Xvil asrning oxiri XIX asr 70 -yillarida Xitoy

Ikkinchi afyun urushi (1856-1860 yy.)

Taypinlar qo`zg`olonining kuchayishi va ushbu qo`zg`olonni bostirish uchun hukumat tomonidan bo`lgan urushtardagi muvaffaqqiyatsizliklar, Xitoyni mustamlakaga aylantirish uchun harakat qilayotgan Yevropa davlatlarini tashvishga soldi. Xitoyda yo`zaga kelgan murakkab ijtimoiy-siyosiy ahvolda o`zlarining mavqeini mustahkamlash yoTida foydalanmoqchi bo`lgan Angliya, Fransiya va AQSh 1854 yilda Sinn hukumatiga yangi talablar qo`ydi. Sin hukumati bu talablarni rad etdi, biroq, Qrim urushi (1853-1856y.y.) davom o`ayotgan bir vaqtda mazkur davlallar Xitoyga karshi urush harakatlarini boshlashga jazm qilmadilar. Xitoyga karshi urushni 1856 yilda Angliya boshladi, biro? keyinroq urushga Fransiya ham qo`shildi. Bu urush Xitoy tarixida «ikkinchi afyun urushi» nomi bilan ma`lum. Harbiy jihatdan ustunlikka ega bo`lgan ittifoqchilaming qo`shini 1858 yil iyunida Sinn hukumalini sulh shartnomasini imzolpshga majbur bo`ldi. Tyantszinda imzolangan anglo-xitoy, franko-xitoy shartnomalariga ko`ra har ikkala davlat poytaxt Pekinda o`zlarining doimiy vakolatxonalariga ega bo`lish, ingliz va Frantsuz fuqarolari Xitoyda crkin faoliyat yuritish, Yantszi daryosi bo`ylab savdo qilish huquqlarini ko`lga kiritdi. Soliq va tolovlar miqdori yanada pasaytirildi, afyun savdosiga rasmiy ravishda ruxsat berildi. Xitoy Angliya" va Fransiyaga tovon tulash majburiyatini oldi.

1858 yili Rossiya va Xitoy o`rtasida Aygun shartnomasi imzolandi. Bu shartnomaga muvofiq Amur o`lkasi masalasi bo`yicha bu 2 davlat kelishib oldi. Amur daryosining so`l qirg`og`i Rossiya ixliyoriga o`tdi. Garchand, Rossiya va AQSh afyun urushlarida qatnashmagan bo`lsalarda Tyantszinda rus-xitoy, Amyerika-xitoy shartnomalari imzolanib, bar ikkala davlat ham Xitoyda o`z huquqlarini kengaytirishga yerishdilar. Shunday qilib, Tyantszin shartnomalari Xitoyni yarim mustamlakaga aylantirishda navbatdagi qadam bo`ldi. Sin hukumati bu bitimlarni ratifikatsiya qilishni paysalga sola boshladi. Bunga javoban Angliya va Fransiya 1860 yilning iyunida Xitoy shimolida yangidan harbiy harakatlarini boshladi. Tyantszin egallanib, uning aholisi qirg`in qilindi, u yerda zo`rlik va talonchilik hukmron bo`ldi. Hashamati bilan mashhur bo`lgan Xiloy impyeratorining yozgi saroyi anglo-Franlsuz askarlari tomonidan vaxshiylarcha talandi va keyin yoqib yuborildi.

1860 yil Sinn xonadonining vaqli knyaz Gunn Anglo va Frantsuz vakillari bilan lyantszin shartnomasining shartlarini takrorlovchi Pekin konventsiyasini imzoladi. Bundan, tashqari Xitoyga 16.7 mln. lyan tovon to`lash majburiyati yuklandi. Bu ikki davlat Xitoydan kullarni olib ko`ib sotish uchun rasmiy ravishda ruxsatnomaga yerishdilar.

Ikkinchi afyun urushining asosiy natijasi bu Xitoyni asoratga solinishini kuchfyishi bo`ldi. Urush natijasida kapitalistik davlallar Xitoyning ichki rayonlariga kirish va Pekin hukumatiga o`z ta`sirini utkazish kabi imkoniyatlarga cga bo`ldiiar. Biroq, Tyantszin va Pekin shartnomalarining bajarilishiga taypinlar harakati to`siq bo`lmoqda edi.