Гоббс биринчи бўлиб ассоциацияни психологиянинг универсал қонуни сифатида таърифлайди. Ўзининг қобилиятлар ҳақидаги таълимоти билан Гоббс Декартни "Туғма ғоялар" ҳақидаги гипотезасини қаттиқ танқид қилди ва одамларда туғма бир-биридан устун белгилари бўлмаслигини исботлашга интилди. Т.Гоббс бевосита Ф.Беконнинг давомчиси сифатида эмпирик йўналиш намоёндаси сифатида танилди.
Эмпирик психологиянинг «отаси» Ж.Локк бўлди. Унинг «Инсон ақли ҳақидаги тажриба» асари психологиянинг кейинги тараққиётига кучли таъсир этди. Локкнинг мақсади инсон билишининг пайдо бўлиши ва ривожланишининг тажрибавий ўрганишдан иборат эди. Бунда у «туғма ғоялар» ғоясини инкор этиб, билимларнинг манбаи индивиднинг ҳаётий тажрибаси деб билади. Тажрибанинг ўзида эса Локкнинг фикрича 2 манба бор: сезги ва рефлексия. Сезгининг объектдаги, табиатдаги барча моддий нарсалар бўлиб, уларнинг маҳсулоти фикрлардир. Яъни «биз сариқ, оқ яшил, иссиқ, совуқ, юмшоқ, қаттиқ, ширин, аччиқ ва бошқалар ҳақидаги фикрларни шу манба орқали оламиз» деб ҳисоблайди Локк. Рефлексиянинг обьекти ақлимиз фаолияти билан эгалланган ва биз ташқаридан ололмайдиган фикрдир. Онгнинг объекти шу фикрдир, чунки онг Локкнинг берган таърифига кўра ақлимизда рўй бераётган нарсаларни идрок этишдир. Локк тажриба манбаларини ўзаро фарқласада, уларни бир-биридан ажратмайди. Унинг фикрича, сезги билимнинг боши, рефлексия сезги асосида пайдо бўлади. Буни у шундай таърифлайди: «Ақлда бирорта нарса ҳам йўқки, у сезгида ҳам мавжуд бўлмаса». Локка кўра, фикрлар 2 хил, оддий ва мураккаб, бўлади. Оддий фикр фақат битта бўлади. Оддий фикр фақат битта тушунчани ўзида сақлайди. Бошқа фикрлар парчаланмайди. Мураккаб фикрлар оддий фикрларни қўшиш, таққослаш, умумлаштириш ва абстрактлаштириш натижасида пайдо бўлади. Оддий фикрлар йиғиндиси онгни ташкил этади. Мураккаб фикрларнинг ҳосил бўлиш манбаларидан бири сифатида Локк ассоциацияни келтиради. У биринчи бўлиб «фикр ассоциацияси» деган атамани киритади.
Билимларимиз – дейди, Жон Локк барча мушкулотларни қамраб олиш ва ҳамма саволларга жавоб топиш қудратидан махрумдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
