Ximiya tálim baǵdarı Tema: «Analitikaliq ximiyada organikaliq reagentler» Temasindag'i kurs jumisi

Temanıń maqseti hám wazıypaları : XIX ásirdiń ortalarına shekem tábiyiy organikalıq elementlar (mısalı, haywanot hám ósimlik ekstraktlari) sapalı yamasa muǵdarlıq analizden tiykarǵı paydalanıw. 19 -ásirdiń ekinshi yarımınan 1920 -jıllarǵa shekem 1930 -jıllarda jasalma reagentlar sintetik organikalıq reaktivler tárepinen sintezlana basladı. 1950-jıllardıń aqırlarında islep gruppa toparınıń analizin analiz etkenden keyin, adamlar túrli ionlardıń funktsional analiz gruppaların qıdırdılar, organikalıq reagentlarni kóplegen kórsetiwdi, reaktivlerdiń kóplegen ámeliy bahaların sintez qılıwdı (mıs reagentlar, mıs reagentlar, kadmiyum reaktivleri, berilyum reagentlari, toriy reaktivleri hám basqalar ). 1950 jıllarǵa shekem kompleks ximiyası, tiykarlanıp, sapalı anıqlaw, jawın ajıratıw hám gravimetrik analiz qılıw ushın ekilemshi shilat jawınları reakciyasına tiykarlanǵan edi. Quramalılastırılgan titrlash usılı tiykarlanıp 1950-jıllardıń basında 1960 -jıllardıń basına shekem isletilingen. 1960 -jıllardıń aqırında baslanǵanınan baslap, xlorat organikalıq erituvchi ekstraktsiyasini rawajlantirganda, dıqqat fotometrik analizge ótti.
Kurs jumısınıń kólemi. Kurs jumısı dástúrge kóre kirisiw, I bap ádebiyatlar túsindiriwi, II bap tájiriybe bólegi, III bap alınǵan nátiyjeler analizi, juwmaq hám paydalanılǵan ádebiyatlar bóleginen ibaratı bolıp, Times New Roman baspa taboqda, 14 ólshem hám 1, 5 intervallarda jazılǵan. Kurs jumısınıń kólemi 27 betten shólkemlesken. 12 ádebiyatlar diziminen shólkemlesken.
I Bap. Ádebiyatlar túsindiriwi
1. 1. Organikalıq reagentlar haqqında ulıwma maǵlıwmat

Organikalıq reagentlar ximiyanıń hár bir salasında keń tarqalǵan bolıp, analitik ximiyada da bir neshe tarawlarında isletiledi:

