Xomidov muxtor maxammadjonovich jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini tashkil etishda murabbiylar kasbiy faoliyatlarini

3.Bob. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislari ksbiy 

 faoliyatlarining mazmuni 

Jismoniy  tarbiya,  jismoniy  madaniyat  mutaxassisi  kasb-hunar  kollejlari, 

akademik  litseylar  va  umumta’lim  maktablari  pedagog  jismoniy  tarbiya 

o‘qituvchisi  faoliyatida  o‘quv  mashg‘ulotlari  tashkil  etish  vosita  va  uslublari 

uslubiyotini qamrab olgan fan yo‘nalishidir. 

Jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat mutaxassisi ta’lim obekti kasb-hunar 

kollejlari  akademik  litseylar  va  umumta’lim  maktablari,  maktabdan  tashqari 

muassasalarining o‘quvchilari, jismoniy tarbiya jarayoni. 

Jismoniy  tarbiya,  jismoniy  madaniyat  mutaxassisi  psixologik-pedagogik 

umumkasbiy va maxsus tayyorgarligiga muvofiq quyidagi faoliyatni olib boradi. 

1. 

Ta’lim  faoliyati:  kasb-hunar  kollejlari,  akademik  litseylar, 

umuta’lim maktablari jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat o‘qituvchisi . 

2. 

Tarbiya  faoliyati:    maktabdan  tashqari  muassasalarda  ta’lim  va 

tarbiyaviy ishlar olib borish. 

3. 

Ilmiy tadqiqot faoliyati: ilmiy tadqiqot muassasalarida kichik ilmiy 

hodim vazifasini bajarish. 

4. 

O‘quv  uslubiy  faoliyat:  ta’lim  boshqarmasida  uslubiy  yo‘riqchi 

vazifasini bajarish. 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  mutaxassisi  faoliyati 

imkoniyatlari. 

1. 

Tashkiliy  ishlar:  maktabdan  tashqari  ta’lim  muassasalarida, 

madaniyat  va  istirohat  bog‘larida,  mahallalar  va  yashash  joylarida  aholini 

sog‘lomlashtirish va jismoniy tarbiya tadbirlari olib borish. 

2. 

Boshqaruv faoliyati: Respublika viloyat va tuman sport qo‘mitalari 

va sport jamiyatlarida faoliyat ko‘rsatish. 

SHuningdek  bakalavr  oliy  ta’lim,  o‘rta  maxsus  ta’lim  hamda  malaka 

oshirish, va kadrlarni qayta tayyorlash muassasalarida qayd etilgan tartib asosida 

faoliyat  ko‘rsatish  mumkin.  Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  bakalavri 

quyidagi magistratura yo‘nalishlari bo‘yicha kamida 2 yil ta’lim olishi mumkin. 

 

 

36 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  bakalavri  kasbiy  tayyorgarligiga 

quyidagi talablar qo‘yiladi. 

Bakalavr  quyidagi  vazifalarni  bajarish  kerak.  Gumanitar  va  ijtimoiy 

iqtisodiy  fanlar  asoslarini  bilishi  dunyo  qarashini  shakllantiruvchi  bilimlar 

tizimini  egallash  davlat  siyosati  masalalarini  o‘rganishi  iqtisodiy  masalalar  va 

jarayonlarni mustaqil tashkil etishi. 

Vatan  tarixini  bilishi,  milliy  va  insoniy  qadr  qimmatlar  masalalarida  o‘z 

fikrlariga  ega  bo‘lishi  va  ularni  ilmiy  asoslay  olishi  milliy  mustaqillik 

g‘oyalariga  asoslangan  o‘z  dunyo  qarashlariga  ega  bo‘lishi.  Tabiatda  va 

jamiyatda bo‘ladigan jarayonlar va o‘zgarishlar haqida tushunchaga ega bo‘lishi. 

Tabiat  va  jamiyatni  rivojlanishi  haqidagi  bilimlarni  bilishi  va  ulardan  ilmiy 

asoslangan  holda  kasbiy  faoliyatda  foydalani  olishi.  Insonning  insonga 

jamiyatga  va  atrof  muhitga  munosabatini  boshqaruvchi  huquqiy  va  ma’naviy 

bilimlarni bilishi va ularni kasbiy faoliyatini hisobga olish. 

Mazkur  yo‘nalish  bo‘yicha  raqobat  bardosh  darajada  umumiy  kasbiy 

tayyorgarlikka  ega  bo‘lish.  Mustaqil  ravishda  o‘z  bilim  doirasini  kengaytirishi 

va takomillashtirishi hamda kasb faoliyatini ilmiy asosda tashkil etish. Sog‘lom 

turmush  tarzi  haqida  ilmiy  tushunchaga  ega  bo‘lishi  jismoniy  kamolotga 

erishishi malaka va ko‘nikmalarni egallay olishi kerak.  

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  bakalavri  mamavzutika, 

inshakltika  va  axborot  texnologiyalari  bo‘yicha  quyidagi  texnologiyalariga  ega 

bo‘lishi 

kerak.Matemtik 

nazariya 

orqali 

dunyoni 

bilish.Axborot 

texnologiyalarining  jamiyat  taraqqiyotidagi  ahamiyati.  Yangi  inshaklsion 

texnologiyalardan ta’lim jarayonida foydalanish shakllari. Bakalavr mamavzutik 

tahlil geometriya va matematik statistika uslublari va tushunchalari bilishi. 

Pedagogik  dastur  vositalari,  kompyuter  texnologiyasi  vositalaridan 

foydalana  olishi  kerak.  Shuningdek  jismoniy  tarbiya  va  sportga  son  va  sifat 

ko‘rsatkichlarini  ahamiyati.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  jarayonini  kompyuter 

texnologiyalari 

hamda 

yangi 

axborot 

texnologiyalaridan 

foydalanish 

tajribalariga  ega  bo‘lishi  kerak.  Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat 

 

 

37 

bakalavri anatomiya, odam fiziologiyasi, bioximiya, ekologiya va atrof muhitni 

muhofaza  qilish,  yosh  fiziologiyasi  va  gigiena  fanlari  bo‘yicha  quyidagi 

tushunchalarga ega bo‘lishi kerak. 

Anatomiya fanining asosiy tushunchalari, inson shaxsining tabiatdagi o‘rni, 

insonning  fiziologik  xususiyatlari,  jismoniy  harakatlar  mexanikasi,  modda 

almushinuvining  bioximik  asoslari,  atrof  muhitning  dolzarb  muammolari  va 

insonning  yosh  fiziologiyasi  va  umumiy  va  shaxsiy  gigienasi  talablari. 

Shuningdek  bakalavr  anatomik  tadqiqotlar  uslublari,  inson  tuzilishi  va  tayanch 

harakat apparati xususiyati, muskul to‘qimalari, ichki organlar, yurak qon-tomir 

tizimi,  ichki  sekretsiya  organlar,  organizm  o‘zgarishining  yosh  va  jins 

xususiyatlari,  jismoniy  tarbiya  jarayonidagi  bioximik  va  o‘zgarishlar  iqlim 

sharoitlari  va  tabiat  omillarining  jismoniy  rivojlanishga  ta’sirini  bilishi  va 

ulardan foydalanishi kerak. 

Jismoniy  tarbiya  jarayonida  anatomiya  qon  tizimi  va  qon  aylanishi 

xususiyatlari, bioximik nazorat, kasbiy javobgarlik, ekologik huquq, shaxsiy va 

jamoat gigienasiga rioya qilish tajribalariga ega bo‘lishi kerak. 

Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat bakalavri psixologik va pedagogik 

fanlari  bo‘yicha  pedagogik  taraqqiyotining  asosiy  qonuniyatlari  O‘zbekistonda 

va  rivojlangan  mamlakatlarda  tlim  tizimi  va  jismoniy  tarbiya  o‘qituvchilari 

kasbiy  faoliyatida  psixologik  tayyorgarlik,  ta’limning  yangi  va  asosiy 

texnologiyalari hamda inson ma’naviyati tushunchalariga ega bo‘lishi kerak. 

SHuningdek  bakalavr  quyidagi  bilimlarni  egallagan  bo‘lishi  va  ulardan 

tarbiya jarayonida foydalani olishi kerak.Ta’lim va tarbiya tamoyillari, didaktika 

qonuniyatlari oilada, ta’lim muassasalarida, milliy qadriyatlar ruhida tarbiyalash 

uslublari,  ta’lim  va  tarbiya  jarayonlarini  boshqarish,  sharq  mutafakkirlarini 

tarbiyaviy  meroslari  hamda  qur’on  va  hadisning  ma’naviy  va  tarbiyaviy 

mohiyati,  pedagogikadan  yangi  texnologiyalar,  pedagogik  mahorat,  pedagogik 

tajriba,  o‘qitishning  texnik  vositalaridan  foydalanish,  nutq  madaniyatiga  ega 

bo‘lish,  shaxs  psixologiyasi,  psixologik  holatlar,  tadqiqot  usullari,  bolalarning 

har  xil  yosh  davridagi  psixologiyasi,  bolaning  psixologik  rivojlanish 

 

 

38 

qonuniyatlari,  ta’lim  va  tarbiyaning  psixologik  xususiyatlari,  o‘quvchilarning 

o‘quv  mashg‘ulotlaridagi  psixologik  holatlarning  xususiyatlari,  ta’lim 

jarayonida psixologik rivojlanishning asosiy qonuniyatlari. 

Bolalarning 

psixologik 

rivojlanishini 

mustaqil 

nazorat 

qilish, 

psixodiagnostik  vositalarini  baholash usullarini  egallash,  psixologik,  pedagogik 

tahlil  vazifalarini  hal  etish,  o‘quvchilar  hissiy  holatlarini  tahlil  etish, 

o‘quvchilarning  yosh  va psixik holatlarini  hisobga olgan holda  yakkama-yakka 

shug‘ullanish,  aqliy  rivojlanish  mezonlaridan  foydalani  hamda  aqliy 

rivojlanishining samarali  shartlarini tanlay  bilish, o‘quvchilarni  hamkasabalarni 

va  ota-onalarni,  psixologik  muammolar  bo‘yicha  yordam  berish,  aqliy 

rivojlanish darajalarini aniqlay bilish hamda psixologik tahlillar olib borish. 

SHu  bilan  birga  bakalavr  o‘quvchilar  va  ota-onalar  bilan  ta’lim  va 

tarbiyaviy  ishlarni  olib  borishni  rejalashtirish  va  tashkil  etish,  milliy  istiqlol 

g‘oyalarini  yakka  va  jamoa  faoliyati  bilan  amalga  oshirish,  yangi  pedagogik 

texnologiyalardan foydalangan holda o‘quv jarayonini tashkil etish, tlim tarbiya 

jarayonini  boshqarish  va  o‘quv  uslubiy  qo‘llanmalar  tayyorlash,  ularni  o‘quv 

jarayoniga tadbiq etish, o‘quvchilar malaka va ko‘nikmalarini hamda bilimlarini 

nazorat qilish tajribalariga ega bo‘lish kerak. 

 

3.1. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarining kasbiy  

tayyorgarliklarini asoslari 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  bakalavri  kasbiy  mutaxassislikka 

erishish  uchun  quyidagi  fanlarni  mukammal  o‘zlashtirishga  ega  bo‘lishi  kerak. 

Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti fani bo‘yicha, O‘zbekistonda jismoniy 

tarbiya  tizimi,  jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyatning  me’yoriy  xujjatlari, 

jismoniy  tarbiyaning  nazariy  asoslari,  jismoniy  tarbiya  maqsad  va  vazifasi, 

jismoniy tarbiyani o‘rganadigan tabiiy va aniq fanlar, ijtimoiy iqtisodiy fanlar va 

mutaxassislik  fanlari,  jismoniy  tarbiya  va  sportda  ilmiy  tadqiqotlar  olib  borish, 

jismoniy  tarbiyaning  umumiy  tamoyillari,  jismoniy  tarbiya  va  vositalari,  tabiat 

omillari,  chiniqish  muammolari,  jismoniy  mashqlar  texnikasi,  jismoniy 

 

 

39 

tarbiyada  ta’lim  tamoyillari,  jismoniy  tarbiyada  ta’lim  usullari,  jismoniy 

mashqlarga  va  harakatlarga  o‘rganish,  harakat,  malaka  va  ko‘nikmalarni 

shakllantirish,  jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirish,  jismoniy  tarbiyaning  boshqa 

tarbiyalar bilan aloqasi. 

Jismoniy  tarbiya  uslubiyoti,  maktabgacha  yosh  bolalar  jismoniy  tarbiyasi 

maqsadi  va  vazifasi,  maktabgacha  yosh  bolalar  jismoniy  tarbiyasi  vositalari, 

maktabgacha yosh bolalarni jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari shakllari, maktabda 

jismoniy  tarbiya  maqsad  va  vazifasi,  jismoniy  tarbiya  o‘qituvchisining  ish 

hujjatlari, jismoniy tarbiya jarayonida tibbiy nazorat, jismoniy tarbiya tadbirlari 

rivojlantirish  va  tashkil  etish,  jismoniy  tarbiya  darslari,  jismoniy  tarbiyadan 

sinfdan  tashqari  ishlar,  yashash  joylarida  oilada  sportni  tashkil  qilish,  jismoniy 

tarbiya  rivojlantirishni  baholash  va  nazorat  qilish,  “Alpomish  va  Barchinoy” 

testlari kasb hunar kollejlari va oliy o‘quv yurtlarida jismoniy tarbiya tadbirlari. 

Ishlab chiqirish korxonalari va qishloq xo‘jaliklarda jismoniy tarbiya tadbirlari, 

kasalxonalarda va dam olish joylarida jismoniy tarbiyani tadbirlari. 

Sport  trenirovkasi.  Trenirovka  mashg‘ulotlari.  Texnik  va  taktik 

tayyorgarlik.  Jismoniy  tayyorgarlik,  nazariy  tayyorgarlik,  umumiy  va  maxsus 

tayyorgarlik,  trenirovka  va  davrlari,  o‘quv  va  yig‘in  mashg‘ulotlarini 

rejalashtirish, sportga saralash, sport shaklsi, sportda yuksak natijalarga erishish, 

amaliy jismoniy tayyorgarlik. 

Jismoniy  tarbiya  ta’rixi.  Dunyo  halqlarining  shuningdek  Turkiy 

halqlarining jismoniy madaniyati tarixi, uning rivojlanishi va taraqqiyoti o‘zbek 

halqlari  jismoniy  madaniyat  tarixi  milliy  sport  turlarini  shakllanishi  va 

rivojlanishi,  sharq  mutafakkirlarining  jismoniy  madaniyat  haqidagi  ta’limoti 

O‘zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sport rivojlanishi va taraqqiyoti. 

Jismoniy tarbiya tashkil etish va boshqarish O‘zbekistonda jismoniy tarbiya 

va  sport  tizimi.  O‘zbekiston  jismoniy  tarbiya  va  sportni  boshqarish  milliy 

jismoniy  tarbiya  va  sport  qo‘mitasi.  Milliy  oliniada  sport  qo‘mitasi.  Halqaro 

sport  tashkilotlari  va  uyushmalari.  Havaskorlik  va  professional  sport 

uyushmalari, sport marketingi, sport menedjmenti.  

 

 

40 

Gimnastika  va  uni  o‘qitish  uslubiyoti,  gimnastikani  shakllanishi  va 

rivojlanishi,  o‘zbekiston  jismoniy  tarbiya  tizimida  gimnastikaning  tutgan  o‘rni, 

gimnastik  harakatlar  atamalari.  Gimnastika  mashg‘ulotlarida  jarohatlanishni 

oldini  olish,  ta’lim  muassasalarida  gimnastika  darslarini  tashkil  etishni 

rejalashtirish va boshqarish. 

Saf  mashqlari.  Umumrivojlantiruvchi  mashqlar.  Osilishlar  va  tayanishlar 

muvozanat  saqlash  mashqlar,  uloqtirishlar.  Oddiy  sakrashlar,  erkin  mashqlar, 

akrobatika,  ommaviy  gimnastika  harakatlari.  Dastakli  otda  tayanish  mashqlari, 

qo‘sh  cho‘pda  tayanish  mashqlari,  yakkacho‘p  va  halqalarda  osilish  mashqlari. 

Gimnastika  bo‘yicha    sport  musobaqalarini  tashkil  etish  va  boshqarish. 

Gimnastika musobaqalarida hakamning gimnastika trenirovkalarini tashkil etish 

va  boshqarish.  Gimnastik  mashqlar  o‘rgatish  uslubiyoti.  “Alpomish  va 

Barchinoy”  test  sinovlarida  gimnastik  mashqlar.  Gimnastikada  ilmiy  uslubiy 

ishlarni tashkil etish. 

