Xizmatlar sohasining mamlakat iqtisodiyotida tutgan o’rni, xizmatlar faoliyatining iqtisoqiy mohiyati va xususiyatlari

Xizmatlar sohasining mamlakat iqtisodiyotida tutgan o’rni, xizmatlar faoliyatining iqtisoqiy mohiyati va xususiyatlari.

Ro’ziboy Isroilov

Xizmatlar sohasining iqtisodiy mohiyati.

• Xizmatlar sohasi makroiqtisodiyotning tarkibiy qismi bo’lib mamlakatda ro’y berayotgan iqtisodiy munosabatlarning umumiy tizimida qatnashadi hamda jamiyatda umumiy iqtisodiy qonunlarga boysunadi.Bugungi kunda makro iqtisodiy sektor tarmog’i 3 toifaga ajratiladi.
• Birlamchi yani qishloq xo’jaligi qazib olish sanoati.
• Ikkilamchi yani qayta ishlash sanoati.
• Uchlamchi xizmat ko’rsatish sohasi yoki ishtimoiy soha.

Birinchidan, mahsulotlar belgilanishi birligi nuqtai nazaridan xizmat sohasi mahsuloti – murrakab va o’zaro bir-biriga qarama-qarshi tushuncha sifatida namoyon bo’ladi. Iste’mol fondini ko’paytirishga yo’naltirilgan xizmatlar ishjtimoiy soha mahsuloti sifatida ko’rilishi mumkun. Ikkinchidan, iste’mol qilinadigan resurslar xilma-xilligi nuqtai nazaridan bunday o’xshashlik “nomoddiy mahsulotlar” iste’mol qilinadigan resurslardagi o’xshashlik xarajatlarning o’z strukturasi ham namoyon bo’ladi, ular bir biridan keskin farq qiladi.

Jumladan, amortizatsiyani qo’shgan holdagi moddiy harajatlar teatrlarda 13,3%, sirklarda 17,0%, konsert tashkilotlarida 3,5%, parklarda 20,3% bo’lsa,mavjud ne’mat yaratgan tarmoqlar sanoatida 82,8%, qurilishda 64,8%. Uchinchidan,kadrlar tarkibining o’ziga xos belgisiga ko’ra xizmat ko’rsatish sohasida bu birinchi navbatda undagi asosiy ishlovchilar o’rta va qisman oliy ma’lumotli mutaxassislar hisoblanadi.Boshqa tarmoq va sohalarda ko’proq ko’p yillik tashkilotlardagi soha mutaxassislar ishlaydi.

Xizmatlar faoliyati va tasnifi. Xizmatlar faoliyati deganda yakka tartibdagi xizmatlarni ko’rsatish orqali insonlar talabini qondirishga yo’naltirilgan faoliyat tuurini tushunish lozim.Ushbu turdagi faoliyat bilan turli xildagi tashkilotlar shug’ullanadi.Ular jumlasiga yakka tartibdagi tadbirkorlar va turli mulk shakliga ega bo’lgan xizmat ko’rsatish korxonalari yoki tashkilotlari kiradi. Ular mehnatining natijasi esa xizmatlar hisoblanadi.

Xizmatlar faoliyatini ideal va real xizmatlarga bo’lishimiz mumkun. Ideal xizmatlar- bu xizmatlar faoliyatining u yoki bu turdagi abstrakt, nazariy modulidir.U o’z ichiga aholiga xizmatlar ko’rsatish qoidalari,sifat standartlari va xizmatlar ko’rsatish tehnalogiyalarini qamrab oladi. Real xizmatlar- bu iste’molchining talablarini qondirishga yo’naltirilgan aniq moddiy harakatlardir.Ushbu xizmatlarni bajaruvchilar, iste’molchilar, ularni ko’rsatishning aniq sharoitlariga qarab yakka holatda tartiblashtiriladi.

Xizmatlar o’z hayot davriga ega va u bir necha bosqichlarga bo’linadi: Birinchi bosqich,iste’molchilarga taklif etilayotgan xizmatlar haqida ma’lumot berish; Ikkinchi bosqich, xizmatlarga buyurtmani qabul qilish; Uchinchi bosqich,xizmatlarni bajarish; To’rtinchi bosqich,xizmatlarni bajarish sifatini nazorat qilish; Beshinchi bosqich,iste’molchilarning buyurtmasini berish va boshqalar.

Xizmatlar, extiyojlar va ijtimoiy hayotning boshqa holatlari bilan o’zaro aloqalarini quyidagicha umumlashtirish mumkun. Xizmatlar faoliyatining rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar: 1.Insoning tabiyat va jamiyat tomonidan shakllantirilgan qirralari; 2.Iqtisodiyotning rivojlanish darajasi va xo’jalik tizimi; 3.Mavjud jamiyatda shakllangan manaviyat va madaniy ananalar; 4. Ijtimoiy sutrukturalar: davlat, siyosiy partiyalar.

Insoning bazi extiyojlari doimiydir,qolganlari esa o’zgarib turadi.Extiyojlar ierxiya shaklida bo’ladi va besh pog’onadan iboratdir: 1.Fiziologik extiyojlar; 2.Xavfsizlik va xotirjamlik extiyojlari; 3.Sevgiga extiyoj; 4.Xurmatga extiyoj; 5.O’z o’rinini topishga bo’lgan extiyoj.

E’tiboringiz uchun Rahmat!!!