1. Sapa analiz.
Sapa analizida elementler, kationlar, anionlar, funksional gruppalar hám basqa elementlar organikalıq reagentlar járdeminde anıqlanadı. Mısalı : nikelni qapırıqetilglioksim menen, kobaltni a-nitrozo b-naftol járdeminde, aluminiyni alizarin menen, magniynı 8-oksixinolin menen hám taǵı basqa. Organikalıq reagentlar menen anıqlaw reaksiyaları júdá bayqaǵısh hám tańlap tásir etuvchan boladı.
2. Muǵdarlıq analiz.
Muǵdarlıq analizning ximiyalıq hám fizikalıq-ximiyalıq usıllarda da organikalıq reagentlar isletiledi.
a) Gravimetrik analiz usılında organikalıq reagentlar cho'ktiruvchi retinde isletiledi: DMG, 8-oksixinolin, kupferon, ammoniy benzoati, antranil kislota hám basqalar. Bul organikalıq reagentlar bir neshe talaplarǵa juwap beriwi kerek: payda bolatuǵın kompleksti kem eriwsheńligi, kompleksti joqarı turaqlılıq konstantasi, organikalıq reagentni suwda jaqsı eriwsheńligi, qurıtılǵanda kompleks turaqlı bolıwı kerekligi hám basqa talaplar.
b) Titrimetrik analiz metodında titrantlar, indikatorlar retinde organikalıq reagentlar isletiledi: EDTA, alizarin, difenilamin, benzidin, diasetildioksim, antipirin, diantipirilmetan, difenilkarbazon hám basqalar.
v) Fotometriyada organikalıq reagentlar metall ionları menen reńli kompleksler payda etedi. Pirokatexin menen titanni, a, a- dipiridil reagenti mıs, kobalt, nikelni, piridil aǵza -rezorsin kobaltni, 8-oksixinolin aluminiyni anıqlaw ushın isletiledi. Bul organikalıq reagentlarning metallar menen kópshilik kompleksleri suwda jaqsı eriydi hám metallardı fotometrik anıqlawǵa járdem beredi. Sulfosalitsil kislotası temir ionı menen kompleks payda etedi, temirdi muǵdarlıq anıqlawda sulfosalitsil kislota bayqaǵısh organikalıq reagent esaplanadı.
g) Lyuminessent analiz metodında organikalıq reagentlarni nur shıǵarıw intensivligine qaray elementtı muǵdarın, quramın anıqlaw múmkin: morin, kversetin hám taǵı basqa.
d) Polyarografiyada organikalıq reagentlar fon elektrolitlari, baylaw reagentlar retinde isletiledi. Mısalı : tetra metilammoniy xloridi, suwsız ortalıqlarda erituvchi retinde (metanol, etanol, Butanol, aseton), ekstragentlar retinde (benzol, xloroform, dixloretan hám basqalar ).
Organikalıq reagentlar-bul quramında uglevodorod bar elementlar, olar járdeminde molekula yamasa ionlardı ashıw hám muǵdarların anıqlaw múmkin. Organikalıq reagentlar sapa hám muǵdarlıq analizda, konsentrlashda, ajıratıwda hám basqa processlerdi aparıwda isletiledi.
Organikalıq reagentlarning abzallıǵı.
Organikalıq bolmaǵan elementlarǵa qaraǵanda organikalıq reagentlar kópro=q isletiledi hám keń tarqalǵan, sebebi olar:
1) Bayqaǵıshlıǵı joqarı, emax= nx105
2) Tańlap tásir etiwshiligi joqarı,
a) irkinish beretuǵın ionlar baylanısadı,
b) rN basqariluvchan boladı,
v) ekstraksiyalanadi.
3) Organikalıq reagentlar dúzilisin ózgertiw múmkinligi menen organikalıq bolmaǵan elementlardan ajralıp turadı.
Ximiyalıq reaktivler, ximiyalıq reagentlar — ximiyalıq reaksiyalardı ámelge asırıw ushın isletiletuǵın elementlar. Túrleri: oǵada taza Ximiyalıq reaktivler; ximiyalıq taza Ximiyalıq reaktivler; ximiyalıq analiz ushın qollanılatuǵın taza Ximiyalıq reaktivler; taza Ximiyalıq reaktivler, tazalanǵan Ximiyalıq reaktivler, texnikalıq Ximiyalıq reaktivler Quramına kóre, Ximiyalıq reaktivler, anorganiq, organiq hám radioaktiv izotoplar menen bayramlanǵan Ximiyalıq reaktivlerge, isletiliwine kóre, organiq — analitik reagentlar, kompleksonlar, fiksanallar, rN — indikatorlar hám b.ga bólinedi. Ximiyalıq reaktivler salınǵan ıdıs jarlıǵı yamasa oralǵan qaǵazǵa onıń tazalıq dárejesi, isletiliwi, qosımshalar muǵdarı hám saqlanıw shárt-sharayatı jazıp qóyıladı. Ximiyalıq reaktivlerdiń kópshiligi zaqarli, tez jalınlanadı, geyparaları portlaydı. Usınıń sebepinen, Ximiyalıq reaktivlerdi isletiwde hám saklashda tiyisli qaǵıydalarǵa ámel qılıw zárúr. Hawada tez buz'latuǵın ayırım preparatlar vodorod yamasa inert gaz toldırılǵan germetik ampulalarda, geyparaları kerosinda saqlanadı.
Qandayda bir sırtqı belgi - shókpe yamasa gaz ajırasıwı, shókpeni eriwi, reń ózgeriwi sıyaqlı sırtqı nátiyje menen baratuǵın reaksiyalar analitik reaksiya dep ataladı.
Eritpeden ızleniwshi iondı ashıw ushın isletiletuǵın reaktiv - reagent dep ataladı. Reagentlar (reaksiyalar ) úsh túrge bólinedi:
a) Spetsifik (arnawlı ) reagent quramalı qospa daǵı tek bir iongagina tán sırtqı nátiyje beredi: – NH₄⁺ + OH^- → H₂O + NH₃↑
A) Selektiv reagent (yamasa reaksiya ) sırtqı belgisi, ırkinish beretuǵın ionlar bolmaǵanda, ayırım ionlargagina tán boladı
2Ag⁺+ CrO₄^3- → 2Ag₂CrO₄↓ Toq sari (Ba2+, Pb2+, Sr+2 lar) ushın sarı shókpe
v) Gruppa reagenti (reaksiya ) dıń sırtqı belgisi ionlar gruppası ushın birdey boladı. Aq+, Hq22+, Pb2+ kationlar toparı xlorid ionlar menen birdey aq reńli shókpe payda etedi.