Engil  atletika  va  uni  o‘qitish  uslubiyoti.  Engil  atletikani  shakllanishi  va 

taraqqiyoti.  O‘zbekiston  jismoniy  tarbiya  tizimida  tutgan  o‘rni.  Engil  atletika 

mashqlarining texnikasiga o‘rgatish. Engil atletika darslarini tashkil etish. Engil 

atletikachilarning  umumiy  va  maxsus  tayyorgarligi.  Engil  atletika  sport 

trenirovkalarini  tashkil  etish.  Ta’lim  muassasalarida  engil  atletika  mashqlariga 

o‘rgatish  uslubiyoti.  Qisqa  masofaga,  uzoq  masofaga,  o‘rtacha  masofaga 

yugurishlar. To‘siqlar osha yugurish, estafeta yugurishlari va kross yugurishlar. 

Nayza  va  lappak  granata,  to‘p  uloqtirish,  yadro  itqitish,  uzunlikka  va 

balandlikka  sakrash.  Engil  atletika  mashg‘ulotlarini  rejalashtirish  va  o‘tkazish 

uslubiyoti.  Engil  atletika  mashg‘ulotlarini  tashkil  etish  va  boshqarish.  Engil 

atletika va hakamlik. Engil atletika musobaqalarining hujjatlarini tuzish.  

Sport  o‘yinlari  va  harakatli  o‘yinlar va  ularni  o‘qitish  uslubiyoti.  Sport  va 

harakatli o‘yinlarni shakllanish tarixi. Sport va harakatli o‘yinlarni O‘zbekiston 

jismoniy tarbiya tizimida tutgan o‘rni. Ta’lim muassasalarida sport va harakatli 

o‘yinlar  mashg‘ulotlarini  tashkil  etish.  Sinfdan  va  maktabdan  tashqari  ishlarda 

va ommaviy jismoniy tarbiya tadbirlarida sport va harakatli o‘yinlarni o‘tkazish. 

 

 

41 

Basketbol, Voleybol, Futbol o‘yinlari texnika va taktikasini o‘rgatish. Harakatli 

o‘yinlarni  pedagogik  mohiyati.  Milliy  harakatli  o‘yinlar,  sport  o‘yinlari, 

musobaqalarini tashkil etish hakamlik, musobaqa hujjatlari. 

Suzish  va  uni  o‘qitish  uslubiyoti:  suzish  usullarini  rivojlanishi,  suzish 

sportini  O‘zbekiston  jismoniy  tarbiya  tizimida  tutgan  o‘rni,  ta’lim 

muassasalarida  suzish  mashg‘ulotlarini  tashkil  etish,  suzish  harakatlariga 

o‘rgatish, sportcha suzish usullari, erkin suzish, chalqancha suzish, delfin, bross 

suzish  usullari  texnikasi,  suzish  harakatlariga  o‘rgatish  uslubiyoti,  suzish 

usullarida  start  va  burilishlar  texnikasi,  amaliy  suzish  usullari,  suvga  sakrash, 

suv  ostida  suzish,  indrom  suzish,  suv  polosi,  uzoq  masofaga  suzish,  amaliy 

suzish, usullariga o‘rgatish texnikasiga cho‘kayotganda qutqarish usullari, tibbiy 

yordam,  suzish  bo‘yicha  musobaqalar  tashkil  etish,  hakamlar  vazifasi, 

musobaqalar hujjatini tuzish.  

Milliy  kurash  usullari  va  ularni  o‘qitish  uslubiyoti:  O‘zbek  milliy  kurash 

usullarini  shakllanishi  va  rivojlanishi  milliy  kurash  usullarini  O‘zbekiston 

jismoniy  tarbiya  tizimida  tutgan  o‘rni.  Ta’lim  muassasalarida  kurash 

mashg‘ulotlarini  tashkil  etish,  kurash  mashg‘ulotlarida  olgan  jarahatlarni 

davolash.  Kurash  usullari  texnikasiga  o‘rgatish  uslubiyoti.  Hujum  texnika  va 

taktikasi,  milliy  kurash  usullari  bo‘yicha  musobaqalar  tashkil  etish.  Hakamlik 

qilish. Musobaqa hujjatlarini tashkil qilish.  

Musiqiy ritmik tarbiyaning maqsad va vazifasi. Jismoniy tarbiya jarayonida 

musiqiy  ritmik  tarbiyaning  o‘rni  ta’lim  muassasalarida  musiqiy  ritmik 

gimnastika  mashg‘ulotlari.  Musiqa  jo‘rligida  bajariladigan  harakatlar  texnikasi. 

Ritmik gimnastika harakatlariga o‘rgatish. Musiqa ritmik gimnastikani yoshlarni 

ma’gnaviy va jismoniy tarbiyasidagi vazifasi. 

Sayyohlik  va  uni  o‘qitish  uslubiyoti.  O‘zbekistonda  sayyohlikni 

rivojlanishi.  Sayyohlik  turlari.  Sayrlar,  ekskursiyalar,  o‘lkashunoslik,  ma’naviy 

va  ma’rifiy  sayohatlari.  Sport  sayyohlik  turlari.  Ta’lim  muassasalarida  sayyoh 

yurishlarga o‘rgatish. Sayyohlik yurishga, harakat va malakalarini shakllantirish, 

 

 

42 

sayyoh  yurishlarda  yo‘nalishlarini  aniqlash,  texnikasiga  o‘rgatish.  Sayyohlik 

yurishlarida amaliy jismoniy tayyorgarlik, jismoniy fazilatlarni rivojlantirish. 

Jismoniy  tarbiyaning  tibbiy  asoslari.  Sport  tibbiyoti  maqsad  va  vazifasi. 

Jismoniy  rivojlanishni  nazorat  qilish.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  bilan 

shug‘ullanuvchilar  organizmlarni  o‘rgatish.  Har  xil  yoshdagi  va  jinsdagi 

sportchilar  organizmini  tibbiy  nazorat  qilish.  Sportga  yo‘naltirish  va  saralash 

tadbirlari.  Sportchilar  sog‘lig‘iga  salbiy  ta’sir  etuvchi  omillar.  Og‘ir  jismoniy 

yuklamalarni organzmga ta’siri. Sportchilani qayta tiklanishi tadbirlari. Sportda 

jarohatlanishlarni  oldini  olish.  Jarohatlanishda  1-tibbiy  yordam  ko‘rsatish. 

Nogiron  sportchilarni  tiklanish  tadbirlari.  Sport  natijalariga  iqlimni  va  atrof 

muhitni ta’siri.  

O‘quvchi yoshlarni jismoniy rivojlanishini tibbiy nazorat qilish. O‘z-o‘zini 

nazorat  qilish.  Sog‘lom  turmush  tarzi,  tibbiy  guruhlarda  jismoniy  tarbiya 

mashg‘ulotlarining tashkil etishi. Jismoniy tarbiyani fiziologik asoslari o‘quvchi 

yoshlarni  kun  tartibining  fiziologik  asoslari.  Harakat  faoliyati  va  jismoniy 

mashqlar  ta’siri.  Organizm  imkoniyatlarini  oshirishda  jismoniy  tarbiyani 

ahamiyati.  Tabiat  omillarining  organizmga  ta’siri.  Chiniqish  muolajalarining 

fiziologik asoslari. 

Jismoniy  mashqlarni  fiziologik  asoslari.  Yomon  odatlarni  organizmga 

ta’siri.  Harakat  va  malaka  va  ko‘nikmalarni  fiziologik  asoslari.  Muskul  kuchi 

chidamlilik,  chaqqonlik,  tezkorlik  va  egiluvchanlikni  rivojlantirishni  fiziologik 

asoslari.  Jismoniy  yuklamalarni  organizmga  ta’sirini  fiziologik  asoslari. 

Jismoniy  tarbiya  jarayonining  tashkil  etilishining  fiziologik  asoslari.  Ommaviy 

jismoniy  tarbiya  va  sog‘lomlashtirish  tadbirlarini  tashkil  etishni  fiziologik 

asoslari. 

 Jismoniy    mashqlar    gigenasi:    Jismoniy  tarbiya  va    sport    bilan  

shug‘ullanishda  gigienani  ahamiyati.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  bilan 

shug‘ullanishda  shaxsiy  va  jamoat  gigienasi  talablariga  rioya  qilish.  Sport 

jihozlari,  sport  inshootlari  va  sport  kiyimlariga  qo‘yiladigan  gigienik  talablar. 

 

 

43 

Ovqatlanish  va  dam  olish  gigienalari.  Sog‘lom  turmush  tarzi  va  o‘z-o‘zini 

nazorat qilish. 

