Xorijiy tillar va gumanitar fanlar fakulteti

Diakritik belgilar bir xil grafik shaklga ega bo'lgan harfiardan birini ikkinchisidan farqlash uchun ishlatiladigan qo'shimcha (yordamchi) vositalar — nuqtalar, chiziqcha, ilmoqcha yoki «belbog‘»lar. Ular harflarning ustiga, o'rtasiga, yoniga qo'yiladi: ä, ä, ä, ö, o, ö , 6, §, k,, f, e, o', g‘.
Qiyos qiling: o (o‘zbek tilining quyi keng, kuchsiz lablangan unlisi) - o ‘ (o‘zbek tilining o‘rta keng, lablangan unlisi) — Q (o‘zbek tilining chuqur til orqa, portlovchi undoshi); g (sayoz til orqa, portlovchi undosh) — g‘ (chuqur til orqa, sirg‘aluvchi undosh).
Eslatma.Yangi (lotincha) o‘zbek yozuvida tutuq belgisi (’) va o‘, g‘ kabi diakrtik belgili bosma harflarning mavjudligi so‘zlarning yozuvdagi optik-grafik tasvirini bir qadar dag‘allashtirayotganligi ham shubhasizdir. Qiyoq qiling: Fpp (kirill o‘zbek yozuvida) — g‘o‘r (lotin o‘zbek yozuvida), öyFMa (kirill o‘zbek yozuvida) - bo‘g‘ma (lotin o‘zbek yozuvida) kabi. Demak, u yoki bu tilning gfarik tizimi shakllantirilayotganda yozuvning estetik jihatlari bilan bog‘liq ayrim talablar e’tibordan chetda qolmasligi kerak.
9-MA’RUZA. ORFOGRAFIYA. ORFOGRAFIYA PRINSIPLARI.
Reja:
1. O‘zbek orfografiyasining prinsiplari.
2. Fonetik prinsip, morfologik prinsip, tarixiy-an’anaviy prinsip.
3. Differensiyalash prinsipi, etimologik yoki grafik-etimologik prinsip.
4. O’zbek orfografiyasining asosiy qoidalari.
Orfografiya grekcha to’g’ri yozmoq demakdir. So’z o’zaklari va qo’shimchalarini yagona tarzda yozish haqidagi qoidalar yig’indisi orfografiya deyiladi.Orfografiya adabiy tilning yozma shakliga xosdir.Orfografiya o’z navbatida gfoepiya va alfavit (grafika)bilan uzviy boglikdir. Lekin o’zbek orfografiyasida hali anchagina kamchiliklar va ba’zi shikashliklar uyraydi. Bunga sabab: 1 )o’zbek alfavitidagi kamchiliklar. 2)orfoepiyaning ishlanmaganligi; 3)qo’shma so’zlar imlosining bo’sh ishlaganligidir.

O‘zbek orfografiyasining prinsiplari
Prinsip - lotincha: boshlanish demakdir.Ilmoviy i|shnsiplar yozuvning poydevoridir. Orfografiyaninguchta asosiy mrinsipi bor: 1) fonetik prinsip; 2)morfologik: ,1) tarixiy- an’anaviy prinsip. Bulardan tashkari differensial prinsip va grafik yoki ztimologik prinsiplar |yur.Lekin Bu ikkalasi asosiy rol o’ynamaydi.O’zbek prfografiyasidagi bu prinsiplar o’zaro bog’liq holda ish kurldi.Yozuvda xilma-xillikka yo’l qo’ymaslik uchun bu prinsiplarga katiy rioya qilinadi.
FONETIK PRINSIP
So’z tarkibidagi nutk tovushlarining aytilishi na eshitilishiga ko’ra yozilishi fonetik prinsip deyiladi Fonetik prinsipga ko’ra so’zlar adabiy mshaffuzda kanday aytilsa.shunday yoziladi. Masalan, ong V mgidan-la affiksi bilan yasalgan so’z ongla emas,angla shaklida n 1iladi.ya’ni o’zakdagi o o’rniga a talaffuz qilinarkan, xuddi shunday yoziladi. Ishla negizidan yasalgan ishlovchi so’zida a o’rniga o yoziladi. Xuddi shuningdek, ruscha schet, shetka, kanikulы, minuta so’zlari eshitilishiga ko’ra cho’t,! cho’tka, kanikul, minut tarzida yoziladi. Yana: adabiy tilda jo’nalish kelishigining asosiy shakli -ga xolatida kabul kilingan. Ba’zan bu shakl -ka, -qa, tarzida eshitiladi va shu tarzda yoziladi (boqqa, go’dakka kabi).
Fsnetik prinsip orfografiyani jonli talaffuzga yakinlashtiradi Yozuv va talaffuzda ma’lum darajada umumiylik saqlanadi.
Nutqimizda "tushdi" so’zi "tushti", "tushgan" so’zi "tushkan" tarzida talaffuz qilinadi. Ba’zan so’z oxirida bir undosh tushirilib aytiladi: Samarkan, xursan, pas kabi Ammo yukoridagi so’zlar talaffuzdan boshqacharoq yoki to’liq yoziladi Bu holat fonetik prinsip orfografiyaning yagona prinsipi bo’la olmasligini ko’rsatadi.
Xuddi shuningdek alfavitdagi kamchiliklar tufayli "i", "o’" unlilari katti k "ы" holatida talaffuz kilinishidan kat’iy nazar bir xilda yoziladi; biz. tiz-kiz, qish, ko’l, ko’z, ko’y, ko’z| kabi.