Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomаsi –10/1-2022 1 Ўзбекистон республикаси фанлар

11
3
 
XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –10/1-2022 
 
Keltirilgan fikirlar shpindelning paxta terish qobilyatiga friktsion yuritma funksiyasi tas’sir 
ko’rsatadigan omil deb hisoblashga asos bo’ladi. 
1-rasm. Shpindelni aylantiradigan friktsiyon yuritma sxemasi: 
1- shpindelli baraban; 2-shpindel; 3- terish 
zonasidagi tashqi oddiy ponasimon tasmalar; 4-tortib turuvchi prujina; 5-ajratish zonasidagi ichki tasmalar.
 
Bizlar mashina ishlab chiqarayotgan zavodda friktsiyon yuritmani tayyorlash texnolo’giyasini 
o’rgandik. Istemolchiga yuborilayotgan apparatga uchta tasmalar uzunligi, taranligi har hil ekanligini 
aniqladik. Tasmalar tarangligi meyyoridan ko’pincha kam bo’lib chiqdi[9]. Hullas, mavjud friktsiyon 
yuritmadagi oddiy ponasimon tasmalar o’rniga ko’p qirrali (polikilinavoy) tasma qo’yilsa, yuritma 
talabga javob beradigan darajada o’z funksiyasini bajaradigan bo’ladi degan g’oya (gipateza) qabul 
qildik, chunki ko’p qirrali tasma yagona tortish qatlam asosida yasalganligi tufayli xamma 
qirralarning g’altakka tushyradigan bosimi bir hil bo’ladi; bunday tasma elastik, egiluvchan 
bo’lganligi sababli u g’altakni to’liqroq qamrab olishi hisobiga tortish kuchi o’sadigan bo’ladi. Ko’p 
qirrali tasma o’rnatish uchun yangi konstruktsiyali g’altak yasalishi lozim bo’ladi. Reverslanayotgan 
shpindel g’altagi ko’p qirrali tasma qirralariga to’g’ri, tez orientatsiyalanishi hamda tez yeyilmasligi 
uchun tasmaga chiqayotgan g’altak tezligi o’ta oz, xatto aylanmasdan qolishni taminlash kerak 
bo’ladi. 
Tadqiqot usuli. Tadqiqotlar o’tkazish uchun bir shpindelli baraban stend tayyorlandi (2-rasm). 
Uning yordami bilan takomillashtirilgan friksion tasmaningning ishlash funktsiyasi baholandi. 
Asosiy vazifa tasmaning tortish qobiliyatini aniqlash edi, chunki tasma, birinchi navbatda, doimiy 
ravishda etarli tortish kuchini, ikkinchidan, shpindelning kerakli burchak tezligini ta'minlashi kerak 
deb qabul qilingan. Ushbu maqolada tavsiya etilgan tasmaning tortish qobiliyatini baholash bo'yicha 
tadqiqotlar olib bordik. 
Vertikal shpindel paxta terish mashinasining shpindel yuritmasi hozirgi paytda oddiy ponali 
tasmadan iborat (1-rasm). Apparatning ishchi zonasida mavjud tasmalar shpindel g’altagini tashqi 
tamondan o’rab oladi, shuning uchun ular paxta tupining chanog’idan paxtani ilintirib olish uchun 
tishlar yo'nalishi bo'yicha aylanadi. Aylanayotgan baraban o'ralgan paxtani shpindelni ajratib olish 
zonasiga olib boradi, bu yerda o’rnatilgan tasmalar shpindel g’altaklariga ichkaridan tegib turadi, bu 
esa shpindellarni teskari, tishlar yo'nalishiga qarshi aylanadi, bu esa ularga o'ralgan paxtani tezroq 
yechilishini osonlashtiradi. 

---