Jismoniy  mashqlar  biomexanikasi  jismoniy  harakatlar  biomexanikasini 

asoslari.  Yugurish,  yurish,  velosipedda,  chang‘ida,  konkida  yurish  va 

yugurishlar  biomexanikasi.  Balandlikka  va  uzunlikka  sakrash,  uloqtirish, 

itqitish.  Gimnastik  harakatlar  biomexanikasi.  Kurash  usullari.  Sport  o‘yinlari. 

Sayyohlik  yurish.  Jismoniy  harakatlar  biomexanikasi.  Har  xil  sport  turlari 

biomexanikasi.  Jismoniy  mashqlar  va  jismoniy  harakatlar  biomexanikasi, 

kinetikasi va dinamikasi. 

Sport  psixologiyasi:    sport  texnologiyasi  fanini  maqsadi  va  vazifasi. 

Jismoniy  tarbiya  va  sport  psixologiyasi  ilmiy  tadqiqotlar  olib  borish  usullari. 

Jismoniy  tarbiya  va  sport  bilan  shug‘ullanuvchilar  o‘quvchi  talabalar, 

mashg‘ulotlarni  psixologik  asoslari.  Jismoniy  tarbiya  darslari  va  mashg‘ulotlar 

olib borishni psixologik xususiyatlari. Sportga saralash va yo‘nalish tadbirlarini 

psixologik  asoslari.  Jismoniy  tarbiya  o‘qituvchilari  va  murabbiylar  shaxsi  va 

faoliyatini  psixologik  xususiyatlari.  Jismoniy  tarbiya  o‘qituvchilari  va 

murabbiylari kasb mahoratini oshirishni psixologik asoslari. 

 

3.2. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassisi kasbiy malakasini  

oshirish talablari 

Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat mutaxassisligi yo‘nalishi bo‘yicha 

quyidagi  maxsus  fanlardagi  mukammal  bilimga  va  ko‘nikmalarga  ega  bo‘lishi 

kerak. 

Mutaxassislikka  kirish:  Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  bakalavri 

mutaxassisligini  mazmuni.  Jismoniy  tarbiya  o‘qituvchilari  sport  trenerlariva 

murabbiylari  sport  yo‘riqchilari  kasbining  maqsadi  va  vazifasi.  O‘zbekistonda 

jismoniy  tarbiya  va  sport  mutaxassislarini  kasbiy  faoliyati.  Jismoniy  tarbiya  va 

sport mutaxassislarini kasbiy tayrgarliklari. Jismoniy tayyorgarlik, texnik, taktik 

tayyorgarlik,  ruhiy  tayyorgarlik,  nazariy  tayyorgarlik,  ma’naviy  va  ma’rifiy 

tayyorgarlik, umumiy va maxsus tayyorgarlik.[101,165,209] 

 

 

44 

  Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  mutaxassislarini  ish  hujjatlarini 

tuzish.  Ta’lim  muassasalarida  jismoniy  tarbiya  tadbirlari.  Yashash  joylarida 

jismoniy  tarbiya  tadbirlari,  ishlab  chiqarish  va  sanoat  korxonalari  va  qishloq 

xo‘jaliklarida  jismoniy  tarbiya  tadbirlarini  tashkil  etish  va  boshqarish.  Sport 

inshootlari  va  sport  johozlaridan  foydalanishni  talab  qoidalari,  sport 

mashg‘ulotlarini tashkil etish va boshqarish. Sport turlari bo‘yicha o‘quv yig‘in 

mashg‘ulotlari  o‘tkazish,  sportga  saralash  va  yo‘naltirish  tadbirlarini  tashkil 

etish.  

  Jismoniy  tarbiya  va  sport  bo‘yicha  milliy  tadqiqotlar  o‘tkazish,  jismoniy 

tarbiya  va  sportga  doir  uslubiy  qo‘llanmalar,  tavsiyanomalar,  yo‘riqnomalar, 

darsliklar,  ilmiy  maqolalar,  tezislar  tayyorlash  va  ishlab  chiqish.  Jismoniy 

tarbiya va sport bo‘yicha qarorlar va farmonlar me’yoriy hujjatlar ishlab chiqish 

va  tahlil  etish.  Ommaviy  jismoniy  tarbiya  va  sport  tadbirlari  tashkil  etish  va 

boshqarish.  Maktabgacha  muassasalarida  kasalxona,  dam  olish  maskanlarida 

jismoniy tarbiya va sport  mashg‘ulotlarini tashkil etish va boshqarish. 

  O‘zbekistonda  jismoniy  tarbiyani  tashkil  etish  va  boshqarish.  O‘rta 

Osiyoning  qadimgi  halqlari  tarixida  jismoniy  madaniyat  Sak,  Massaget, 

So‘g‘diy,  Xorazmiy,  Toxar  qabilalarining  jangavor  hayoti.  Kushon,  Eftolitlar, 

Parfiya,  Baktriya  davlatlarida  harbiy  jismoniy  tayyorgarlik  usullari.  Grek, 

Makedon qo‘shinlari Eronliklar, Qora xitoylar, Arab bosqinchilari, CHingizxon 

qo‘shinlari,  Rossiya  istelochilariga  qarshi  xalq  ozodlik  kurashlari  va  xalq 

qahramonlari.  Shiroq,  To‘maris,  Spitamen,  Muqanna,  G‘urak,  Abu  Muslim, 

Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik va boshqalar hayoti. 

  Temuriylar davrida harbiy jismoniy tayyorgarlik. Amir Temurning harbiy 

san’ati  Temur  tuzuklari.  Amir  Temurning  davlat  boshqaruvlari.  Turkiy  xalqlar 

tarixida  milliy  sport  turlari  va  o‘yinlarining  shakllanishi  va  rivojlanishi.  Milliy 

urf-odatlar  va  an’analar.  XX  asr  davomida  O‘zbekistonda  jismoniy  tarbiya  va 

sportning  taraqqiyoti  O‘zbekiston  Respublikasida  jismoniy  tarbiya  va  sport 

tizimi  jismoniy  tarbiya  va  sportning  boshqaruv  organlari.  Jismoniy  tarbiya  va 

sport qo‘mitasi. Havaskorlik va professional sport uyushmalari. O‘zbekistonning 

 

 

45 

halqaro  sport  va  halqaro  olimpiya  harakatida  ishtiroki.  O‘zbek  sportchilarining 

halqaro  sport  musobaqalaridagi  ishtiroki.  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti 

Vazirlar 

Mahkamasi, 

jismoniy 

tarbiya 

sportni 

irvojlantirish 

hamda 

ommaviylashtirish    bo‘yicha  buyruq,  qaror,  farmon  va  nizomlari.  Jismoniy 

tarbiya  sportni  rivojlantirish  bo‘yicha  jamg‘arma  va  fondlarni  tashkil  etish. 

O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish tadbirlari. 

Sport  trenirovkalarini  nazariy  asoslari:  jismoniy  rivojlanish,  mashq 

ko‘rganlik,  sport  shaklsi.  Sportchining  tayyorgarligi.  Jismoniy  tayyorgarlik, 

texnik-taktik  tayyorgarlik,  nazariy  tayyorgarlik.  Sport  trenirovkasi  vositalari. 

Maxsus  jismoniy  mashqlar  sport  natijalariga  iqlim  sharoiti  va  atrof  muhitni 

ta’siri.  Trenirovka  davrlarini  rivojlantirish,  tayyorgarlik,  musobaqa  va  o‘tish 

davrlari.  Sport  mutaxassisligiga  erishish.  Boshlang‘ich  davr,  rivojlantirish  va 

takomillashtirish davri, yuksak natijalarga erishish davri. Sportga yo‘naltirish va 

saralash  tadbirlari.  O‘quv  yig‘in  mashg‘ulotlarini  tashkil  etish.  Sport  bilan 

mustaqil  shug‘ullanish.  Sport  bilan  shug‘ullanishda  to‘g‘ri  ovqatlanish,  dam 

olish, gigienik talablarga rioya qilish. Sport bilan shug‘ullanishda tibbiy nazorat 

va o‘z-o‘zini nazorat qilish. 

Hakamlikni  nazariy  asoslari:  Sport  turlari  bo‘yicha  musobaqalar  tashkil 

etish  va  boshqarish.  Tuman,  shahar,  viloyat,  respublika  miqyosidagi 

musobaqalar,  halqaro  musobaqalar,  Qit’a  va  Jahon  birinchiliklari,  olimpiada 

o‘yinlari  musobaqalari  tartib  qoidalari.  Sport  uyushmalari  aro  sport 

musobaqalari  ishlab  chiqarish  sanoat  korxonalari  –ishloq  xo‘jaligi  ta’lim  va 

tibbiyot tizimi, mudofaa va ichki ishlar uyushmalarini sport musobaqalari turlari 

mazmuni, maqsadi va jamoa birinchiliklari, an’anaviy sport musobaqalari, ochiq 

sport  turnirlari.  Musobaqalar  nizomi.  Musobaqalarga  talabnoma  berish  tartibi. 

Musobaqalar 

bayonnomasini 

qayd 

etish. 

Musobaqalar 

o‘tkaziladigan 

inshootlarga  qo‘yiladigan  talablar.  Musobaqalarni  ommaviylashtirish.  Axborot 

vositalari, tibbiy  yordam, san’atkorlar, muxlis va jismoniy bilimlarni jalb etish. 

Musobaqalarni  boshqarish,  hakamlar  tartibi,  bosh  hakam  yordamchi  hakamlar, 

maydondagi,  gilamdagi  hakamlar,  orbitr  referi,  axborotchi  hakam,  vaqtni 

 

 

46 

nazoratchi  hakam,  kompyuter  psixologiyasini  boshqaruvchi  hakam  e’tirozlarini 

hal  etuvchi  hakam,  sport  turlariga  muvofiq  hakamlar  tartibi  va  vazifalari. 

Musobaqalarda  qur’a  tashlash  va  saralash  tizimlari.  Aylanma  va  olimpiya 

tizimlari.  Sport  turlari  bo‘yicha  hakamlar  tayyorlash  tizimi.  Hakamlik  toifalari. 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat,  sport  mutaxassisliklarini  hakamlik 

bo‘yicha tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish. 

Kichik  maktab  yoshidagi  bolalar  jismoniy  tarbiyasi:  boshlang‘ich  sinf 

o‘quvchilarini  jismoniy  tarbiyasi  maqsadi  va  vazifasi.  Jismoniy  tarbiya 

vositalari,  jismoniy  tarbiya  tadbirlari.  Jismoniy  tarbiya  darslari.  Jismoniy 

tarbiyada  sinfdan  va  maktabdan  tashqari  ishlar.  Yashash  joylarida    va  oilada 

jismoniy  tarbiya.  Kuni  uzaytirilgan  guruxlarda  jismoniy  tarbiya.  Boshlang‘ich 

sinif  o‘quvchilar,  engil  atletika,  kross  yugurishlari,  gimnastika  va  xarakatli 

o‘yinoarga  o‘rgatish uslubiyoti. 

Xarakatli  o‘yinlar  maqsadi  va  vazifasi.  Xarakatli    o‘yinlar  turlari  va 

mazmuni. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini jismoniy rivojlanishini nazorat qilish 

va  baxolash.  Jismoniy  tarbiya  jarayonida  tibbiy  nazorat.  Boshlang‘ich  sinf 

o‘quvchilarini  sportga  yo‘naltirish  va  saralash.  Jismoniy  tarbiya  ta’sirida 

organizimda  bo‘ladigan  ijobiy  va  salbiy  o‘zgarishlar.  To‘g‘ri  qadu  qomatni 

shakillantirish. Xarakat faoliyati sog‘lom turmush tarziga o‘rgatish. 

Sport  inshoatlari:  Sport  inshoatlari  turlari  va  klassifikatsiyasi.  Yopiq  va 

ochiq  sport  inshoatlari.  Sport  inshoatlariga  qo‘yiladigan    texnik  sanitar  va 

gigenik  talablar.  Sport  inshoatlarining  muxlis  sig‘dirish  xajmi  va  texnik 

xavfsizlik  talablari.  Sport  inshoatlarining  asosiy  maydon,  boshqaruv,  axborat, 

qabulxona, yig‘ilishlar zali, mexmonxona, sanitar gigena xonalari va yordamchi 

xonalar.  Sport  inshoatlarini  yoritilish,  toza  xavo  bilan  ta’minlanishi  ,  yong‘in 

xavfsizligi va favqulotdagi xodisalarga tayyorgarlik talablari.  

Sport  o‘inlari:  Voleybol,  Basketbol,  Qo‘l  To‘pi,  Tennis  madonlari,  futbol, 

Regbi, Beysbol,  sporti stadionlari,  Sport o‘yinlari maydonlarining xajmi. Ochiq 

sport  arenalari  va  yopiq  sport  arenalari.  Qishki  sport  zallari  va  ularga 

qo‘yiladigan  talablar.  Muz  sport  saroylari.  Sport  zallari  va  ularga  qo‘yiladigan 

 

 

47 

talablar. Gimnastika zallari, gimnastik mashq maydonlari, gimnastik jixozlar va 

ularga  qo‘yiladigan  talablar.  Yakka  kurash  sporti  maydonlari  va  zallari,  yakka 

kurash  sporti  jixozlari  va  ularga  qo‘yiladigan  talablar.  Boks,  Kurash  va  yakka 

kurash  sport  zallari,  Og‘ir  atletika  sport  zallari  xajmi.  Og‘ir  atletika  sporti 

jixozlari  va  ularga  qo‘yiladigan  talablar.  Engil  atletika  sport  stadionlari. 

Yugurish  yo‘lkalari.  Sakrash  va  uloqtirish,  itqitish  maydonlari.  Engil  atletik 

jixozlar va ularga qo‘yiladigan talablar. Ochiq va yopiq suzish xavzalari. Suzish 

xavzalari  xajmi  va suv sig‘imi.  Suvga qo‘iladigan gigenik  ,  xiik  , fizik,  texnik, 

termik  talablar.  Suvga  sakrash  maydonlari,  tramplinlar  va  ularga  qo‘yiladigan 

talablar.    Suv  sporti  jixozlari  va  ularga  qo‘yiladigan  talablar.  Milliy  sport 

o‘yinlari  o‘tkazish  maydonlari  xajmi,  kerakli  jixozlar  va  ularga  qo‘yiladigan 

talablar.  Amaliy  texnik  tayyorgarlik  sport  maydonlari  va  ularga  qo‘yiladigan 

talablar. Ot sporti maydonlari. Epadromlar. Qishki va yozgi ot sporti maydonlari 

va  ularga  qo‘yiladigan    texnik  va  gigenik  talablar.  Sport  inshoatlaridan 

oydalanish va ularni boshqarish qoidalari. Sport shaharchalari olimpiya daxalari.  

Sport  metralogiyasi:  Sport  turlarida  son  ko‘rsatkichlarini  manitalogik, 

statistik,  qayta  ishlash  uslublari.  Jismoniy  rivojlanganlikning  o‘rtacha 

ko‘rsatkichi,  ko‘rsatkichlar  korrelyasiyasi  va  variatsiyasi,  ko‘rsatkichlar 

ishonarliligi,  xatolar  xatolik  farqi  qvadratik  belgilar.  Jismoniy  rivojlanganlikni 

aniqlash 

jixojlari 

va  ulardan 

foydalanish  usullari. 

 

Antropometrik 

ko‘rsatkichlarni  sport  natijalariga  ta’siri.  Jismoniy  fazilatlar  ko‘rsatkichlarini 

mamavzutik,  statestik  taxlil  etish.  Sportga  yo‘naltirish  va  saralash  tadbirlarida, 

sport  natijalarining  son  ko‘rsatkichlarining  axamiyati.  Jismoniy  tarbiya  va 

sportda  metralogik  o‘lcham  tadbirlarini  tashkil  etish  va  boshqarish. 

O‘lchashning texnik vositalari xamda kerakli jixozlar.  

Sport mahoratini oshirish: Sport turlariga muvofiq jismoniy texnik, taktik, 

ruxiy  va  nazariy  tayyorgarlik  ko‘rish.  Umumiy  va  maxsus  tayyorgarlik.  Sport 

turlari  xaraktlarining  texnik  va  taktikasini  egallash,  rivojlantirish  va 

takomillashtirish.  Sport  maxoratini  oshirishda  mashg‘ulotlarni  rejalashtirish. 

 

 

48 

Tayyorgarlik  musobaqa  va  o‘tish  davrlari.  Sport  turlari  bo‘yicha  trenirovka 

mashg‘ulotlari shakllari.  

Davolash jismoniy madaniyati va massaj. DJM asoslarini yaratilishi.  

Massaj  va  ularning  turlari.  Massaj  tavsiya  etiladigan  va  tasdiqlanadigan 

xolatlar.  Yurak  qon  tomir  tizimi,  nafas  olish,  ovqai  xazm  qilish,  qon  tizimi, 

ayrish  tizimi,  modda  almashinuvining  buzilishi  va  tayanch  xarakati  apparati 

xamda  asab,  ruxiy  kasalliklarda  DJM  dan  foydalanish  uslublari  vositalari, 

qoidalari va  talablari.  Jarroxlikdan va  muolajalardan  so‘ng,  ayollar  kasalliklari, 

qon  va  teri  kasalliklarida  DJM  dan  foydalanish  uslublari,  vositalari,  shakllari, 

talablari  va  qoidalari.  Kasb  kasalliklaridan  so‘ng  qayta  tiklanish  tadbirlarida 

DJM  dan  foydalanish.  Sog‘ligi  zaif  bolalar  maxsus  tibbiy  guruxga  kiritilgan 

o‘quvchilar  va  talabalar  bilan  DJM  mashg‘ulotlari  tashkil  etish  va  o‘tkazish. 

Bolalar  va  qariyalar  kasalliklarida  DJM  dan  foydalanish  uslublari  talablari  va 

qoidalari.  Kam  xarakatlilik  hamda  nogironlarni  qayta  tiklash,  jismoniy 

rivojlantirish  va  sog‘lomlashtirishda  DJM  dan  foydalanish  shakllari  vositalari, 

uslublari, talablari va qoidalari.  

Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat baklavri ta’lim olish davrida ta’lim 

muassaslari, jismoniy tarbiya dasturida keltirilgan sport turlari bo‘yicha nazariy 

va  amaliy  bilim  va  malakalariga  ega  bo‘lish  kerak.  Hamda  bir  sport  turi 

bo‘yicha  mutaxassislikni  egallab  sport  bo‘yicha  birinchi  darajali  sportchi 

talablarini bajarish kerak. 

Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat bakalavri ta’lim olish davrida sport 

mutaxassisligi  bo‘yicha  kurs  ishlari  bajarilish  kerak.  Kurs  ishi  qo‘l  yozma 

xolatida yoki kompyuter texnologiyasida yozilishi mumkin. Kurs ishida mavzu, 

reja,  matn  foydalanilgan  adabiyotlar  ruyxati,  shuningdek  jadval,  rasm,  sxema, 

grafiklar berilishi  mumkin.  Bajarilgan kurs  ishi xajmi  25  betdan  iborat bo‘lishi 

mumkin.  Kurs  ishi  kafedra  yig‘ilishida  ximoya  qilinadi.  Kurs  ishi  3  yil 

davomida kafedrada saqlanadi. Kurs ishi mavzularisport to‘ri tarixi shakllanishi, 

rivojlanishi,  sportchilarni  texnik,  taktik,  jismoniy  nazariy  umumiy  va  maxsus 

 

 

49 

tayyorgarlik  trlari,  sport  trenirovkalarini  rivojlantirish.  Sport  musobaqalarini 

tashkiletish va o‘tkazish. Xakamlmk kabi mavzularni taxlil etish mumkin. 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  bakalavr  mutaxassislik  buyicha 

nazariy  fanlardan  kurs  ishi  bajariladi.  Nazariy  fanlardan  bajariladigan  kurs 

ishiga xam amaliy ishlarga quyiladigan talablar quyiladi. Nazariy fanlardan kurs 

ishlari,  mavzulari  kafedrada  o‘quv  yili  boshida  e’lon  qilinadi.  Jismoniy  tarbiya 

nazariyasi  va  uslubiyoti  fanidan  yoziladigan  kurs  ishlari  jismoniy  tarbiyani 

nazariy  asoslari  hamda  jismoniy  tarbiya  uslubiyoti  masalalarini  yoritishga 

qaratilgan bo‘ladi. 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  bakalavri  ta’lim  olish  davomida 

ikki  bosqichli  malakaviy  amaliyot  o‘tadilar.  Dastlabki  amaliy  sport  turlari 

bo‘yicha  o‘quvchilar  yig‘ini  hamda  sayyohlik  yurishi  shaklida  o‘tkazilishi 

mumkin.  lager  yig‘ini  amaliyotida  sport  turlari  bo‘yicha  trenirovka 

mashg‘ulotlari  o‘tkaziladi.  Sayyohlik  yurishlarida  tabiat  qo‘ynida  sayyohlik 

yurishlari 

tashkil 

etiladi. 

Jismoniy 

harakat 

malaka, 

ko‘nikmalari 

takomillashtiriladi.  Malakaviy  amaliyotning  ikkinchi  bosqichi  pedagogik 

amaliyot shaklida o‘tkaziladi. 

Pedagogik  amaliyot  davomida  talabalar,  ta’lim  muassasalarida,  jismoniy 

tarbiya  darslari,  jismoniy  tarbiyada  sinfdan  tashqari  ishlash,  kun  tartibidagi 

jismoniy  tarbiya  tadbirlari  va  sport  to‘garagi  mashg‘ulotlari,  musobaqalari 

tashkil  etish  va  o‘tkazishni  o‘rganadilar.  Shuningdek  jismoniy  tarbiya 

o‘qituvchilarining  ish  hujjatlaridan  jismoniy  tarbiya  dasturi  asosida  ishchi 

rejalari,  sport  mashg‘ulotlari,  bayonnomalari,  sport  musobaqalari  kalendar 

rejalari, tuzish va tayyorlash, malaka va ko‘nikmalarini egallaydilar.  

Pedagogik  amaliyot  davomida  jismoniy  tarbiya  nazariyasi  va  uslubiyoti 

fani  bo‘yicha  nazariy  bilimlari,  hamda  sport  turlari  bo‘yicha  egallagan  amaliy 

tayyorgarliklardan  foydalanadilar.  Shuningdek  o‘quvchilar  bilan  tarbiyaviy 

ishlar  olib  borish,  o‘quvchilar  sog‘ligini  tibbiy  nazorat  qilish  va  tibbiy 

guruhlarga 

ajratish, 

jismoneiy 

tarbiya 

darslarini 

zichligini 

aniqlash, 

(xronometraj),  jismoniy  yuklamalarni  organizmga  ta’siri  (pulsometriya)  hamda 

 

 

50 

jismoniy  tarbiya  va  sportga  oid  kechalar,  suhbatlar  uyushtiriladilar  va 

o‘tkazadilar.  Talabalar  pedagogik  amaliyot  davomida  kundalik  reja  tutadilar. 

Pedagogik amaliyot hujjatlarini tayyorlaydilar.  

Mutaxassislik  fanlari  bo‘yicha  bilimga,  tasavvurga  va  tushunchaga  ega 

bo‘lishlari, amaliy, malaka va ko‘nikmalari hamda tajribalari shakllanishiga ega 

bo‘lishi kerak. 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  asoslari:  jismoniy  tarbiyaning 

yangi  va  namunaviy  usullari  va  shakllari  jismoniy  tarbiya  mashg‘ulotlarining 

tarkibiy  xususiyatlari.  Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  dolzarb 

muammolari,  o‘quv  sport  mashg‘ulotlarini  rejalashtirish,  sport  inshootlari, 

moddiy  texnika  bazasini  ta’minlash,  jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat 

mutaxassislarining tayyorgarligini asosiy tushunchalari, shakllari, shaxsning har 

tomonlama  rivojlanishida  jismoniy  tarbiyaning  samarali  uslub  va  shakllari, 

bolalar va o‘smirlar organizmini rivojlanishi. Jismoniy yuklamalarni me’yorlash 

talabalar,  ta’lim-tarbiya  faoliyatining  samaradorligini    oshirishning  yangi 

pedagogik  texnologiyalari.  Jismoniy  tarbiya  va  sportda  malaka  va  ko‘nikmalar 

shakllanishini nazorat qilish tizimi. Milliy sport va harakatli o‘yinlari, an’ana va 

urf-odatlarining  jismoniy  tarbiya  jarayonida  va  mutaxassislar  tayyorlashdagi 

ahamiyati. Jismoniy tarbiya darslarida texnik vositalardan samarali foydalanish, 

jismoniy  tarbiya  va  sportda  yuksak  natijalarga  erishi,  tamoyillari  va  tizimlari, 

mutaxassislik  fanlari  bo‘yicha  milliy  uslubiy  tavsiyanomalar  tayyorlash, 

talabalar ta’lim tarbiya jarayonini rejalashtirish, ta’lim muassasalarida ommaviy 

sport sog‘lomlashtirish ishlarini tashkil etish va boshqarish. 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  asoslari  fanidan  muhokama 

etiladigan mavzular:  

O‘rta Osiyo va O‘zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport tizimida 

erishilgan  ilmiy  pedagogik  yutuqlar  tavsifi,  Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy 

madaniyat  bo‘yicha  mutaxassislarni  tayyorlash  tadbirlari  o‘quvchi  va  yoshlarni 

jismoniy tarbiyalash va ta’lim berish muammolari ta’lim muassasalarida sinfdan 

tashqari  ishlar  va  maktabdan  tashqari  ishlar  hamda  yashash  joylarida  va  oilada 

 

 

51 

jismoniy  tarbiyani  tashkil  etish  va  boshqarish  masalalari.  Jismoniy  tarbiyani 

ilmiy  uslubiy,  moddiy  texnik,  tashkiliy  va  huquqiy  asoslari,  jismoniy  tarbiya 

jarayonida  ta’lim  berish  va  pedagogik  nazoratning  samarali  shakl,  uslublari  va 

vositalari.  Jismoniy  tarbiya  tizimida  milliy  harakatli o‘yinlar  va  sport o‘yinlari, 

urf-odatlar, an’analardan foydalanish. Qizlar va ayollarning jismoniy tarbiyalash 

muammolari.  O‘zbekiston  Respublikasida  jismoniy  tarbiya  va  sportga  oid 

qarorlar, qonunlar va farmonlarning tahlili. 

O‘zbekistonga  mustaqillik  davrida  jismoniy  tarbiya  va  sportning 

rivojlanishi tarixi va sotsiologiyasi. O‘zbekiston Respublikaisda jismoniy tarbiya 

va sport va aholini sog‘lomlashtirish tadbirlariga oid ahamiyati. Milliy olimpiya 

qo‘mitasi faoliyatining mazmuni va ahamiyati. Sportchilarning xalqaro arendasi 

yuqori  natijalari  hamda  xalqaro  sport  aloqalari.  Olimpiya  shuhrati  muzeyini 

tashkil  etish  maqsadining  mazmuni.  Jismoniy  tarbiya  va  sportni  boshqarishda 

davlat  va  jamiyatlarning  ahamiyati.  Ijtimoiy  tadqiqotlarning  asosiy  uslublari.  

O‘zbekiston  Respublikasida  jismoniy  tarbiya  va  sportning  tarixi.  Jismoniy 

tarbiyaning  organizmiga  ijobiy  ta’siri  va  chiniqish  muolajalari,  milliy  jismoniy 

tarbiya  tadbirlari  haqida  sharq  mutafakkirlarining  ta’limoti.  O‘zbekistonda 

milliy olimpiya qo‘mitasi va olimpiya harakati. Jismoniy tarbiya va sportga oid 

ma’ruza  va  seminarlar,  amaliy  mashg‘ulotlar,  o‘quv  trenirovka  mashg‘ulotlari 

hamda  sport  tadbirlari  o‘tkazish.  Talabalar  o‘rtasida  ommaviy  sport 

sog‘lomlashtirish tadbirlarini ahamiyati. 

O‘zbekiston  Respublikasida  jismoniy  tarbiya  haqidagi  qonun,  qaror  va 

farmonlar.  Jamiyatda  jismoniy  tarbiya  va  sportning  tutgan  o‘rni.  Jismoniy 

tarbiya va sportni rivojlantirishda O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan 

tadbirlar  va  davlat  siyosati.  O‘rta  Osiyo  xalqlari,  Turkiy  xalqlar  va  o‘zbek 

millati  tarixida  jismoniy  madaniyat,  harbiy  jismoniy  tayyorgarlik,  milliy  sport 

turlari  va  harakatli  o‘yinlar,  urf-odatlar  va  an’analarini  ahamiyati.  Sharqda  

jismoniy  tarbiyaning  tibbiy  asoslarining  yaratilishi,  xalq  qahramonlarining 

qahramonliklari  va  hayoti,  harbiy  jismoniy  tayyorgarlik  usullari  “Jangnoma” 

asarlarida  ta’riflanishi.  O‘zbekistonda  olimpiya  harakatiga  asos  solinishi  milliy 

 

 

52 

olimpiya  qo‘mitasining  faoliyati  va  xalqaro  sport  harakatlaridagi  aloqalari. 

Mustaqillik  davrida  O‘zbekistonda  jismoniy  tarbiya  va  sportning  traqqiyoti 

o‘zbek  sportchilarining  halqaro  sport  arenalaridagi  yutuqlari.  Jismoniy  tarbiya 

va sport tarixiga oid tavsiyalar. 

Jismoniy  rivojlanishni  nazorat  qilish  va  sport  tibbiyoti  fani  bo‘yicha 

mutaxassis  quyidagi  tushunchalarga  ega  bo‘lishi  kerak.  Jismoniy  tarbiya  va 

sport  bilan  shug‘ullanishda  tibbiy  nazoratini  ahamiyati  va  xususiyatlari. 

Jismoniy  rivojlanganlik  darajasini  baholashni  samarali  uslub  va  shakllari. 

O‘quvchilar  va  talabalarni  sog‘lomlashtirish  va  tiklanish  usullari  shakllari    va 

yo‘llari. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilar jarohatlanishni oldini 

olish usullari. Sport natijalarini oshirishni tibbiy asoslari. Sport tibbiyotida ilmiy 

tadqiqotlar tashkil etish va olib borish. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassisligi 

tayyorlashni tibbiyo asoslari. Organizmni qayta tiklanishida jismoniy tarbiya va 

sportni  ahamiyati.  Kun  tartibini tashkil  etish  va  rejalashtirish.  Sport  tibbiyotiga 

oid  ma’ruzalar,  amaliy  va  nazariy  mashg‘ulotlar  olib  borish.  Sport  tibbiyotiga 

doir ilmiy tadqiqotlar o‘tkazish va natijalarni tahlil etish. 

Sport tibbiyoti va jismoniy rivojlanishini nazariy qilish orasida muhokama 

etiladigan ma’ruza, seminar, amaliy va tajriba mashg‘ulotlarini mavzulari: sport 

tibbiyotiga doir fanlar va bilimlarni tashkil etish. Jismoniy tarbiya va sport bilan 

shug‘ullanishda tibbiy nazoratni ahamiyati. Xususiyatlari va ularni tashkil etish. 

Jismoniy  rivojlanishni  baholashni  usul  va  shakllari.  Jismoniy  tarbiya  va  sport 

bilan  shug‘ullanuvchilarni  funksional  holatini  aniqlashni  vosita  va  uslublari. 

O‘quvchi  va  talabalarni  sog‘lomlashtirish,  jismoniy  tarbiya  va  sportni  roli. 

Jismoniy  tarbiya  va  sport  bilan  shug‘ullanishda  jarohatlanishni  oldini  olishni 

ahamiyati.  Kun  tartibi,  vositalari  va  sport  natijalarini  oshirishni  uslub  va 

shakllari.  Jismoniy  rivojlanishni  nazorat  qilish  va  sport  tibbiyotida  ilmiy 

tadqiqotlar tashkil etish va o‘tkazish. 

Jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirishning  samarali  usul  va  shakllari  fani 

bo‘yicha  mutaxassis  quyidagi  tushuncha  va  tasavvurlarga,  bilim,  ko‘nikma  va 

malakalarga  ega  bo‘lishlari  kerak.  Pedagogika  va  psixologiyaning  asosiy 

 

 

53 

qonuniyatlari.  O‘zbekiston  Respublikasi  jismoniy  tarbiya  va  sport  bo‘yicha 

qaror  va  farmonlari  hamda  nizomlarining  ahamiyati.  Jismoniy  fazilatlarni 

takomillashtirish  va  rivojlantirishning  vosita  uslub  va  shakllari.  Jismoniy 

fazilatlarni  takomillashtirishning  sport  moddiy  texnika  bazasini  faoliyatini 

jismoniy  fazilatlarni  rivojlanishining  yosh  xususiyatlari.  Jismoniy  fazilatlarini 

rivojlantirishda qo‘lbola jihozlardan foydalanish. 

Jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirishning  amaliy  va  reyting  usulida  nazorat 

qilish.  Jismoniy  fazilatlarni  rivojlantiruvchi  mashqlar  va komplekslar.  Umumiy 

tayyorgarlik  mashg‘ulotlarini  rejalashtirish,  tashkil  etish.  Jismoniy  fazilatlarini 

rivojlantirishning  yangi  pedagogik  texnologiyalari  va  etuk  mutaxassislarining 

tajribalari.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  jarayoni  nazariyasi  va  amaliyoti 

muvofiqligi. Organizm rivojlanishi yosh xususiyatlari va jismoniy yuklamalarni 

boshqarish ta’lim tarbiya jarayonini faollashtirishni samarali uslublari. Jismoniy 

fazilatlarni  rivojlantirishini  qizlar,  o‘smirlar.  Bolalarda  yoshi  va  psixologik 

xususiyatlari jismoniy fazilatga mos ravishda jismoniy yuklamalarni me’yorlash 

uslublari  jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirish  jarayonida  ta’limning  texnik 

vositalaridan samarali foydalanish. 

Jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirishning  samarali  shakl  va  uslublari  fani 

bo‘yicha quyidagi mavzular tahlil qilinadi. Jismoniy fazilatlarni rivojlantirish va 

shakllantirishda  moddiy  texnika  bazasini  yaratish.  Tarbiya  vositalarini  tanlash 

va  foydalanishni  jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirish  samaralarini  oshirish. 

Jismoniy fazilatlarni rivojlantirishning yosh va jins xususiyatlari. Kuch fazilati, 

kuch  turlari,  kuchni  tarbiyalashning  uslublari  va  tamoyillari  jismoniy 

yuklamalarini  me’yorlash  uslublari,  tezkorlik  fazilati.  Oddiy  va  murakkab 

reaksiyalar.  Tezkorlikning  fiziologik  asoslari.  Tezkorlikning  rivojlantirish 

uslublari.  Chidamlilik  fazilati.  Umumiy  va  maxsus  chidamlilik.  Nafas  olish  va 

chidamlilik.  Chidamlilikni  rivojlantirishning  aerop  va  anaerop  uslubiyoti. 

Chaqqonlik  fazilati.  Muvozanat  saqlash  va  makonni,  zamonni  xis  qilish 

qobiliyati. Chaqqonlikni tarbiyalash uslubiyoti.  Egiluvchanlik  fazilati.  Aktiv va 

passiv  harakatlar.  Aktiv  va  passiv  egiluvchanlik.  Egiluvchanlikning 

 

 

54 

rivojlantirish  uslubiyoti.  Jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirishda  sport  jihozlari  va 

moslamalaridan  foydalanishning  samarali  usullari.  Jismoniy  fazilatlarni 

rivojlantirishda 

jismoniy 

qobiliyatlarni 

rivojlantirishda 

o‘qituvchi 

murabbiylarning  kasbiy  mahorati.  Jismoniy  fazilatlarni  rivojlantirishda  yosh, 

jins. Jismoniy tayyorgarlik. Jismoniy qobiliyatlarga muvofiq yondoshish. 

Jismoniy  tarbiya  mutaxassislarini  tayyorlashni  modellashtirishni  asoslari 

fanidan  mutaxassislar  quyidagi  tushunchalarga,  tasavvurlarga,  bilimga  ega 

bo‘lishi kerak. Mutaxassislarni sport darajasini nazorat qilish usullari. 

Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyatni  tashkiliy  va  uslubiyo 

muammolari.  Mutaxassislar  mahoratini  oshirish  va  raqobat  bardoshliligini 

ta’minlashni  asosiy  yo‘li.  Ta’lim  tarbiya  jarayonini  samaradorligini  oshirish 

usullari.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  mutaxassislarini  tayyorlashni  asosiy 

tushunchalari  va  yo‘nalishlari.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  mashg‘ulotlarida 

o‘qituvchilar  pedagogik  mahorat  va  tajribalarni    ommaviylashtirish.  Jismoniy 

tarbiya  va  sport  mashg‘ulotlarining  samarali  shakl,  uslub  va  vositalari. 

Mutaxassislarni  tayyorlashni  rejalashtirish  va  nazorat  qilish.    Mutaxassislarni 

tayyorgarligini  nazorat  qilishni  reyting  usullarini  mezonlarini  jismoniy  tarbiya 

jarayonida,  jismoniy  yuklamalarni  me’yorlash  va  boshqarish.  Ta’lim  tarbiya 

jarayonida  o‘qitishni  texnik  vositalari,  kompyuter  texnologiyasi,  sport  jihozlari 

va  moslamalardan  foydalanish.  O‘quv  tarbiya  jarayonida  pedagogik,  didaktik, 

biomexanik,  gigienik,  fiziologik  bilimlardan  foydalanish.  O‘zbekiston  va  O‘rta 

Osiyo mamlakatlari hamda horijiy mamlakatlar etuk mutaxassislarini pedagogik 

tajribalarini  umumlashtirish    o‘quvchilar  va  talabalar  mustaqil  ta’lim  olish 

jarayoni  ilmiy,  uslubiy  tashkil  etish.  Mutaxassislar  nazariy  va  amaliy 

tayyorgarligi takomillashtirish va nazorat qilish. 

Jismoniy 

 tarbiya  mutaxassislari  tayrlashni  modellashtirish  asoslari 

fanidan  quyidagi  mavzular  tahlil  etiladi.  Jismoniy  tarbiya  o‘qituvchilari  va 

murabbiylarining  belgilangan  va  kommsunitativ  qobiliyati.  Yangi  pedagogik 

texnologiyalaridan  jismoniy  tarbiya  jarayonida  o‘qituvchi  va  murabbiylarni 

pedagogik  mahorati.  O‘qituvchi  va  murabbiylarni  ruxiy  va  estetik 

 

 

55 

tayyorgarliklari,  nutq  majdaniyati.  Pedagogik  tajribalarni  takomillashtirish 

O‘zbekiston,  O‘rta  Osiyo  va  xorijiy  mamlakatlar  mutaxasislarni  pedagogik 

tajribalarni o‘rgatish va  taxlil  etish.  Ta’lim  tarbiya  jarayonida  texnik vositalash 

kompyuter  texnalogiyalaridan  foydalanish.  Yangi  pedagogik  texnalogiyalar. 

Ta’lim  tarbiya  jarayonini  samaradorligini  oshirishni  uslub  vositalari.  Fan 

dasturlarini  va  ularni  ta’lim  tarbiya  jarayoniga  tadbiq  etish  jarayonlari. 

Mutaxasislar  tayyorlash  sportini  nazorat  qilishni  rejalashtirish,  ilmiy  asosda 

tashkil etish.  

Jismoniy    tarbiya  va  sportda  menedjment  va  marketing  fani  bo‘yicha  

quyidagi  tushuncha  tasavvur,  bilim  malakalarga    ega  bo‘lishi  kerak.  Sport 

marketingini    tashkil  etish  maqsadi  va  vazifalari  hamda  xususiyatlari,  Bozor 

iqtisodiyoti  sharoitida  shart  marketingini  boshqarish.  Sport  jihozlaridan  sport 

xizmatlaridan  foydalanish.  Sportda    xomiylik  va  retsenziyalash.  Sport 

marketingi  kompyuter  texnologiyalari  va  internetdan  foydalanish.  Jismoniy 

tarbiya  va  sportda  mablag‘  bilan  ta’minlash.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida 

jismoniy  tarbiya  va  sportda  menedjment.  Jismoniy  tarbiya  va  sportda  reklama, 

targ‘ibot  va  tashviqot  tadbirlari.  Jismoniy  tarbiya  va  sportda  menedjment  va 

marketing  huquqiy  ,  moddiy  texnik  va  tashkiliy  asoslari.  Jismoniy  tarbiya  va 

sportda  menedjment  va  marketing  tizimini  rejalashtirish,  boshqarish  va 

foydalanish.  Jismoniy  tarbiya  va  sportda  menedjment  va  marketing  fani 

bo‘yicha  quyidagi  mavzuda  tahlil  etiladi.  Jismoniy  tarbiya  va  sportda 

menedjment  va  marketingni  maqsadi  va  vazifasi.  Jismoniy  tarbiya  va  sportda 

mablag‘  bilan  ta’minlashni  xususiyatlari.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitlarida. 

Jismoniy tarbiya va sportda menedjment va marketingni tashkil etish. Jismoniy 

tarbiya va sportda menedjment va marketing boshqarish va uning xususiyatlari. 

Sport  jihozlari,  inshootlari  va  mutaxassislari  g‘oya  va  rejalari  va  sport 

xizmatlarini  tashkil  etish.  Reklama  targ‘ibot,  tashviqot  qilish.  Jismoniy  tarbiya 

va sportda homiylik retsenziyalash tadbirlari.