p λ 4n = 2n + 2δ ± n , n → ∞ (3.2.22) asimptotik formula o‘rinli. Bunga binoan λ 4n − λ 4n−1 = 8n ¡ δ + n − δ − n ¢ + 4 ¡ δ + n + δ − n ¢ ¡ δ + n − δ − n ¢ (3.2.23) tenglik hosil bo‘ladi. Quyidagi δ + n − δ − n = |b sin 2na| 8πn 2 + O µ 1 n 2 √ n ¶ , δ + n + δ − n = b(π − a) 4πn + O µ 1 n 2 √ n ¶ ifodalarga asosan ushbu λ 4n − λ 4n−1 = |b sin 2na| πn + O µ 1 n √ n ¶ (3.2.24) tenglikni olamiz. Endi, λ 4n+2 − λ 4n+1 ayirma asimptotikasini topish bilan shug‘ullanamiz. Bu yerda λ 4n+1 , λ 4n+2 , n ≥ 0lar orqali ∆(λ) + 2 = 0 tenglamaning ildizlari o‘sib bor- ish tartibida belgilangan. Xuddi oldingidek, (3.2.10) va (3.2.11) asimptotikadan foydalanib, √ λ = 2n + 1 + 2β n , β n → 0, (3.2.25) β n = O( 1 n ) (3.2.26) tengliklarga ega bo‘lamiz. (3.2.9), (3.2.25) va (3.2.26) asimptotikalardan sin ½ β ± n π + b(a − π) 4(2n + 1) + O µ 1 n 3 ¶¾ = ±|b sin(2n + 1)a| 4(2n + 1) 2 + O µ 1 n 2 √ n ¶ , β ± n = b(a − π) 4π(2n + 1) ± |b sin(2n + 1)a| 4π(2n + 1) 2 + O µ 1 n 2 √ n ¶ (3.2.27) baholash kelib chiqadi. Ushbu p λ 4n+1 , p λ 4n+2 = 2n + 1 + 2β ± n , n → ∞ (3.2.28) 150 tenglikka ko‘ra λ 4n+2 − λ 4n+1 = 4(2n + 1) ¡ β + n − β − n ¢ + 4 ¡ β + n + β − n ¢ ¡ β + n − β − n ¢ (3.2.29) tenglik hosil bo‘ladi. Quyidagi β + n − β − n = |b sin(2n + 1)a| 2π(2n + 1) 2 + O µ 1 n 2 √ n ¶ , β + n + β − n = b(π − a) 2π(2n + 1) + O µ 1 n 2 √ n ¶ ifodalarga asosan λ 4n+2 − λ 4n+1 = 2|b sin(2n + 1)a| (2n + 1)π + O µ 1 n √ n ¶ (3.2.30) tenglikni olamiz. (3.2.24) va (3.2.30) formulalarni birlashtirib, ushbu λ 2n − λ 2n−1 = 2|b sin na| πn + O µ 1 n √ n ¶ , n → ∞ baholashni olamiz. Mustaqil yechish uchun mashqlar 1) ava b parametrlarning qanday qiymatlarida (3.2.1) Xill tenglamasi “yopil- gan” lakunaga ega bo‘lmaydi? 2) ava b parametrlarning qanday qiymatlarida (3.2.1) Xill tenglamasi faqat bitta “yopilgan” lakunaga ega bo‘ladi? 3) Yuqoridagi masalani ushbu ˜ q(x) = 0, 0 ≤ x < a 1 , b 1 , a 1 ≤ x ≤ a 2 , b 2 , a 2 ≤ x < π holda yeching. Bu yerda 0 < a 1 < a 2 < π. 4) Yuqoridagi masalani q(x) = sign{cos 2x} bo‘lgan holda yeching. 3-§. Shturm-Liuvill tenglamasi yechimining asimptotikasi haqida Ushbu −y 00 + q(x)y = Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling